Το μήνυμα του Economist στις άρχουσες ελίτ για το μεταναστευτικό

Το εξώφυλλο και το άρθρο του Economist συμφωνούν ότι το σημερινό σύστημα ασύλου, που βασίζεται στη Σύμβαση του 1951 του ΟΗΕ, έχει ξεπεραστεί. Αρχικά σχεδιασμένο για την προστασία Ευρωπαίων προσφύγων από τον Στάλιν, επεκτάθηκε παγκοσμίως το 1967, αλλά δεν προβλέπει την κλίμακα της σημερινής κρίσης: 123,2 εκατομμύρια εκτοπισμένοι το 2024 (UNHCR). Το άρθρο τονίζει ότι η “καλά θεμελιωμένη φοβία” διωγμού, που δικαιολογεί το άσυλο, συγχέεται πλέον με οικονομική μετανάστευση λόγω φθηνών μετακινήσεων και μεγάλων μισθολογικών ανισοτήτων.

Η πρόταση του Economist είναι διττή: πρώτον, να καταργηθεί το τρέχον σύστημα, και δεύτερον, να χτιστεί κάτι καλύτερο, με έμφαση στη διάκριση μεταξύ αιτούντων άσυλο και εργατικών μεταναστών. Το άρθρο προτείνει “καταφύγια πιο κοντά στον τόπο προέλευσης” ως πρακτική λύση, αποφεύγοντας τη μαζική μετακίνηση σε πλούσιες χώρες. Παράδειγμα δίνεται η περίπτωση του Miguel, ενός Λατινοαμερικανού που έφτασε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2018, με την αίτησή του να εκκρεμεί για χρόνια, υπογραμμίζοντας τις γραφειοκρατικές καθυστερήσεις.

Η ιστορική στροφή του Economist

Η σημερινή στάση του Economist αποτελεί δραματική στροφή σε σχέση με τις θέσεις του πριν από μια δεκαετία. Το 2015, εν μέσω της κρίσης στη Συρία, το περιοδικό δημοσίευσε άρθρο που εξυμνούσε την απόφαση της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ να ανοίξει τα σύνορα της Γερμανίας, αναστέλλοντας τους κανόνες του Δουβλίνου. Το άρθρο εκείνο, με τίτλο που υποδήλωνε ηθική υποχρέωση (“Europe Should Open Its Doors”), παρουσίαζε τη Μέρκελ ως “μεγάλη ανθρωπίστρια”, τονίζοντας ότι η υποδοχή εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων ήταν όχι μόνο ανθρωπιστική χειρονομία αλλά και οικονομική ευκαιρία για την Ευρώπη. Το περιοδικό υποστήριζε ότι οι πλούσιες χώρες είχαν ηθική υποχρέωση να δεχθούν τους διωκόμενους, αγνοώντας τις προειδοποιήσεις για υπερφόρτωση των συστημάτων ασύλου.

 

Ωστόσο, αυτή η στάση έκρυβε υποκρισία. Η πολιτική της Μέρκελ, που το Economist εκθείαζε, οδήγησε σε μαζική άφιξη 1,3 εκατομμυρίων ατόμων στην Ευρώπη το 2015-2016, με αποτέλεσμα χάος στα σύνορα, κοινωνικές εντάσεις και αύξηση της ακροδεξιάς. Το περιοδικό παρέβλεψε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες, όπως οι μακροχρόνιες εκκρεμότητες αιτήσεων και η πίεση στους πόρους.

Σήμερα, με το νέο εξώφυλλο και το άρθρο να καλούν για κατάργηση του συστήματος, η αλλαγή φαίνεται όχι ως αποτέλεσμα ειλικρινούς αναθεώρησης, αλλά ως ήπια παραδοχή του προφανούς: το σύστημα κατέρρευσε, και η πρόταση για “καταφύγια κοντά στον τόπο προέλευσης” είναι μια μετριοπαθής απόπειρα να μαλακώσει η κριτική χωρίς να παραδεχθεί πλήρως τα λάθη του παρελθόντος. Η υποκρισία επαναλαμβάνεται: τότε επαινούσε την ανοιχτή πολιτική, τώρα προτείνει κλείσιμο με τρόπο που μοιάζει περισσότερο με πολιτική σκοπιμότητα παρά με βαθιά ανάλυση.

Πέρα από την ανάλυση, η αλλαγή στάσης του Economist αντικατοπτρίζει ευρύτερες γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Τα “αφεντικά” στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αλλάξει, και με την αλλαγή της κυβέρνησης – από το τελικό ερώτημα αν ε Δημοκρατικούς σε Ρεπουμπλικάνους μετά τις εκλογές του 2024 – η ατζέντα των συμφερόντων έχει μετατοπιστεί. Η εθνική ασφάλεια έχει γίνει πλέον πρωταρχική προτεραιότητα, σε αντίθεση με την εποχή των Δημοκρατικών, όπου η ανθρωπιστική πολιτική και η παγκοσμιοποίηση κυριαρχούσαν. Αυτή η στροφή φαίνεται να επηρεάζει και τις εκδόσεις όπως ο Economist, που προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα.

Ωστόσο, το κρίσιμο ερώτημα που προκύπτει είναι αν αυτή η μεταναστευτική αναδιάρθρωση θα οδηγήσει σε παράλληλες αναμετρήσεις. Η εφαρμογή αυστηρότερων πολιτικών, όπως μαζικές απελάσεις, ενδέχεται να πυροδοτήσει εντάσεις στα πελάγη – με αύξηση περιπολιών και συγκρούσεων, όπως αυτές που παρατηρήθηκαν πρόσφατα στη Μεσόγειο (2024, Frontex δεδομένα) – αλλά και στα αστικά κέντρα. Οι απελάσεις, ιδίως σε χώρες με μεγάλες κοινότητες μεταναστών όπως η Ελλάδα ή η Γερμανία, μπορούν να προκαλέσουν κοινωνικές αναταραχές, διαδηλώσεις και πιθανόν βία.

Η πρόταση του Economist, αν και φαινομενικά μετριοπαθής, αγνοεί ίσως τις συνέπειες αυτών των εντάσεων. Σε έναν κόσμο όπου η κρίση μετακίνησης βαθαίνει, η αποδόμηση του συστήματος ασύλου μπορεί να είναι αναπόφευκτη, αλλά η υλοποίηση απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό για να αποφευχθούν οι συγκρούσεις. Θα δούμε άραγε μια ειρηνική μετάβαση, ή οι νέες πολιτικές θα ανοίξουν νέα μέτωπα τόσο στη θάλασσα όσο και στις πόλεις;