Το μυθιστόρημα του Χαλίφα Χαφτάρ

Την ίδια στιγμή εντείνεται το ελληνικό ενδιαφέρον για την Λιβύη, τόσο για το μεταναστευτικό, όσο και για το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών να προγραμματίζει επίσκεψη στην χώρα, με τον Γιώργο Γεραπετρίτη να σχεδιάζει να βρεθεί τόσο στην Τρίπολη, όσο και στην Βεγγάζη, που είναι το προπύργιο του Χαφτάρ.

Η Αθήνα βλέπει με ανησυχία την κίνηση της λιβυκής Βουλής (η οποία εδρεύει στο Τομπρούκ, στην Ανατολική Λιβύη που ελέγχει ο Χαφτάρ)  να συστήσει τεχνική επιτροπή για την αξιολόγηση του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου για τις θαλάσσιες ζώνες. Μπορεί, σύμφωνα με νεότερες πληροφορίες, ο στρατηγός να κρατά αμφίσημη στάση έναντι του τουρκολιβυκού μνημονίου, (γράφτηκε πως ούτε θα το εγκρίνει-ούτε θα το απορρίψει) αλλά δεν χωρά εφησυχασμός, πόσο μάλλον όταν έχει καλλιεργήσει διευρυμένους διαύλους με την Τουρκία, την οποία μάλιστα επισκέφτηκε πρόσφατα, όπου συναντήθηκε με τον υπουργό Άμυνας της γείτονος.

Την ίδια στιγμή ο σουδανικός στρατός κατηγόρησε δυνάμεις του Χαφτάρ ότι ενεπλάκησαν στον εμφύλιο της χώρας, στο πλευρό των παραστρατιωτικών “Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης”, που πολεμούν από το 2023 τις σουδανικές ένοπλες δυνάμεις. Μάλιστα ο σουδανικός στρατός υποστήριξε πως η επίθεση αυτή στηρίχθηκε από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, έναν εκ των συμμάχων του Χαφτάρ στον λιβυκό εμφύλιο…

Το σίγουρο είναι ότι ο Χαλίφα Χαφτάρ αποτελεί εδώ και σχεδόν μισό αιώνα, αναπόσπαστο μέρος των επιρροών που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη ιστορία της χώρας, που δεσπόζει στο κέντρο της βορειοαφρικανικής ακτής. Σε αυτό το διάστημα μετακινείται από το κέντρο στο περιθώριο και αντίστροφα, ανάλογα με τις ιστορικές καμπές και τα γυρίσματα της τύχης, τα οποία έχουν συσσωρευτεί στα 81 του χρόνια.

Το αίνιγμα Χαλίφα Χαφτάρ

Η παρουσία του στην ιστορία της Λιβύης άφησε σημάδια και τροφοδότησε τη δημιουργία αστικών μύθων και θεωριών συνωμοσίας, ενώ η πραγματικότητα χάνεται στα δαιδαλώδη μονοπάτια της ίντριγκας και σε εξελιγμένες τεχνικές στη διπλωματική σκακιέρα. Παρ’ όλα αυτά, ευρέως γνωστός έγινε τα τελευταία χρόνια: Κατά τη διάρκεια της κρίσης και της αιματηρής βεντέτας, που μαστίζει την πατρίδα του μετά την ανατροπή του καθεστώτος Καντάφι.

Ήταν μία από τις κυρίαρχες φιγούρες του εμφυλίου πολέμου, όπου με την οργάνωση του Λιβυκός Εθνικός Στρατός προέλασε από την Βεγγάζη (στα βορειοανατολικά της Λιβύης) προς τα δυτικά, πολιορκώντας την πρωτεύουσα Τρίπολη και την κυβέρνηση του άσπονδου εχθρού του Φαγέντ αλ Σαράτζ. Χάρη στην έμπρακτη τουρκική υποστήριξη η κυβέρνηση της Τρίπολης κατάφερε να αντέξει.

Η Λιβύη παραμένει χωρισμένη σε δύο κυβερνήσεις, της Τρίπολης υπό τον (κατ’ όνομα) μεταβατικό πρωθυπουργό Ντειμπά και της Βεγγάζης, με ισχυρό άνδρα τον Χαφτάρ. Ο οποίος Χαφτάρ, αν πρόκειται να “αλώσει” την λιβυκή πρωτεύουσα, δεν θα το κάνει με την στολή του στρατάρχη, αλλά με το κοστούμι του πολιτικού. Το ανοίγματα του στρατηγού στην Τουρκία, η οποία λίγο παλαιότερα τον χαρακτήριζε «πραξικοπηματία» και «εγκληματία πολέμου», αποτελούν μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις των τελευταίων ετών στην Λιβύη.

Ο “μεγάλος στρατηγός”

Ποιος είναι, όμως, ο Χαλίφα Χαφτάρ; Γεννήθηκε τον Νοέμβρη του 1943 και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην πόλη Αζνταμπίγια. Είναι μέλος της φυλής al-Farjani, η οποία στα σπλάχνα της φιλοξένησε ογκώδεις πληθυσμούς, προερχόμενους κυρίως εξ Ανατολών και ειδικά από την Σύρτη, γενέτειρα και του Καντάφι. Το μέλλον του προκαθορίζεται σχετικά νωρίς, αφού η ένταξή του στον στρατό παρουσιάζεται ως μονόδρομος από την οικογένειά του.

Η ύψιστη τιμή θα ήταν για εκείνον να βρεθεί στην ομάδα προστασίας του τότε βασιλιά Ιντρίς. Η ειρωνεία της τύχης, όμως, έμελλε να τον φέρει στο αντίπαλο στρατόπεδο: Αυτό του ανθρώπου που ανέτρεψε τον βασιλιά, του συνταγματάρχη Καντάφι. Ως στρατιωτικός υιοθετεί απόλυτα τον αντιαμερικανισμό που χαρακτήριζε το καθεστώς εκείνα τα χρόνια. Πολλά χρόνια αργότερα βρέθηκε να ζει στις ΗΠΑ, όπου έλαβε την αμερικανική υπηκοότητα. Έκτοτε, η χώρα του και ο ίδιος βίωσε ραγδαίους μετασχηματισμούς…

Ας επιστρέψουμε, όμως, στην φυσική ροή της ιστορίας του. Άτομα του περιβάλλοντός του, οι ελάχιστοι που έχουν αίσθηση του νήματος του τότε και του τώρα, ισχυρίζονται ότι ανέκαθεν γνώριζε το μέλλον του. Πράγματι, στις πιο αποκαλυπτικές συζητήσεις συνηθίζει να περιγράφει ότι φανταζόταν τον εαυτό του μεγάλο στρατηγό «σαν και αυτούς για τους οποίους διάβαζε από τα μικράτα του πριν ακόμα παρατηρήσει το πρώτο του χνούδι πάνω από τα χείλη».

Η φιλία με τον Καντάφι

Παρακολούθησε το σχολείο al-Huda και στη συνέχεια μετακόμισε στην πόλη Ντάρνα, μακριά από την οικογένειά και από ό,τι του ήταν οικείο, για να λάβει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση του στην επίλεκτη στρατιωτική σχολή της Βεγγάζης από το 1961 μέχρι το 1964. Λίγα χρόνια αργότερα απέκτησε έναν πολύτιμο φίλο. Ήταν μία γνωριμία-ορόσημο, όπως παραδέχεται και ο ίδιος. Γνωρίζεται και γίνεται φίλος με τον επίσης νεαρό Μοαμάρ Καντάφι, ο οποίος, ένα χρόνο μετά τη γνωριμία τους, αναλαμβάνει με πραξικόπημα το πηδάλιο της Λιβύης.

Ο συνταγματάρχης που κυβέρνησε την Λιβύη με σιδηρά πυγμή επί 43 χρόνια σε μία συνέντευξή του είχε χαρακτηρίσει τον Χαφτάρ γιό του, λέγοντας «και εγώ χρίστηκα ο πνευματικός πατέρας του». Στις ελάχιστες συνεντεύξεις του, ο σημερινός στρατάρχης αναπολεί εκείνα τα χρόνια, υιοθετώντας ένα μοιρολατρικό ύφος. Στην πραγματικότητα, όμως, τίποτα δεν φαίνεται να άφησε στην μοίρα του, πόσο μάλλον το μέλλον του.

Η σχέση εμπιστοσύνης με τον Καντάφι, η εκπαίδευσή του και το κατά πολλούς περίτεχνα στρατηγικό μυαλό του τον εκτόξευσε στα ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα, ενώ ο κυβερνήτης τον έχρισε ανώτερο αξιωματικό σε ηλικία μόλις 26 ετών. Όπως ήταν φυσικό, ο Χαφτάρ θαύμαζε τον αρχηγό του, ο οποίος είχε μόλις αναγορευτεί σε ηγέτη της Λιβύης, ηγούμενος του πραξικοπήματος-επανάστασης της 1ης Σεπτεμβρίου 1969, την τελευταία από τις επεμβάσεις του στρατού που άλλαξαν τα πολιτικά καθεστώτα στη Μέση Ανατολή.

Οι δύο άνδρες είχαν γίνει στενοί φίλοι, με τον Χαφτάρ να επιδεικνύει τυφλή πίστη, υιοθετώντας τις ιδέες του παναραβισμού, τον αραβικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό, τον κρατικό κοσμικό χαρακτήρα και την χειραφέτηση από την αποικιακή εποχή. Λόγω του γεγονότος ότι είχε εξελιχθεί σε “δεξί χέρι” του δικτάτορα, εστάλη να πολεμήσει ως επικεφαλής λιβυκού αποσπάσματος στο πλευρό των Αιγυπτίων στο Σινά κατά του Ισραήλ στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, το 1973.

Αιχμάλωτος στο Τσαντ

Η δράση εκεί αναδεικνύει τις αδιαμφισβήτητες στρατιωτικές ικανότητές του, με αποτέλεσμα οι μετοχές του να ανεβούν ακόμα πιο ψηλά. Λέγεται ότι Καντάφι και Χάφταρ εκείνη την περίοδο αντάλλασσαν σχεδόν καθημερινά γράμματα. Η δεκαετία του 1980 τον βρίσκει πανίσχυρο επιτελάρχη του δικτάτορα και αρχιστράτηγο στην στρατιωτική εμπλοκή της Λιβύης στο Τσαντ.

Η εμπλοκή χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν η Λιβύη κατέλαβε και στη συνέχεια προσάρτησε τη Λωρίδα Αούζου, μια περιοχή 70.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων του βόρειου Τσαντ, δίπλα στα νότια σύνορα της Λιβύης. Η κίνηση του Καντάφι υποκινήθηκε από προσωπικές και εδαφικές φιλοδοξίες, αλλά και από φυλετικές συγγένειες με τις φυλές του βόρειου Τσαντ.

Τίποτα δεν προμήνυε τότε τη ρήξη στις σχέσεις των δύο ανδρών. Οι λιβυκές δυνάμεις, όμως, υπό την διοίκηση του Χαφτάρ υφίστανται μια σειρά από ήττες, γεγονός που προκαλεί μεγάλη δυσαρέσκεια. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ούτε ο Καντάφι δεν μπορούσε πλέον να κατηγορεί μονάχα τη Γαλλία και την στήριξή της στις αντιμαχόμενες δυνάμεις.

Εκείνη την εποχή και μέσα σ’ αυτό το κλίμα, ο Χαφτάρ πέφτει σε ενέδρα και πιάνεται αιχμάλωτος μαζί με 700 στρατιώτες του. Ήταν ένα πρωτόγνωρο πλήγμα για τον Λίβυο ηγέτη, ο οποίος είχε ήδη υπογράψει συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου. Ο νέος διοικητής παραμένει αιχμάλωτος τρία ολόκληρα χρόνια, ενώ η αποφυλάκισή του το 1990 συνοδεύεται από φήμες ότι διασώθηκε μετά από παρέμβαση του αμερικανικού παράγοντα.

Ο εμφύλιος 

Αυτή είναι η σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι. Ο ισχυρός άνδρας της Λιβύης στρέφεται ανοιχτά εναντίον του μέχρι τότε προστατευόμενού του και μάλιστα με ένα μένος που διαθέτει μόνο κάποιος που έχει βιώσει την προσωπική προδοσία. Αυτή επιβεβαιώνεται όταν ο Χάφταρ αρνείται να επιστρέψει στην Τρίπολη και μεταναστεύει στις ΗΠΑ, κατόπιν ενεργειών της CIA. Ενδιάμεσοι σταθμοί είναι το Ζαΐρ και η Κένυα, όπου ίδρυσε το “Εθνικό Μέτωπο για τη Σωτηρία της Λιβύης” (NFSL), ένα καθαρά αμερικανοκίνητο όχημα για τη βίαιη ανατροπή του Καντάφι.

Η φιλήσυχη Βιρτζίνια και συγκεκριμένη η πόλη Βιέννη θα μετατραπεί στο καταφύγιό του. Εκεί ζει ήρεμα επί σχεδόν δύο δεκαετίες, με μοναδικό διάλειμμα στην αποστρατεία του μια αποτυχημένη εξέγερση στα βουνά της ανατολικής Λιβύης, το 1996, στην οποία συμμετέχει προσωπικά και λίγο έλειψε να συλληφθεί. Στο μεταξύ, πέρασε και η οικογένειά του στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Έτσι βρέθηκε με τους δύο γιούς του ονόματι Σαντάμ και Μπελγκάσεμ, στους οποίους λέγεται πως έχει μεγάλη αδυναμία, ο δε πρώτος (που έχει επίσης επισκεφτεί την Τουρκία) προαλείφεται για διάδοχος του.

Λίγους μήνες πριν το μαρτυρικό τέλος του Καντάφι, του οποίου προηγήθηκε λιντσάρισμα και βασανισμός, ο Χαφτάρ επιστρέφει στη Λιβύη, η οποία βυθίζεται στην πολιτική αστάθεια, καθώς τζιχαντιστικές οργανώσεις, αντάρτικες ομάδες, φυλές και άλλες δυνάμεις μάχονται μεταξύ τους για την επικράτηση. Εκείνη την εποχή ο μέχρι τότε εξόριστος αξιωματικός παρουσιάζεται ως διώκτης του ισλαμικού εξτρεμισμού.

Οι αντίπαλοί του τον κατηγορούν πως θέλει να γίνει ο νέος Καντάφι στη θέση του Καντάφι. Η ολική επανεμφάνισή του λαμβάνει χώρα το 2014, όταν αντιτάσσεται στην κυβέρνηση, η οποία είχε αποτύχει να καταστείλει διάφορες αντάρτικες ομάδες. Καλεί τους Λίβυους να ανατρέψουν το “Γενικό Εθνικό Κογκρέσο”. Στο πλευρό του συντάσσονται πολλοί στρατιωτικοί του ανατολικού τμήματος της Λιβύης, με αποτέλεσμα ο Χάφταρ να αρχίσει να εδραιώνεται ως αντίπαλο δέος του Σαράτζ.

Πάντως πριν την κλιμάκωση του λιβυκού εμφυλίου, συχνά πυκνά (παλαιότερα τουλάχιστον) επισκέπτονταν την Βιρτζίνια. Εκεί, άλλωστε, μεγάλωναν τα εγγόνια του σαν αμερικανάκια! Λατρεύουν το φούτμπολ και τα bergers, ενώ για την πολύπαθη Λιβύη μόνο ακούνε!

Το σκηνικό αλλάζει

Για να γυρίσουμε στον Χαφτάρ, το 2014 επιβιώνει από μία ακόμα απόπειρα δολοφονίας του. Το τζιπ του ανατινάζεται, σκοτώνοντας τέσσερις από τους δέκα φρουρούς του. Η βάση του βρίσκεται στα «πράσινα βουνά». Έτσι αποκαλούν το κρησφύγετο του στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, το οποίο είναι πλαισιωμένο από ελιές και φουντουκιές. Για να έφτανε τότε κανείς στο “γραφείο” του, προσπερνάει ένα πολεμικό ρωσικό αεροπλάνο και εκατοντάδες πιστούς πολεμιστές του.

Αυτοί είναι που άρπαζαν τα τηλέφωνα των επισκεπτών, καθώς κάποιος είχε προσπαθήσει παλαιότερα να τον δολοφονήσει με τη βοήθεια κινητού τηλεφώνου. Το 2018 σε μία μαζική επιχείρηση εξοντώθηκαν περίπου διακόσια άτομα, μεταξύ των οποίων κάποιοι από τους στενότερους φίλους του: Στρατιωτικοί, καθηγητές πανεπιστημίου και δικηγόροι.

Αφού απέτυχε να καταλάβει την Τρίπολη, ο στρατηγός Χαφτάρ έχει μπει στο πολιτικό παιχνίδι σε μία χώρα που παραμένει διαιρεμένη, αποτελεί ένα μωσαϊκό φυλών, δεν έχει την παραμικρή εμπειρία δημοκρατικών εκλογών και είναι επιπλέον πεδίο δράσης μισθοφόρων και παραστρατιωτικών ομάδων. Είναι έκθετη δε στην επιρροή τρίτων χωρών, όπως της Τουρκίας, αλλά και της Ρωσίας. Σε αυτό το πεδίο ο στρατηγός ελίσσεται, πραγματοποιώντας συμβιβασμούς, μέχρι πρότινος απολύτως αδιανόητους…