Το ουκρανικό όνειρο της Δύσης πάει πολύ πίσω

Το 1904 ο Sir Halford J. Mackinder, ένας από τους πατέρες της κλασικής γεωπολιτικής, διαιρεί νοητά την υδρόγειο σε τρεις ζώνες, την ζώνη του άξονα που περιλαμβάνει την βορειοανατολική και κεντρική Ευρασία, την εσωτερική ημισεληνοειδή ζώνη της περιβάλλουσας τον άξονα των υπολοίπων ευρασιατικών και βορειοαφρικανικών παραθαλάσσιων περιοχών και την εξωτερική ημισεληνοειδή ζώνη των υπολοίπων ωκεάνιων περιοχών.

Κατά την άποψή του, εάν μία μεγάλη δύναμη επιτύχει να οργανώσει και να ελέγξει τον άξονα, που αποτελεί την καρδιακή χώρα της υδρογείου (Heartland), συγκεντρώνοντας παράλληλα και την ανάλογη αμυντική ισχύ, τότε αναπόφευκτα θα αρχίσει να πιέζει επιθετικά την περίμετρό της. Η γεωπολιτική σημασία του άξονα πηγάζει από γεωγραφικές συνθήκες που παρέχουν τεράστια πλεονεκτήματα σε όποια δύναμη έχει τον έλεγχό του.

Το 1904 ο Mackinder τον ορίζει γεωγραφικά, συμπεριλαμβάνοντας στην περιοχή του, τα βαθύπεδα όλων των ποταμών που καταλήγουν είτε στον Αρκτικό Ωκεανό ή σε μεγάλες αλμυρές λιμνοθάλασσες, όπως η Κασπία, οπότε αναπόφευκτα δεν υπάρχει πιθανότητα να πληγεί από μία θαλάσσια εισβολή. Στα εδάφη του συμπεριλαμβάνονται περιοχές βορείως των κεντρικών ερήμων της Ασίας και προς τον νότο οριοθετείται από την οροσειρά των Ιμαλαΐων και την έρημο Γκόμπι της Μογγολίας.

Προς την δύση εκτείνεται έως τις οροσειρές του Ζάγρος και βορειοδυτικότερα του Καυκάσου με τελευταίο βορεινό όριο τον κόλπο της Φινλανδίας. Οι στέπες του στις αχανείς πεδιάδες εκτείνονται χωρίς να μεσολαβούν εμπόδια από την Μαντζουρία στην Ανατολή έως την κεντρική Ευρώπη στη Δύση, παρέχοντας μεγάλη ευχέρεια επικοινωνιών. Αν και οι Μογγόλοι δεν αποτελούν τους πρώτους που αξιοποιούν τα συγκεκριμένα γεωγραφικά πλεονεκτήματα, πρόκειται για τους πρώτους με την απαραίτητη οργάνωση που καταλαμβάνουν κατά τον ΧΙΙΙ αιώνα τον άξονα και επιτίθενται σε όλες τις περιοχές της εσωτερικής ημισεληνοειδούς ζώνης που τον περιβάλλει.

Γεωπολιτική της Ευρασίας

Ο Mackinder προειδοποιεί πως, εάν επίσης ο άξονας αποκτήσει ένα σημαντικό θαλάσσιο μέτωπο, τότε, η απειλή θα γιγαντωθεί και κατά την άποψή του η ανατολική Ευρώπη αποτελεί την κομβική γεωγραφική ζώνη που παρέχει την απαιτούμενη ασφάλεια στον άξονα για να διεκδικήσει την κυριαρχία στον κόσμο, με ισχυρές αυτοκρατορικές φιλοδοξίες. Επισημαίνει παράλληλα τις τεράστιες οικονομικές δυνατότητες του άξονα λόγω του όγκου των πόρων και αγαθών, αλλά και της ενέργειας, που επιτρέπει την δημιουργία πάμπολλων ισχυρών βιομηχανικών μονάδων.

Οι συγκεκριμένες δυνατότητες αξιοποιούνται από την Ρωσία που αντικαθιστά τους Μογγόλους της Χρυσής Ορδής στη θέση του κυρίαρχου στον άξονα. Ο Mackinder επιβεβαιώνει το 1943, τους αρχικούς υπολογισμούς του, συμπεραίνοντας πως ο άξονας αποτελεί το μεγαλύτερο φυσικό οχυρό του πλανήτη, που διαθέτει την πολυτέλεια να επιτίθεται προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Η ανατολική Ευρώπη αποτελεί μία φυσική γεωπολιτική πύλη, της οποίας ο έλεγχος έχει εξαιρετική σημασία.

Οι Μογγόλοι έφθαναν κάποτε έως τον ποταμό Δούναβη, όπως και άλλοι νομάδες πριν από αυτούς, εξαναγκάζοντας τους κατοίκους να αμυνθούν, να διαφύγουν ή να συνεργασθούν. Έως τη σύγχρονη εποχή τα κράτη της περιοχής συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο, αντιμετωπίζοντας την πίεση της εισβολής. Η αυτοκρατορική Ρωσία επεκτείνει τον έλεγχό της στην Ευρώπη, κατέχοντας τη Φινλανδία, την Πολωνία και τη Ρουμανία, απειλώντας τη Μικρά Ασία της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αποκτώντας τεράστια επιρροή στους σλαβικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων κατά τον 19ο αιώνα.

Όμως ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός στην ζώνη των Βαλκανίων μεταξύ της Πρωσίας και της Αυστροουγγαρίας από την μία πλευρά και της Ρωσίας από την άλλη, οδηγεί τελικά στον Μεγάλο Πόλεμο του ΧΧ αιώνα. Οι Γερμανοί οραματίζονται να κυριαρχήσουν στον άξονα και να αξιοποιήσουν τον πλούτο του προς ίδιον όφελος, προσδοκώντας κατά τον Mackinder να ελέγξουν σε πρώτη φάση τον ανατολικό εσωτερικό δακτύλιο από την Βαλτική Θάλασσα έως τον Εύξεινο Πόντο και τον ποταμό Βόλγα. Την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Mackinder επεκτείνει τον ορισμό του για τον άξονα, προωθώντας την άποψη ότι η κατοχή της Κωνσταντινούπολης ή της Κοπεγχάγης αντίστοιχα, πρόκειται να οδηγήσει σε αποκλεισμό των προσβάσεων προς τον Ατλαντικό Ωκεανό και να απομονώσει ουσιαστικά την Βαλτική ή τον Εύξεινο Πόντο.

Η συμμαχία της Μόσχας με το Βερολίνο πριν από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αποτελεί το πρώτο βήμα για την αυτοκρατορία του κόσμου, όπως εξηγεί ο ίδιος από το 1904. Τελικά όμως η Γερμανία υπό την πίεση της γεωστρατηγικής του οργανικού χώρου εισβάλλει το 1941 για να εδραιώσει τον ζωτικό της χώρο. Με την ήττα της, όμως, η Ρωσία ανακτά τον έλεγχο της πύλης προς την δυτική Ευρώπη και για μία ακόμα φορά επεκτείνει τον έλεγχό της έως τον Δούναβη και το Βερολίνο.

Η νέα ρωσική γεωστρατηγική

Έχοντας υποστεί τρείς φορές εισβολή από τη Δύση (Πολωνία 1605, Γαλλία 1812, Γερμανία 1941), η μεταπολεμική Ρωσία αναδιαμορφώνει τη στρατηγική της και σχηματίζει μία ζώνη κατοχής και ελέγχου στην ανατολική Ευρώπη, ώστε να αποφύγει να δεχθεί πλήγματα στην επικράτειά της. Ο Ψυχρός Πόλεμος που ακολουθεί χαρακτηρίζεται από σειρά εμπολέμων συγκρούσεων μέσω αντιπροσώπων στην Κορέα, το Βιετνάμ, τη Σερβία και το Αφγανιστάν. Όλες είναι περιοχές στην περιφέρεια του άξονα του Mackinder, επιβεβαιώνοντας τις ρωσικές φοβίες για τις προθέσεις των αντιπάλων της χώρας.

Μάλιστα, μετά το 1970, εισέρχεται στα γεωπολιτικά δρώμενα, ο αρχιτέκτονας της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και σύμβουλος σε θέματα εθνικής ασφαλείας του τότε προέδρου Jimmy Carter, Zbigniew Brzezinski. Ο πολωνο-ουκρανικής καταγωγής διπλωμάτης και πολιτικός επιστήμων αποτελεί έναν από τους φανατικούς αντικομμουνιστές της εποχής και πείθει τον Λευκό Οίκο για την ανάγκη υποστήριξης των ισλαμιστών ανταρτών στο Αφγανιστάν που μάχονται εναντίον των Σοβιετικών.

Μετά την πτώχευση της Ρωσίας το 1990, ο Brezinski ισχυρίζεται πως η επιχείρηση “Κυκλώνας”, στο Αφγανιστάν, αποσκοπεί στη στρατιωτική παρέμβαση των Ρώσων, που μετά από μία οκταετή εμπλοκή, αναγκάζονται να αποχωρήσουν, όπως και οι Αμερικανοί στο Βιετνάμ. Στο σημαντικότατο έργο του με τίτλο “The Grand Chessboard: American primacy and its geostrategic imperatives” που εκδίδεται το 1997, επαναλαμβάνει τις απόψεις του Mackinder και επιμένει πως για να διατηρήσουν οι ΗΠΑ την ηγεμονία τους στον κόσμο επιβάλλεται να αποτρέψουν την ανάδυση μίας και μοναδικής δύναμης ελέγχου του άξονα.

Οι προστατευόμενοι του Brzezinski, συμπεριλαμβανομένης και της πρώην Υφυπουργού Εξωτερικών σε θέματα πολιτικών υποθέσεων (παραιτείται τον Φεβρουάριο του 2024), Victoria Nuland, αποτελούν μία ισχυρή ομάδα στο υπουργείο, επιβάλλοντας συνήθως τις απόψεις τους. Το 2014 κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων στην πλατεία Maidan του Κιέβου, οι ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών υποκλέπτουν τηλεφωνική επικοινωνία της Nuland με τον τότε Αμερικανό πρέσβυ στην ουκρανική πρωτεύουσα Geoffrey Pyatt, με επίκεντρο τον σχηματισμό μίας νέας ουκρανικής κυβέρνησης. Σε ερώτηση του Pyatt για την σχετική ενημέρωση των Ευρωπαίων συμμάχων με θέμα τα βήματα υλοποίησης της αμερικανικής στρατηγικής, η Nuland απαντά απαξιωτικά πως κανείς δεν ενδιαφέρεται για την Ευρώπη.

Μετά τα επεισόδια της πλατείας Maidan, η ομάδα του Brezinski στο Υπουργείο Εξωτερικών, υιοθετεί τους βασικούς άξονες της επιχείρησης “Κυκλώνας”, διοχετεύοντας στρατιωτικό υλικό αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων στην Ουκρανία, με την προσδοκία να προκαλέσει κάποια στιγμή στο μέλλον μία ισχυρή ρωσική αντίδραση. Προσδοκούν ότι όπως η επιχείρηση του Brezinski στο Αφγανιστάν, θα στεφθεί κι αυτή με επιτυχία.

Η Ουκρανία είναι το κλειδί

Η αποκοπή της Ευρώπης από την Ευρασία συνιστά μία παράπλευρη συνέπεια της επιχείρησης των Αμερικανών στην Ουκρανία και ταυτόχρονα το σημαντικότερο ίσως γεωπολιτικό συμβάν από την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, διαμορφώνοντας το ευρύτερο περιβάλλον των γεωπολιτικών συνθηκών του ΧΧΙ αιώνα. Ο Mackinder αποδεικνύεται σε έναν βαθμό ακριβής, όταν κρίνει πως οι σιδηρόδρομοι αποτελούν μία απειλή για τις ναυτικές δυνάμεις, όχι όμως με την στρατιωτική, αλλά με την εμπορική έννοια.

Η επιχείρηση στην Ουκρανία, πέραν της αποκοπής της Ευρώπης, θέτει στο στόχαστρο των Αμερικανών σχεδιαστών της εξωτερικής πολιτικής και την Πρωτοβουλία των Μεγάλων Εμπορικών Διαδρόμων (BRI) του Πεκίνου. Το δίκτυο BRI μετατρέπει την καρδιακή χώρα της υδρογείου (Heartland) του Mackinder από την Σαγκάη έως το Ρότερνταμ σε μία τεράστια οικονομική ζώνη, αν και οι οπαδοί του Brzezinski θα επιχειρήσουν να εμπλέξουν και την Ταϊβάν σε μία ανάλογη επιχείρηση αποσταθεροποίησης της Κίνας, όπως προσδοκούν να επιτύχουν στη Ρωσία.

Η Δύση αποκόπτεται ηθικά, με δεδομένο τον συγκεκριμένο σχεδιασμό, από τις δύο πολυπληθέστερες χώρες της υδρογείου, όπως και από τη Ρωσία, με το συγκεκριμένο τρίγωνο να αποτελεί το ζωτικό στοιχείο διαμόρφωσης των γεωπολιτικών συνθηκών του τρέχοντος αιώνα. Με την Κίνα να αποτελεί την αιχμή του δόρατος και την Ινδία το οικονομικό υπομόχλιο, μάλλον θα αναπτυχθεί ένα νέο νομισματικό σύστημα, παράλληλο με το σύστημα του δολαρίου και του ευρώ, με σύσταση εναλλακτικών οργανισμών, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα και άλλοι, που προς το παρόν επιβάλλουν το δυτικό σύστημα κανόνων και ελέγχων.

Η κρίση της Ουκρανίας εξελίσσεται στην χειρότερη δυνατή περίοδο για τους αντιπάλους της Ρωσίας. Η ΕΕ, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν πρωτοφανή επίπεδα χρέους και τις συνέπειες των πληγμάτων οξύτατων πληθωριστικών πιέσεων. Ειδικά ο πληθωρισμός δεν δαμάζεται με υψηλά επιτόκια, χωρίς να προκαλούνται σειρές πτωχεύσεων και ακόμα χρεωκοπίες οικονομικά αδύναμων χωρών. Ορισμένοι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι η κρίση της Ουκρανίας ενέχει την απαιτούμενη δυναμική για να τερματίσει την κυριαρχία του νομισματικού συστήματος του δολαρίου και του ευρώ, που αποτελεί την σπονδυλική στήλη της στρατιωτικής ισχύος της Δύσης.

Η Ασία με σχεδόν τέσσερα δισεκατομμύρια κατοίκους έχει τις απαιτούμενες προδιαγραφές για να αναπτύξει ένα παράλληλο χρηματοοικονομικό σύστημα, μειώνοντας δραστικά τις εξαρτήσεις της από τον δυτικό κόσμο. Πρόκειται ίσως για μία αναπόφευκτη εξέλιξη, που ανταποκρίνεται στις απόψεις του Mackinder, αν και ο ίδιος θα είχε εκπλαγεί δυσάρεστα με τον τρόπο που επιλέγει η Δύση για να επιταχύνει την παρακμή της.