Το παίγνιο ΗΠΑ-Ευρώπης-Ρωσίας στην Ουκρανία

Έχουν απομείνει πλέον μόνο δυο δυνατές γραμμές διαμόρφωσης της απεμπλοκής των ΗΠΑ. Απεμπλοκή μετά από συμφωνία των τριών μερών Ρωσία-Ευρώπη-Ουκρανία, με επίλυση ή πάγωμα της σύγκρουσης μέχρι νεωτέρας, και απεμπλοκή χωρίς συμφωνία με τις ΗΠΑ να χρεώνουν την αποτυχία σε Ευρώπη-Ουκρανία και “επίλυση” της σύγκρουσης με συνέχιση του πολέμου υπέρ της Ρωσίας.

Ενώ οι επιδιώξεις της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι λίγο-πολύ φανερές, δεν ισχύει το ίδιο για ΗΠΑ και ακόμη λιγότερο για Ευρώπη. Ο χρόνος αποκτά αποφασιστικό χαρακτήρα μπροστά στην απειλή της Ουάσιγκτον να απεμπλακεί χωρίς συμφωνία και την επικείμενη νέα ρωσική επίθεση το καλοκαίρι.

Η επιλογή της Ουκρανίας να στηριχθεί κυρίως στην Ευρώπη μπορεί να αποδειχθεί μοιραία, όχι μόνο γιατί η Ευρώπη δεν μπορεί μόνη της να στηρίξει την Ουκρανία, αλλά κυρίως γιατί οι ευρωπαϊκές επιδιώξεις δεν ταυτίζονται με το βέλτιστο (μη χείρον) σενάριο για την τελευταία. Τέλος, στην τακτική Ζελένσκι βαραίνει η επιβίωση του ίδιου και των εθνικιστικών-ολιγαρχικών δυνάμεων που τον στηρίζουν, περιπλέκοντας περισσότερο τα πράγματα.

ΗΠΑ-Ρωσία μοιράζουν την Ουκρανία

Το αμερικανικό δέλεαρ προς τη Ρωσία είναι ότι μια συμφωνία μπορεί να περιλαμβάνει ορισμένους από τους μέγιστους στόχους της Μόσχας γύρω από την ουκρανική σύγκρουση, όπως η άρση κυρώσεων και de jure ή de facto αναγνώριση κατεχόμενων περιοχών από μέρος της Δύσης, ή η επαναφορά-απομείωση της νατοϊκής παρουσίας στην Ανατολική Ευρώπη, κάπου ανάμεσα στο 1997 και 2022, αλλά σε βάρος πιο άμεσων απαιτήσεων, όπως η μη παρουσία δυτικών στρατευμάτων στη δυτική Ουκρανία, η αποστρατιωτικοποίηση κλπ. Η δε συνεργασία σε όλα τα άλλα πεδία υπόκειται στον περιορισμό αλλαγής της αμερικανικής πολιτικής, αν οι τραμπικοί χάσουν τις επόμενες εκλογές.

Ωστόσο, είναι σαφές πως ακόμη και οι κατά καιρούς απειλές Αμερικανών προς τον Πούτιν μικρή αλήθεια περιέχουν, κούφιες τουλάχιστον στο μυαλό και σχέδιο του Τραμπ. Όσα τρέχοντα εξελίσσονται ανάμεσα σε Ουάσιγκτον και Τεχεράνη και ανάμεσα σε Ουάσιγκτον και Πεκίνο, στα οποία η Μόσχα τηρεί στάση “διπλωματική”, επισημαίνουν ότι η διατήρηση της εχθρότητας και η μη-συνεννόηση ανάμεσα σε ΗΠΑ-Ρωσία είναι μια πολυτέλεια για την Ουάσιγκτον, με απαγορευτικό κόστος για τη νέα πολιτική Τραμπ. Είναι χαρακτηριστική η αποφυγή οποιασδήποτε κίνησης ή δήλωσης από την Ουάσιγκτον στους τέσσερις μήνες προεδρίας Τραμπ που θα μπορούσε να διακινδυνεύσει την πορεία προσέγγισης με τη Μόσχα, σε αντίθεση με τη συμπεριφορά Τραμπ απέναντι σε Ζελένσκι και Ευρωπαίους.

Για τις ΗΠΑ, αν πρώτιστος στόχος είναι η απεμπλοκή, το βέλτιστο θα ήταν μια νέα στρατιωτική ισορροπία Δύσης-Ρωσίας στην Ανατολική Ευρώπη που το βάρος θα αναλάβει κατά το δυνατόν η Ευρώπη χωρίς τις ΗΠΑ – με το μέγιστο δυνατό περιορισμό επέκτασης της ρωσικής επιρροής και ισχύος εντός και εκτός Ουκρανίας – πέραν της υφιστάμενης επιρροής και όσων θα ήταν ικανή η Μόσχα να επιτύχει μόνη της αν οι ΗΠΑ δεν απομπλέκονταν, αλλά έχοντας για αυτό υποσχεθεί στη Ρωσία πολλά από όσα απαιτεί στην Ουκρανία και ίσως στα όρια της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, εφόσον υπάρξει συμφωνία.

Με ρητά διατυπωμένο από τις ΗΠΑ τον αποκλεισμό ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και κάθε εγγύησης ασφάλειας και την αναγνώριση της εδαφικής πραγματικότητας, η Ρωσία έχει τη δυνατότητα να παίζει τον πιο “συνεννοήσιμο” εταίρο των ΗΠΑ στις τετραμερείς διαπραγματεύσεις (ΗΠΑ με Ρωσία, Ουκρανία και Ευρώπη). Θα προτιμούσε αναμφίβολα μια συμφωνία (με διεθνείς αναγνωρίσεις και άρση κυρώσεων) από την απεμπλοκή των ΗΠΑ άνευ συμφωνίας, γιατί αυτός είναι ο πιο σύντομος και ανώδυνος δρόμος επικράτησης, αλλά, όσο αυτό παραμένει ανέφικτο, αναγκαστικά θα κλιμακώσει τον πόλεμο το επόμενο διάστημα χωρίς κατά το δυνατό να διακινδυνεύσει την ευρύτερη συνεννόηση με ΗΠΑ, το μεγαλύτερο γεωπολιτικό παράθυρο που ανοίγει για τη Ρωσία μετά την αυτοκτονική περίοδο Γιέλτσιν.

Η Ευρώπη σε πλήρη αμηχανία

Μη συμμόρφωση της Ευρώπης στις επιθυμίες των ΗΠΑ ωθεί τις τελευταίες στην απεμπλοκή τους με όρους που μπορεί να παρατείνουν τη φθορά της Ρωσίας στον πόλεμο και την τωρινή απονομιμοποίησή της, αλλά η Ευρώπη κινδυνεύει να χάσει εντελώς τη δυτική Ουκρανία και με αμφίβολο το συσχετισμό της απέναντι στη Ρωσία. Σε σύγκριση με τα αρχικά γαβγίσματα της Ευρώπης όταν έγιναν σαφείς οι προθέσεις Τραμπ, η Ευρώπη έχει κάνει σημαντικά βήματα υποχώρησης έναντι των ΗΠΑ, γεγονός που επιβεβαιώνει τη θλιβερή θέση που βρίσκεται και την αδιέξοδη γραμμή που ακολουθεί όχι μόνο για την ίδια αλλά και για την Ουκρανία.

Από την δήλωση ότι «μια συμφωνία ειρήνης μπορεί να είναι πιο επικίνδυνη από τη συνέχιση του πολέμου» (Δανή πρωθυπουργός 17/2), περάσαμε σε μια Ευρώπη και Ουκρανία που στηρίζουν “ολόψυχα” την κατάπαυση πυρός (που δεν αποδέχεται η Ρωσία) αλλά χωρίς ούτε βήμα πίσω της Ευρώπης από τις απαιτήσεις του Κιέβου, και τελικά στην άρρητη αποδοχή ορισμένων αμερικανικών προτάσεων υπέρ Ρωσίας και στην πλήρη απουσία δημόσιων επικρίσεων της αμερικανικής πολιτικής αλλά χωρίς να πιέζουν στο ελάχιστο το Ζελένσκι να την αποδεχτεί, ενώ υπογείως τον προτρέπουν στην άρνηση. Τυχόν ευρωπαϊκές επικρίσεις του Ζελένσκι θα σηματοδοτήσει το επόμενο βήμα υποχώρησης (η Κάλλας τι θα κάνει;). Η υποβάθμιση της συνάντησης του Λονδίνου από την Ουάσιγκτον δεν ήταν μόνο ένα μήνυμα προς το Ζελένσκι, αλλά και προς τους Ευρωπαίους.

Μέχρι τώρα όλη η τακτική της Ευρώπης εξαντλείται στην ανεπιτυχή προσπάθεια να φορτωθεί η Ρωσία την αποτυχία των διαπραγματεύσεων και να υπονομευτεί η προσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας, και αν είναι δυνατόν να μην απεμπλακούν οι ΗΠΑ, ακόμη και αν αυτό προοπτικά οδηγήσει σε δυσμενέστερη κατάληξη για την Ουκρανία.

Δεν υπάρχουν κοινές επιδιώξεις της Ευρώπης αλλά ξεχωριστές επιδιώξεις κυρίως Βρετανίας, Γαλλίας, Γερμανίας και Πολωνίας που αλλού συγκλίνουν και αλλού όχι. Το κενό ασφάλειας που προκάλεσε η ίδια η επέκταση του ΝΑΤΟ (που υποτίθεται θα “ενισχύσει τη σταθερότητα και ασφάλεια”), γιγαντώθηκε με την πολεμική σύγκρουση και επιδεινώνεται με την αποχώρηση των ΗΠΑ. Η αντιρωσική υστερία είναι το κοινό εισιτήριο για τις ευρωπαϊκές δυνάμεις στον αγώνα δρόμου για την κάλυψη του κενού και τη διατήρηση (Γερμανία) ή προσεταιρισμό της Ανατολικής Ευρώπης.

Την ανάγκην φιλοτιμίαν ποιούμενοι αποδέχτηκαν πλήρως την υπαγορευμένη από την Ουάσιγκτον στρατιωτικοποίηση για τη διατήρηση της στρατιωτικής ισορροπίας Δύσης-Ρωσίας στην Ανατολική Ευρώπη με την επικείμενη αποχώρηση ΗΠΑ. Αν και δεν αρκούν να υποκαταστήσουν την αμερικανική στρατιωτική στήριξη στο Κίεβο, έχουν πλήρως αντικαταστήσει τις ΗΠΑ στην πολιτική συνέχισης του πολέμου “μέχρι τον τελευταίο Ουκρανό”, κόντρα στην πολιτική Τραμπ.

Η Βρετανία μετά το BREXIT είχε συμφέρον από την ανάπτυξη ανταγωνισμών στην ευρωπαϊκή ήπειρο, ώστε να διατηρήσει την παρουσία της. Η σύγκρουση στην Ουκρανία ήταν η πιο θετική εξέλιξη για το Λονδίνο, σε αντίθεση με Παρίσι και Βερολίνο. Ενώ δεν υφίσταται σημαντικό οικονομικό ή γεωπολιτικό αντικείμενο άμεσης διεκδίκησης ανάμεσα σε Λονδίνο και Μόσχα, οι εντάσεις στην Ανατολική Ευρώπη προκαλούν και στην υπόλοιπη Ευρώπη μετακινήσεις και αντιθέσεις από τις οποίες υπολογίζει ότι μπορεί να ωφεληθεί η Βρετανία. Ο αυξημένος ρόλος της στα ευρωπαϊκά πράγματα δείχνει ότι δεν υπολογίζει λάθος.

Μακροπρόθεσμα, ούτε οι ΗΠΑ του Τραμπ έχουν συμφέρον από την αποκατάσταση της ρήξης Ρωσίας-Ευρώπης, και ίσως στο μέλλον επιδιώξουν πιο ενεργητικά την αποσύνθεση της ΕΕ (κάτι που δεν θα στενοχωρούσε το Κρεμλίνο), ιδιαίτερα αν η ΕΕ δεν συνταχθεί στη αντιπαράθεση ΗΠΑ-Κίνας. Η Βρετανία έχει τη μεγαλύτερη εμπλοκή από κάθε άλλη ευρωπαϊκή δύναμη σε αμερικανικές πολιτικές στον πλανήτη, που την καθιστά τον πιο δεδομένο σύμμαχο των ΗΠΑ στη στροφή προς τον Ινδοειρηνικό, παρά τη σύγκρουση συμφερόντων με Τραμπ στην ουκρανική κρίση.

Τι θα κάνουν Παρίσι και Βερολίνο

Αν και η Γερμανία ήταν αυτή που επλήγη περισσότερο από την αμερικανική πολιτική που εκβίασε την πολεμική σύγκρουση στην Ουκρανία, επιδιώκει να είναι η δύναμη που οι ΗΠΑ μπορούν να υπολογίζουν περισσότερο στην εποχή Τραμπ. Το Βερολίνο είχε την πιο μετρημένη στάση στα τρία χρόνια πολέμου, και σήμερα φιλοδοξεί ρητά να γίνει “ο μεγαλύτερος συμβατικός στρατός στην Ευρώπη” (το Rearm Europe θα είναι κυρίαρχα Rearm Germany, όπως επεσήμανε και ο Ντράγκι) ενώ παραμένει οικονομικός ηγεμόνας παρά τα προβλήματα.

H νίκη Σολτς-Μπέρμποκ το Σεπτέμβριο 2021 ήταν αναμφίβολα ευνοϊκή αν όχι προϋπόθεση για τις ΗΠΑ στην πρόκληση της ουκρανικής σύγκρουσης, και η κήρυξη του Zeitenwende (σημείο καμπής) της Γερμανικής πολιτικής λίγες μόνο μέρες μετά τη ρωσική εισβολή έδειχνε προετοιμασία από καιρό παρά το προβλεπόμενο τεράστιο οικονομικό κόστος.

Η Γερμανία από στενότερος εταίρος της Ρωσίας στην Ευρώπη μετατρέπεται στον ισχυρότερο ανταγωνιστή της. Τα φρένα του Βερολίνου στις εξαλλοσύνες Λονδίνου και Παρισίου αποσκοπούν στη δική της ηγεμονία στην υπό κατασκευή νέα ευρωπαϊκή τάξη στα ανατολικά. Η εξαγγελία Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας για πρώτη φορά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο, είναι η νέα Γερμανία που επιδιώκει “να αναλάβει ευθύνη για την Ευρώπη και τον κόσμο”. Μεγάλα λόγια αλλά προς τα εκεί πασχίζει να βαδίσει τουλάχιστον στο “μικρόκοσμο” της Ευρώπης.

Στον αντίποδα, χωρίς το Zeitenwende της Γερμανίας, η Γαλλία δεν θα έπαιρνε τη δική της μακράν εντυπωσιακότερη στροφή η οποία καθυστέρησε, ενώ κατόπιν πρωτοστάτησε σε σπασμωδικότητα. Πέραν της πολιτικής συγκρότησης ενός Προέδρου που επέλεξαν τραπεζίτες, το βασικό αίτιο είναι ότι η Γαλλία βρέθηκε γεωπολιτικά “στον αέρα” περισσότερο από κάθε άλλον, εντός κι εκτός Ευρώπης. Η διείσδυσή της σε Ρουμανία, Μολδαβία και Αρμενία, οι κούφιες πλειοδοσίες Μακρόν στο ουκρανικό και προσπάθειες γέφυρας με την Κίνα δύσκολα θα καλύψουν το έλλειμμα.

Η Πολωνία, ο τρίτος πιο πολυάριθμος στρατός του ΝΑΤΟ και έκτη μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ, μαζί με την Τουρκία οι δύο πολύφερνες νύφες στη νέα ευρωπαϊκή ασφάλεια, «το πρότυπο συμμάχου των ΗΠΑ στην ήπειρο» κατά τον υπουργό Άμυνας του Τραμπ, είναι ο μεγάλος ωφελημένος του πολέμου στην Ουκρανία χάρη στις ΗΠΑ. Η πρόσφατη δήλωση του Προέδρου Ντούντα πως η Ουκρανία πρέπει να κάνει συμβιβασμούς και πως «δεν υπάρχει κανείς άλλος από τις ΗΠΑ που μπορεί να σταματήσει τον Πούτιν», την διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις, και επιβεβαιώνει τον πάγιο προσανατολισμό προς την Ουάσιγκτον. Οι επόμενες προεδρικές εκλογές θα κρίνουν το βαθμό συνεργασίας με τη γερμανική ηγεμονία.

Η δυτική Ευρώπη ρίσκαρε με τη νατοϊκή επέκταση προς ανατολάς προκειμένου να δώσει η Ουάσιγκτον την έγκρισή της για τη διεύρυνση της ΕΕ και κάηκε μια φορά με τον πόλεμο στην Ουκρανία και άλλη μια με το άδειασμα Τραμπ. Τώρα ρισκάρει να καεί ξανά παίζοντας με το ενδεχόμενο απεμπλοκής των ΗΠΑ χωρίς συμφωνία και μια πιθανή καθαρή στρατιωτική νίκη της Ρωσίας.

Ακόμη και αν η Ευρώπη τα καταφέρει απέναντι στη Ρωσία και τον Τραμπ, η στρατιωτικοποίηση και η αποχώρηση και αδιαφορία του επί δεκαετίες ισχυρότερου ενοποιητικού παράγοντα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, των ΗΠΑ, δεν προμηνύουν ενίσχυση της ευρωπαϊκής ενότητας, παρά τις αντίθετες διακηρύξεις για “στρατηγική αυτονομία”. Ο αντιρωσισμός εξυπηρετεί τον καθένα ξεχωριστά από τους βασικούς παίκτες στον μεταξύ τους αγώνα δρόμου αλλά συνολικά για την Ευρώπη στερείται στρατηγικής λογικής και έχει κοντά ποδάρια ακόμη και ως ενοποιητικός παράγοντας.