Το πόκερ ΗΠΑ, Ρωσίας, Ισραήλ και Τουρκίας στη Μέση Ανατολή

Σε ένα μη γραμμικό και εγγενώς ρευστό σύστημα, όπου οι αλληλεξαρτήσεις και οι ανατροφοδοτούμενες σχέσεις καθορίζουν τις εξελίξεις, στη Μέση Ανατολή του Οκτωβρίου 2025, τέσσερις βασικοί δρώντες, οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ισραήλ, η Τουρκία και η Ρωσία, παίζουν ένα πολύπλοκο γεωπολιτικό σκάκι. Η ισορροπία ισχύος δεν διαμορφώνεται απομονωμένα, αλλά μέσα από αλληλεξαρτώμενες κινήσεις.

Η ανάλυση αυτή, στηριγμένη στη θεωρία της διαπραγμάτευσης και στα γεγονότα της περιόδου, αναδεικνύει πώς κάθε δρών αξιοποιεί το διαπραγματευτικό του πλεονέκτημα, τι κερδίζει και πώς συγκροτείται το σενάριο μιας δυναμικής πολυπολικής ισορροπίας. Το σενάριο αποτυπώνει τη ρεαλιστική λογική του διεθνούς συστήματος, αλλά παραμένει εύθραυστο λόγω των ρευστών γεωπολιτικών εξελίξεων, γεγονός που το καθιστά ευάλωτο σε αστάθμητους παράγοντες και ρίσκα τα οποία θα αναδειχθούν στο τελικό μέρος, όπου η πιθανότητα υλοποίησής του θα εκτιμηθεί σε ποσοστό.

Το Ισραήλ λειτουργεί ως καταλύτης του σεναρίου. Ως αναθεωρητικός δρών επιδιώκει ανατροπή της υπάρχουσας τάξης και πιέζει την Ουάσιγκτον για οριστική λύση στη Γάζα. Το δίλημμα ασφαλείας του αφορά την ασύμμετρη απειλή της Χαμάς. Η στρατηγική κουλτούρα του “ποτέ ξανά” το οδηγεί σε σκληρή στάση, όπου ο εκτοπισμός μεγάλου μέρους του πληθυσμού θεωρείται η μόνη προϋπόθεση για τη διακοπή του κύκλου τρομοκρατίας.

Οι ριζοσπαστικοποιημένοι εκτοπίζονται, ενώ το υπόλοιπο επιχειρείται να ενσωματωθεί μέσω εργαλείων ήπιας ισχύος όπως η ανοικοδόμηση, η εκπαίδευση και οι οικονομικές ζώνες. Το σχέδιο 20-σημείων Τραμπ, αν και εμφανίζεται ως σχέδιο εκεχειρίας και ανοικοδόμησης, καμουφλάρει την προοπτική δημογραφικής αναδιάταξης, που εκτιμώ είναι και η βαθύτερη στρατηγική στόχευση του Ισραήλ.

Το Ισραήλ διαρκώς θα πιέζει για σκληρότερη γραμμή, θεωρώντας την απαραίτητη για τη δημιουργία στρατηγικού βάθους. Η πίεση φτάνει ως το Κογκρέσο, όπου το ισραηλινό λόμπι προωθεί τη διατήρηση του ποιοτικού στρατιωτικού πλεονεκτήματος έναντι της Τουρκίας, ιδιαίτερα στα F-35. Το όφελος για το Ισραήλ είναι η ενίσχυση της ασφάλειας και η εξάλειψη της Χαμάς.

Η απόκριση των ΗΠΑ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ως ηγεμονική δύναμη, ανταποκρίνονται, δίνουν πράσινο φως στη Τουρκία για πτώση του Άσαντ τον Δεκέμβριο 2024 για να επαναφέρουν επιρροή μέσω της HTS υπό τον Αλ-Γκολάνι, περιορίζοντας το Ιράν και διασφαλίζοντας την ασφάλεια των ροών ενεργείας και επιδιώκουν συναίνεση από τον μουσουλμανικό κόσμο μέσω συνομιλιών (Ντόχα 2025), όπου μαζί με το Κατάρ αναγνωρίζουν ρόλο διαμεσολαβητή στην Τουρκία και επιπλέον ενθαρρύνουν τουρκικές και αραβικές επενδύσεις μέχρι 10 δισ. δολαρίων σε προγράμματα ανοικοδόμησης

Η πίεση στον Τραμπ ενισχύεται από την ανάγκη να αντιμετωπίσει πολλαπλά μέτωπα, την Κίνα, το Ιράν και εσωτερικές πολιτικές κρίσεις, για αυτό η Ρωσία γίνεται κρίσιμος παράγοντας στην προσπάθεια αναχαίτισης της Κίνας. Εξ’ ου και η Ουάσινγκτον αποδέχεται τη διασύνδεση Συρίας και Ουκρανίας, καθώς χωρίς ρωσική συνεργασία ο Τραμπ δεν μπορεί να διαχειριστεί όλα τα μέτωπα ταυτόχρονα. Η αναστολή λειτουργίας της κυβέρνησης την 1η Οκτωβρίου 2025, λόγω αντιπαραθέσεων αποδυνάμωσε το Κογκρέσο και περιόρισε προσωρινά την εκτελεστική εμβέλεια. Η πολιτική αυτή αστάθεια όμως άνοιξε διαπραγματευτικά παράθυρα. Αυτό όμως δημιουργεί χώρο για συμφωνίες, όπως η επανένταξη της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35.

Πώς κινούνται Τουρκία-Ρωσία

Η Τουρκία αξιοποιεί τη συγκυρία ως μεσαία δύναμη με συνδυασμό συστράτευσης και εξισορρόπησης για μέγιστα κέρδη. Στη Συρία η άνοδος της HTS υπό τον Αλ Σαράα Γκολάνι ενισχύει την επιρροή της μέσω Ιντλίμπ και της δίνει μοχλό πίεσης απέναντι στις ρωσικές βάσεις Ταρτούς και Χμεϊμίμ, όπου το συμβόλαιο του λιμανιού ακυρώθηκε τον Ιανουάριο 2025. Το έργο Άκκουγιου αξίας 25 δισ. δολαρίων με αντιδραστήρες προγραμματισμένους για 2026 έως 2028, αλλά με καθυστερήσεις επτά δισ. λόγω κυρώσεων, μετατρέπεται σε εργαλείο διαπραγμάτευσης. Η Άγκυρα απαιτεί επιτάχυνση στη πυρηνική συνεργασία ως μελλοντική εφεδρεία ισχύος, δημιουργώντας αλληλεξάρτηση με τη Μόσχα.

Η Ρωσία παίζει το στοίχημα να κρατήσει βάσεις υπό την ανοχή του Γκολανί, ενώ η Τουρκία συνεχίζει να εξασφαλίζει πυρηνική τεχνογνωσία. Ταυτοχρόνως απομακρύνεται από τη Χαμάς, ήδη διαφαίνεται ότι η Άγκυρα αποστασιοποιείται ρητορικά με τον Ερντογάν να χαρακτηρίζει το σχέδιο Τραμπ “τέλος στη σφαγή” το 2025, ενισχύοντας τον ρόλο της ως διαμεσολαβητή στη Γάζα. Το όφελος για την Τουρκία είναι επιρροή στη Συρία (άμεση σχέση κουρδικό), πρόσβαση σε πυρηνική τεχνογνωσία και συμβόλαια ανοικοδόμησης για τη μετεπεξεργασία της Γάζας. Το κόστος στο να δεχθεί πρόσφυγες και χρηματοδότηση αντισταθμίζεται από έσοδα κρατικών εταιρειών (υποθετικό) και τα συμβόλαια που θα προκύψουν.

Στη συνέχεια, η Ρωσία που αντιμετωπίζει την πίεση των κυρώσεων και με ενεργό το ουκρανικό μέτωπο, υπό αυτές τις συνθήκες αποδέχεται την πτώση του Άσαντ τον Δεκέμβριο 2024. Η στάση αυτή υποδηλώνει συνεννόηση με την Ουάσινγκτον, άλλωστε αυτό διαφαίνεται μέσα από τον αναίμακτο τρόπο με τον οποίο ο Γκολανί ανέλαβε την εξουσία και ενισχύεται από τη στάση της Μόσχας που, παρά τις ρητορικές δηλώσεις στήριξης του Σύρου προέδρου, δεν παρενέβη για να τον διασώσει.

Το 2025 η Ρωσία προχωρά σε μερική αποχώρηση από τις βάσεις Ταρτούς και Χμεϊμίμ, αποδεχόμενη την απώλεια ελέγχου στη Συρία, ο Γκολανί αναλαμβάνει τη διοίκηση και το συμβόλαιο του λιμανιού (εμπορικό λιμάνι) της Ταρτούς ακυρώνεται. Το Κρεμλίνο εστιάζει πλέον στο ζωτικό του συμφέρον, την Ουκρανία, επιδιώκοντας αποκλιμάκωση μέσω διαπραγματεύσεων για την ανανέωση της Συνθήκης START, στη Σύνοδο της Αλάσκας και με απευθείας επικοινωνία Πούτιν-Τραμπ, χωρίς τελική συμφωνία έως σήμερα. Το αντάλλαγμα μεταξύ Συρίας και Ουκρανίας διαφαίνεται, αλλά δεν έχει παγιωθεί.

Η ρωσική στρατηγική

Η στρατηγική της Μόσχας είναι να μειώσει την εξάρτησή της από το Πεκίνο, διαφοροποιούμενη μερικώς από την Κίνα που πιθανόν επιδιώκει ηγεμονία στον Παγκόσμιο Νότο, γεγονός που θα υπονόμευε τη ρωσική επιρροή. Το ρωσικό κέρδος έγκειται στην αποκλιμάκωση της έντασης στην Ουκρανία, στη μερική διατήρηση των βάσεων και στη δυνατότητα επαναπροσέγγισης με τη Δύση, στόχο που συμμερίζεται και ο Τραμπ, καθώς για να εξισορροπήσει την Κίνα χρειάζεται τη Ρωσία ως ισορροπητικό παράγοντα.

Το ζήτημα των S-400 και των F-35 ολοκληρώνει την αλυσίδα της στρατηγικής διασύνδεσης. Η Τουρκία επιδιώκει εναέρια υπεροχή έναντι Ισραήλ και Ελλάδας και ενεργοποιεί πολυεπίπεδη προσέγγιση, τα ρωσικά συστήματα τίθενται αρχικά ανενεργά και ενδέχεται αργότερα να μεταφερθούν στο Αζερμπαϊτζάν, εκτίμηση με βάση ότι ο Ερντογάν κινείται πάντα μέσω διαβαθμισμένης διπλωματίας, δηλαδή πρώτα χτίζει το περιβάλλον, μετά το παρουσιάζει ως φυσικό αποτέλεσμα.

Η επίσκεψη στο Αζερμπαϊτζάν ίσως ανήκει ακριβώς σε αυτό το προπαρασκευαστικό στάδιο, ενισχύοντας τη δικτυακή της ισχύ χωρίς απώλεια ελέγχου. Η Ρωσία, υπό πίεση λόγω των βάσεων στη Συρία αλλά με κέρδη στο ουκρανικό, στρέφεται δυτικότερα και αποδέχεται ως κατασκευάστρια χώρα. Το Ισραήλ, βλέποντας την Άγκυρα να στηρίζει το σχέδιο Τραμπ και να απομακρύνεται από τη Χαμάς, μειώνει την πίεση μέσω του εβραϊκού λόμπι για τη διατήρηση του ποιοτικού του πλεονεκτήματος. Η αναστολή λειτουργίας της αμερικανικής κυβέρνησης καθιστά τους Ρεπουμπλικάνους πιο δεκτικούς σε συμφωνίες, διευκολύνοντας την τουρκική επανένταξη στο πρόγραμμα των F-35.

Εκτίμηση

Το σύνολο των ανταλλαγμάτων οδηγεί σε παιχνίδι θετικού αθροίσματος. Το Ισραήλ ενισχύει την ασφάλειά του, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακτούν επιρροή στη Συρία εξασφαλίζοντας ενεργειακή σταθερότητα, περιορίζουν Ιράν και Κίνα και ρυμουλκούν τη Ρωσία δυτικότερα. Η Μόσχα κερδίζει παραχωρήσεις στην Ουκρανία και μερική διατήρηση των βάσεων της, ενώ η Τουρκία εδραιώνει επιρροή στη Συρία, συνεχίζει τη ροή πυρηνικής τεχνογνωσίας και ενισχύει το δίκτυο των περιφερειακών της δορυφόρων.

Παράλληλα, η Άγκυρα εργαλειοποιεί τους Παλαιστίνιους που υποδέχεται βάσει της συμφωνίας Τραμπ, τους εργαλειοποιεί ως μέσο έμμεσης “εκφόρτωσης” δημογραφικού βάρους προς Ελλάδα και Κύπρο (εκτίμηση) στα πλαίσια του υβριδικού πολέμου προκαλώντας πίεση, ενώ ταυτόχρονα εκβιάζοντας με φόντο το μεταναστευτικό θα αντλεί ευρωπαϊκή χρηματοδότηση.

Ωστόσο, η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι η περιοχή συχνά οδηγείται σε διλήμματα μηδενικού αθροίσματος. Οι πιθανές εσωτερικές αστάθειες στη Συρία, απρόβλεπτοι κλυδωνισμοί στην Ουκρανία και η υπονόμευση της προεδρίας Τραμπ από τους Δημοκρατικούς (εξέλιξη αποσταθεροποιητική αλλά εξισορροπητικός παράγοντας για την Ελλάδα και Κύπρο), που επιδρά σε κρίσιμες αποφάσεις, ενέχουν τον κίνδυνο να διαταράξουν την αλυσίδα ανταλλαγμάτων.

Τέλος σε ένα τόσο εύθραυστο σύστημα, η πολυπλοκότητα, η εγγενής ευπάθεια, οι αλληλεξαρτήσεις, οι μη γραμμικές συνέπειες και βάσει των παραδοχών της Ρεαλιστικής Σχολής, η τραγική φύση των συγκρούσεων μειώνουν την πιθανότητα σε 50%, καθιστώντας το πιο πάνω σενάριο εύλογα πιθανό αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικά ρευστό.

 

---

 

Ο Κρις Κωνσταντινίδης είναι οικονομολόγος-διεθνολόγος.