Το σχέδιο Ερντογάν για “ισλαμική έφοδο”

Παρ’ ότι ο τουρκικός νεοοθωμανισμός έχει επισημανθεί από ετών, όπως και νωρίτερα ο “πόλεμος των πολιτισμών”, η Δύση αλλά και η χώρα μας επέλεξε επί μακρόν τη στάση της στρουθοκαμήλου. Η χώρα μόλις τελευταία ξεπέρασε την ανάγνωση της τουρκικής πολιτικής ως κινήσεων “εσωτερικής κατανάλωσης” κτλ. του Ερντογάν, ενώ η Δύση και η Ευρώπη μόλις κι ακροθιγώς αρχίζουν να αντιλαμβάνονται το πρόβλημα σε επί μέρους μάλιστα όψεις του, και σε απόσταση απ’ την ουσία του.

Η σημερινή κατανόηση της Τουρκίας στη Δύση βασίζεται σε λάθη στα οποία συνεκβάλλουν παρωχημένες κοινωνικοπολιτικές και γεωπολιτικές θεωρήσεις, αλλά και η τρομαγμένη αυτοσυγκάλυψη της κοινωνικοπολιτικής κρίσης της Δύσης. Μ’ όλο το κάποιο αντίκρυσμά τους στα πράγματα, τα λάθη αυτά αφορούν την ταύτιση του μεγαλοτουρκισμού με τον ερντογανισμό, την επιφανειακή θεωρία του “κενού” της αμερικανικής παρουσίας στην περιοχή, και τα στενά ευρωσυμφέροντα (Γερμανικά κ.α) στην Τουρκία.

Ο μεγαλοτουρκισμός, με βαθιές ιστορικές ασιατικές και οθωμανικές ρίζες, οπωσδήποτε αναβαπτίσθηκε και ενισχύθηκε απ’ τον Ερντογάν, μάλιστα όχι μόνον ως εθνικοδικαιϊκό αφήγημα, αλλά και μέσα απ’ τις εντυπωσιακές οικονομικές και κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις που ο Ερντογάν προώθησε στην Τουρκία. Εξελίξεις στις οποίες μεταβολίσθηκαν και αφομοιώθηκαν και οι κεμαλικές “δυτικές” πτυχές της βαθύτερης κι από αιώνων διαλεκτικής των τούρκων με τη Δύση.

Μιας διαλεκτικής δυτικών “προσλήψεων” κι επεκτατικού εκτουρκισμού, όπως καταγράφεται στην ιστορία, όπως αποτελεί κοινό παρονομαστή όλων των τουρκικών κομμάτων, κι όπως δείχνει την πορεία στη Δύση το χέρι, στον ανδριάντα του Κεμάλ. Μιας διαλεκτικής που, σε πείσμα των ευρωπαϊκών αυταπατών, αντιλαμβάνεται τον τουρκικό εξευρωπαϊσμό ουσιαστικά ως ευρωπαϊκό εκτουρκισμό. Τοποθετώντας έτσι το τουρκικό πρόβλημα στο κέντρο των διεθνών κοινωνικοπολιτισμικών εξελίξεων.

Ερντογάν και ισλαμική έφοδος

Το ευρύτερο πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη του επιθετικού μεγαλοτουρκισμού δεν είναι το αμερικανικό μεσανατολικό “κενό” ή κάποιοι ευρωπαϊκοί μικροϋπολογισμοί, που αποτελούν απλά συμπτώματα βαθύτερων παγκόσμιων διεργασιών με δύο κύρια στοιχεία: Την κοινωνικοπολιτισμική κρίση της Δύσης, δηλαδή τη σήψη του ύστερου μεταμοντέρνου φιλελευθερισμού (οικονομοπολιτική κρίση, ψυχοκοινωνική διάλυση, αυτοχειριαστική κορεκτίλα, πολιτικοθεωρητική μικρότητα κτλ), και την “έφοδο” του Τρίτου Κόσμου, είτε στην “κινεζική-οικονομική”, είτε στην ισλαμοαφρικανική πολύμορφη εκδοχή της.

Στο περίπλοκο αυτό τοπίο που κυοφορεί ανακατατάξεις ισχύος και μεταφιλελεύθερα στοιχήματα ή τραγωδίες, η Δύση δεν “εξυπηρετεί τα στενά συμφέροντά της”, κατά το σκουριασμένο ερμηνευτικό σχήμα, αλλά παραμένει πρωτογενώς αμήχανη, όπως στο πάγωμα του τρομαγμένου. Στο ίδιο τοπίο η Ρωσία αναγκάζεται σε αμήχανη “επιθετική άμυνα”, έναντι πιθανών σπασμών της Δύσης, η Κίνα (αλλά και η Ινδία κ.α) επενδύει προσεκτικά στο χρόνο, ενώ η Τουρκία των 80 εκατομμυρίων σφύζοντος πληθυσμού “αδικημένου απ’ τη δύση”, βλέπει την ιστορική της ευκαιρία. Ένα τοπίο σαστισμένο που γέρνει στο τουρκομπαρόκ, καθώς στης Τανάγρη το άσμα.

Πέρα απ’ τα “σύνορα της καρδιάς της”, της “Γαλάζιας Πατρίδας” κτλ., η Τουρκία μεθοδεύει την ηγεσία της συντελούμενης ισλαμικής εφόδου. Μιας ισλαμικής εφόδου όπου συστρατεύονται η μετανάστευση, η τζιχάντ, οι μισθοφορικές επεμβάσεις, η διπλωματία των κανονιοφόρων κτλ, καθώς και το αφήγημα ενός ισλαμοτουρκικού διεθνούς δικαίου κι ενός επεκτεινόμενου ισλαμοτουρκικού πολιτισμού. Όλοι οι κατατρεγμένοι του κόσμου, απ’ την Ασία και την Αφρική ως τη Λατινική Αμερική θα βρουν το στήριγμά τους στην Τουρκία, διακηρύσσει ο Ερντογάν, σε ένα μανιφέστο που η αμήχανη δύση δυσκολεύεται ν’ ακούσει.

Πρέπει να κατανοηθεί ότι στην πραγματικότητα η Τουρκία επιχειρεί την τρίτη απάντηση στον εν σήψει δυτικό φιλελευθερισμό, μετά την αποτυχία εν μέσω τραγωδιών των δύο πρώτων, του φασισμού και του σταλινισμού. Μια απάντηση ίδιας κλίμακας, ανάλογου αντιφιλελεύθερου (κι όχι μετα-φιλελεύθερου όπως αυτός θα ενσωμάτωνε και πολύτιμα φιλελεύθερα στοιχεία) χαρακτήρα κι ανάλογης εθνοκεντρικής ηγεσίας, άσχετα απ’ τους ρυθμούς κλιμάκωσής της, την τελική επιτυχία της ή τις εν τω μεταξύ τραγωδίες.

Δύση και παγκόσμιες εμπλοκές 

Εννοείται ότι οι γειτονικές περιοχές της Τουρκίας, κι οπωσδήποτε η χώρα μας, αποτελούν σκαλοπάτι προτεραιότητας της πολιτικής αυτής. Τα χαρακτηριστικά του πολέμου των πολιτισμών στην πολιτική αυτή, φυσικά δεν ενοχοποιούν ούτε το Ισλάμ, ούτε τον χειμαζόμενο Τρίτο Κόσμο, παρά τον αξιολογητέο χαρακτήρα των πολιτισμών. Αντίθετα υπαγορεύουν κατάλληλες διέξοδες πολιτικές στήριξης και συμπόρευσης της Δύσης μαζί τους, στην προοπτική μιας αναγκαίας εθνοτροφοδοτούμενης κι εξανθρωπιστικής οικουμενικότητας.

Μια πτυχή της “εφόδου” καθίσταται κρίσιμη μέσα στους όρους της γενικότερης δυτικής πολιτισμικής κρίσης, δρομολογώντας αλυσίδα παγκόσμιων εμπλοκών. Πρόκειται για τον τριτοκοσμικό και κυρίως κινεζικό οικονομικό ανταγωνισμό στη Δύση και την ανάλογα εξελισσόμενη παγκόσμια αναδιανομή, που τρέχει γρηγορότερα απ’ την αύξηση της παγκόσμιας πίτας.

Αν η Ευρώπη της ΕΕ, των πακέτων, των μνημονίων και των καυγάδων βορρά-νότου έχει μια πρώτη, αν κι ανεπαρκή, γεύση και συνείδηση των αναγκών προσαρμογής της, οι ΗΠΑ του άκρατου μεσαιοταξίτικου μιντιοκρατικού καταναλωτισμού, του οπλοφόρου διχασμού και του σπασμωδικού αμερικανικού απομονωτισμού, είναι απολύτως ανέτοιμες. Ο απομονωτισμός και οι πανταχού επεμβάσεις που εναλλάχθηκαν πριν, κατά και μετά τους δύο μεγάλους πολέμους και τη σχετική παγκόσμια επέλαση των ΗΠΑ, σήμερα δεν τους εξασφαλίζουν καμιά διέξοδο.

Παρ’ ότι Κίνα και Ρωσία θα μπορούσαν να “χαρίσουν χρόνο προσαρμογής” στις ΗΠΑ, η πορεία εκεί είναι προδιαγεγραμμένη. Σοβεί έτσι ο κίνδυνος μιας σπασμωδικής και καταστροφικής απάντησης των ΗΠΑ στην εξελισσόμενη αναδιανομή, με αυτό να καθορίζει αλυσίδα στάσεων παγκοσμίως. Η Ρωσία αναγκάζεται σε προληπτική “επιθετική άμυνα” και σε δίκοπα ευρασιατικά εγχειρήματα.

Ο ρόλος της Ευρώπης

Η Τουρκία στρατηγικά αναβαθμίζεται για ΝΑΤΟ, Ρωσία και Κίνα. Η Ευρώπη παρά τις τάσεις αμυντικής της ανάπτυξης, δε μπορεί να αγνοήσει την πιθανή σύγκρουση των βουβαλιών και την ανάγκη των ΗΠΑ (ιδίως η παθώς-μαθώς Γερμανία, ζωτικά υποχρεωμένη άλλωστε σε μέριμνα οικονομικής ευρωστίας) αλλά και της Τουρκίας. Πρόκειται για παζλ που ξεπερνά τα μικροσυμφέροντα (πωλήσεις όπλων, επενδύσεις στην Τουρκία κτλ) και που βηματοδοτείται απ’ τα αμερικανικά αδιέξοδα.

Αδιέξοδα που δεν μπορούν να απαντηθούν στο στενό οικονομικό, αλλά μόνον στο ευρύτερο βιοτικό και κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, όλο και μακρύτερα απ’ το “αμερικανικό όνειρο”, όλο και πιο κοντά σε νέες συνθέσεις πέραν ρομαντισμών ή ψευδορεαλισμών. Η Ευρώπη εδώ, μ’ όλο της το χάλι, έχει ιδιαίτερο, πολύπλευρο κι αναντικατάστατο ρόλο ισχυρού πόλου, αλλά κι ενδιάμεσου ρυθμιστή και προσανατολιστή σε κάθε κατεύθυνση, καθώς κι ανάγκη αντίστοιχων ηγεσιών.

Όπως κρίσιμος είναι πλέον κι ο ρόλος των κοινωνιών στην Ευρώπη και διεθνώς, που πρέπει μέσα από συστηματικές προσανατολιστικές επεμβάσεις (κι όχι με όρους επαιτείας “αλληλεγγύης”) να κατανοήσουν τόσο την τουρκική απειλή, όσο και τους όρους της διεξόδου και πολιτικής συνεισφοράς τους.