Τουρκία: Έχει ημερομηνία λήξης ο ρόλος του διαμεσολαβητή;

Σ’ έναν κόσμο που κατακερματίζεται, το δίκαιο θυσιάζεται στο βωμό της πολιτικής ισχύος. Ο αγώνας πλέον δεν διεξάγεται μεταξύ καλών και κακών, αλλά μεταξύ ρεαλιστών και ιδεαλιστών. Το διεθνές σύστημα δεν βρίσκεται απλώς σε κρίση – είναι σε ελεύθερη πτώση. Η παλιά τάξη, που στηριζόταν στο διεθνές δίκαιο, στους πολυμερείς θεσμούς και σε κοινά πρότυπα, καταρρέει μπροστά στα μάτια μας.

Αρχές όπως η εθνική κυριαρχία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η συλλογική ασφάλεια μοιάζουν πια με φαντάσματα του παρελθόντος και ιστορίες από την κρύπτη – αναφέρονται μόνο σε ανακοινωθέντα συνόδων κορυφής. Αυτό που κυριαρχεί σήμερα είναι η ωμή ισχύς και η στρατηγική αποτροπή.

Η Ρωσία αναδιαμορφώνει τα σύνορα σε Ουκρανία και Γεωργία. Το Ισραήλ διεξάγει επιχειρήσεις χωρίς διάκριση στόχων, από τη Γάζα έως το Ιράν. Η Κίνα εντείνει την πίεσή της προς την Ταϊβάν. Οι ΗΠΑ, ενώ προβάλλουν τη λεγόμενη πολιτική «συγκρατημένης ισχύος», εμβαθύνουν την παγκόσμια επιρροή τους από την Αρκτική μέχρι την Καραϊβική. Το μήνυμα είναι σαφές: Το διεθνές δίκαιο μπήκε στο συρτάρι, η πολιτική ισχύς επέστρεψε.

Οι θεσμοί πάνε περίπατο, οι ισχυροί ηγέτες ενισχύονται

Οι διπλωματικές εκκλήσεις, οι αποφάσεις του ΟΗΕ ή οι εκκλήσεις για αποκλιμάκωση πλέον δεν βρίσκουν ανταπόκριση. Μόνο λόγια και αράδες ένθεν κακείθεν. Μηχανισμοί παγκόσμιας διακυβέρνησης – από τον ΟΗΕ έως τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου – είτε έχουν ατονίσει και καταστεί αναποτελεσματικοί είτε έχουν μετατραπεί σε πολιτικά εργαλεία. Το κενό αυτό το καλύπτουν αυταρχικές, χαρισματικές ηγετικές φιγούρες, που δεν λογοδοτούν.

Από την Ουάσινγκτον ως το Πεκίνο και από τη Μόσχα ως το Τελ Αβίβ, οι νέοι ηγέτες δεν ανεβαίνουν μέσω συμβιβασμών αλλά μέσω συγκρούσεων. Και το οπλοστάσιό τους διευρύνεται: το εμπόριο, η τεχνολογία, η ενέργεια, το κλίμα και τα συστήματα τροφίμων έχουν μετατραπεί σε στρατηγικά όπλα. Ακόμα και η διπλωματία για το κλίμα δεν είναι πλέον ουδέτερη. Αυτό που ξεκίνησε ως κοινό παγκόσμιο πρόβλημα, έχει γίνει εργαλείο στρατηγικής επιρροής και ελέγχου αλυσίδων εφοδιασμού.

Ο κόσμος μεταβαίνει προς μια πολυπολικότητα. Όμως αυτή η δομή δεν φέρνει ακόμη σταθερότητα. Σε αυτές τις συνθήκες, το διεθνές σύστημα λειτουργεί περισσότερο με διαπραγματεύσεις παρά με συμμαχίες, με προσωρινές συσπειρώσεις αντί με θεσμούς. Εάν δεν δοθεί στους αναδυόμενους πόλους, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία, η επιρροή που τους αναλογεί, οι κραδασμοί είναι αναπόφευκτοι. Η σημερινή αναταραχή δεν είναι τυχαία – είναι προϊόν δομικής ανισορροπίας.

Πού βρίσκεται η Τουρκία σε αυτό το σκηνικό;

Η Τουρκία βρίσκεται στο γεωγραφικό, ιστορικό και στρατηγικό επίκεντρο αυτής της μετάβασης. Όμως το να αποτελεί απλώς γέφυρα δεν αρκεί πια. Ούτε η διαμεσολάβηση μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ούτε η ουδετερότητα είναι από μόνες τους βιώσιμες.

Η Τουρκία έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να διαδραματίσει ρόλο διαμεσολαβητή σε πολλές περιφερειακές και διεθνείς κρίσεις. Από την ειρηνευτική διαδικασία Ουκρανίας-Ρωσίας και τη συμφωνία για τα σιτηρά, μέχρι τις εξελίξεις σε Συρία, Γάζα, Καύκασο, καθώς και τις προσεγγίσεις με Αίγυπτο, Ιράν και ΗΠΑ, μεταξύ άλλων, οι εξελίξεις είναι συνεχείς.

Ο στόχος της Άγκυρας ήταν να συμβάλει στην αποκλιμάκωση εντάσεων και στη σταθερότητα. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις οι πρωτοβουλίες αυτές δεν οδήγησαν σε απτά αποτελέσματα – όχι απαραίτητα λόγω της ίδιας της Τουρκίας, αλλά εξαιτίας της πολυπλοκότητας των συγκρούσεων και της έλλειψης ανταπόκρισης από τα εμπλεκόμενα μέρη.

Η διαμεσολάβηση, όταν δεν συνοδεύεται από ουσιαστική αποδοχή, σαφές αποτέλεσμα ή στρατηγική συνέπεια, καταλήγει περισσότερο σε διπλωματική φθορά παρά σε κέρδος. Και σε έναν κόσμο όπου ο χρόνος έχει γεωπολιτικό βάρος, η αναποτελεσματική διαμεσολάβηση ενδέχεται να λειτουργήσει αποτρεπτικά για την αξιοπιστία μιας χώρας. Για την Τουρκία, που βρίσκεται στο επίκεντρο της γεωγραφίας των κρίσεων, η πρόκληση δεν είναι να «μεταφράζει» τις συγκρούσεις, αλλά να συνδιαμορφώνει τις λύσεις.

Με άλλα λόγια, να μην αρκείται στο ρόλο του διαμεσολαβητή σε περιόδους κρίσεων και να διεκδικήσει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση των αποφάσεων. Σημαίνει να εξελιχθεί από υπολογίσιμος κρίκος του ΝΑΤΟ, σε δύναμη που συνδιαμορφώνει. Από περιφερειακή ισορροπία, σε παγκόσμια πρωτοβουλία.

Ένα παράθυρο που στενεύει

Η θέση της Τουρκίας στο παγκόσμιο σύστημα δεν θα διαμορφωθεί αύριο – διαμορφώνεται σήμερα. Η στρατηγική ασάφεια δεν είναι πλέον βιώσιμη. Στη νέα παγκόσμια τάξη, τα κράτη είτε ορίζουν τους κανόνες είτε υποχρεώνονται να τους ακολουθήσουν.

Σε αυτή τη νέα εποχή, τους κανόνες θα τους γράψουν όσοι δρουν με γνώμονα αποκλειστικά το εθνικό τους συμφέρον- αφήνοντας σε άλλους τον ρόλο του διαμεσολαβητή.