Τουρκία-ΝΑΤΟ: Μία δύσκολη σχέση

του Κωνσταντίνου Φίλη –

Η Τουρκία προβληματίζει και προβληματίζεται αναφορικά με τη σχέση της με τη Δύση. Μπορεί ο Ερντογάν, με προσεκτικό αλλά ευδιάκριτο τρόπο, να ρίχνει γέφυρες προς την ΕΕ, επιχειρώντας να βελτιώσει το αρνητικό κλίμα, δεν ισχύει όμως το ίδιο με τις ΗΠΑ. Οι διμερείς επαφές με την Ουάσιγκτον επισκιάζονται από σειρά ζητημάτων (εσχάτως από την υπόθεση Ζαράμπ μέχρι και τις επικρίσεις του AKP για την παρέμβαση των ΗΠΑ στα εσωτερικά του Ιράν) και φαίνεται πως για κάποιο χρονικό διάστημα δύσκολα θα αποκατασταθούν πλήρως, αν δεν επιδεινωθούν περαιτέρω.

Τι γίνεται, όμως, με τη θέση της Τουρκίας εντός του ΝΑΤΟ; Για να κατανοήσουμε την ακριβή κατάσταση, ας δούμε τα ορόσημα των τελευταίων ετών.

Όπως αναφέρεται στο βιβλίο «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν», η Άγκυρα επιδεικνύει το τελευταίο διάστημα μία αξιοπρόσεκτη δυστροπία ως μέλος του ΝΑΤΟ, ερχόμενη αρκετές φορές σε θέση άμυνας είτε απομόνωσης. Ο δεύτερος μεγαλύτερος στρατός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, που συμμετείχε ενεργά σε αποστολές και διατηρούσε αναβαθμισμένο ρόλο ως το νοτιοανατολικότερο σημείο του, απολαμβάνοντας προνομιακή μεταχείριση, αν όχι ιδιότυπη ασυλία (π.χ. Κουρδικό, έλλειψη σεβασμού για το διεθνές δίκαιο, ελληνοτουρκικά, Κυπριακό), δημιουργεί πλέον ερωτηματικά ως προς τον βαθμό δέσμευσής του στη νατοϊκή συμμαχία.

Η Άγκυρα αρνείται, συνεχώς μειοψηφώντας, την επέκταση της αποστολής στο Αιγαίο, ενώ προτίθεται να αγοράσει το ρωσικό αντιπυραυλικό ρωσικό σύστημα S-400 σε μία συγκυρία επαναφοράς ψυχροπολεμικών αντιλήψεων μεταξύ ΝΑΤΟ – Ρωσίας, με αξιωματούχους του πρώτου να χρεώνουν στην Άγκυρα υπονόμευση εκ των έσω και εξυπηρέτηση της ρωσικής τακτικής του «διαίρει και βασίλευε». Η κυρίαρχη αίσθηση είναι πως, ενώ το ΝΑΤΟ προσπαθεί να απονομιμοποιήσει τη Ρωσία μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, η Άγκυρα στέλνει λάθος μηνύματα τείνοντας χείρα βοηθείας στη Μόσχα.

Συμμαχικό «πάγωμα»

Στο βιβλίο «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν» σημειώνεται πως, ακόμη και αν η Τουρκία δεν υλοποιήσει τη συμφωνία ή την «νερώσει» (π.χ. με παραγγελία λιγότερων συστοιχιών και τοποθέτηση σε συμφωνημένες περιοχές) ή την χρησιμοποιήσει για να πετύχει συμβόλαια με καλύτερους όρους με την ευρωπαϊκή και την αμερικανική βιομηχανία (π.χ. απόκτηση τεχνογνωσίας και συμπαραγωγή) και να εκβιάσει τις ΗΠΑ, καλώντας τες να άρουν την υποστήριξή τους στους Κούρδους της Συρίας, η στάση της θα αθροιστεί στην αμφίσημη διαγωγή των τελευταίων ετών.

Επίσης, η αποτυχημένη προσπάθεια της Τουρκίας να σύρει το ΝΑΤΟ σε εμπλοκή σε δικές της υποθέσεις πιθανότατα την αποστασιοποίησε περαιτέρω, εφόσον η ηγεσία της συνειδητοποίησε, ότι δεν μπορεί να υπολογίζει στη βοήθειά του, όταν επικαλείται την ανάγκη συλλογικής απάντησης και πρόνοιες της συμμαχίας για αλληλεγγύη μεταξύ των μελών της.

Η Άγκυρα, ανησυχώντας για τη διαφαινόμενη σύμπηξη μετώπου μεταξύ Ρωσίας, ΕΕ και ΗΠΑ με επίκεντρο τον πόλεμο εναντίον του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους, πήρε το ρίσκο με την κατάρριψη ενός ρωσικού μαχητικού στις 24 Νοεμβρίου του 2015 να προσπαθήσει να φέρει σε αντιπαράθεση τη Δύση με τη Ρωσία, χάριν της ανάγκης στήριξης ενός μέλους του ΝΑΤΟ. Έλαβε αντ’ αυτού την ψυχρολουσία στην έκτακτη σύνοδο του ΝΑΤΟ που συγκάλεσε, αφού επικρίθηκε από κράτη-μέλη για την επιλογή της.

Αναμφίβολα, η πρωτοφανής για τα νατοϊκά δεδομένα απόφαση ακύρωσης της Συνόδου Κορυφής που θα λάμβανε χώρα στην Κωνσταντινούπολη το 2018 στέλνει προειδοποιητικό σήμα προς την Άγκυρα για την ανάγκη συμμόρφωσής της. Επίσης ισχυρό μήνυμα δυσαρέσκειας αποτελεί η αναστολή των εξαγωγών όπλων στην Τουρκία από τη Γερμανία (παρότι υπάρχει σχετική υποχρέωση ανάμεσα στους νατοϊκούς εταίρους), με αιτιολογία την επιδείνωση της κατάστασης αναφορικά με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Την ίδια ώρα οι ΗΠΑ εξοπλίζουν τους Κούρδους της Συρίας, τους οποίους η Άγκυρα χαρακτηρίζει τρομοκράτες, με υπαρκτό τον κίνδυνο κάποια από αυτά τα όπλα να βρεθούν στα χέρια μαχητών του PKK.

Η απουσία κοινού εχθρού

Πανομοιότυπη είναι η κατάσταση αναφορικά με τον ρόλο που έχει προσδώσει ο Λευκός Οίκος στους Κούρδους της Συρίας στον αγώνα εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, με τον Ερντογάν να κατακρίνει τις ΗΠΑ πως λειτουργούν κόντρα στους κανόνες αλληλοϋποστήριξης και τις τελευταίες να του απαντούν (μέσω του συμβούλου εθνικής ασφάλειας), ότι υποστηρίζει (όπως και το Κατάρ) τη διάχυση ριζοσπαστικών ιδεών.

Είναι δεδομένο ότι, όσο επιδεινώνεται το κλίμα στις διμερείς σχέσεις μεταξύ Άγκυρας – Ουάσιγκτον και κάποιων ευρωπαϊκών πρωτευουσών, επηρεάζεται ανάλογα η θέση της πρώτης μέσα στους δυτικούς συμμαχικούς σχηματισμούς. Απερίσκεπτες ενέργειες, όπως η αποκάλυψη από το τουρκικό κρατικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Αναντολού των θέσεων αμερικανικών βάσεων και δυνάμεων που εδρεύουν σε ελεγχόμενες από τους Κούρδους περιοχές της Συρίας, διευρύνουν το χάσμα.

Εντέλει, η απουσία κοινού εχθρού/απειλής, καθώς και η αδυναμία προσδιορισμού κοινών στρατηγικών επιδιώξεων πλήττει καίρια τις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης.