Τουρκική στρατιωτική βάση στο Αζερμπαϊτζάν – Η αντίδραση της Μόσχας

Την προηγούμενη Παρασκευή η Μόσχα δήλωσε ότι παρακολουθεί στενά το ζήτημα της δημιουργίας τουρκικής στρατιωτικής βάσης στο Αζερμπαϊτζάν, «μια κίνηση που θα μπορούσε να απαιτήσει από τη Ρωσία να λάβει μέτρα για να εξασφαλίσει τη δική της ασφάλεια και τα δικά της συμφέροντα». Ο νότιος Καύκασος, μέρος της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη Ρωσία, η οποία παραδοσιακά τον θεωρούσε δική της σφαίρα επιρροής. Τα ρωσικά ειρηνευτικά στρατεύματα είναι ανεπτυγμένα στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μετά τη σύγκρουση του περασμένου έτους και η Μόσχα έχει στρατιωτική βάση στη γειτονική Αρμενία.

Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ απέρριψε τις εικασίες ότι η Τουρκία θα κατασκευάσει στρατιωτική βάση στο Αζερμπαϊτζάν σαν “φήμες”. Διευκρίνισε ότι το θέμα δεν έχει συζητηθεί με την Άγκυρα. Προς το παρόν, η Τουρκία συνυπάρχει με τη Ρωσία σε ένα κέντρο παρακολούθησης της κατάπαυσης του πυρός σύμφωνα με τους όρους της εκεχειρίας στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Ο Ερντογάν δήλωσε κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο Μπακού την περασμένη εβδομάδα ότι δεν έχει αποκλείσει το ενδεχόμενο να κατασκευάσει στρατιωτική βάση στο Αζερμπαϊτζάν με βάση συμφωνία που υπέγραψε με τον Αλίγιεφ στις 15 Ιουνίου.

Η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησαν να ενισχύσουν τη συνεργασία στον στρατιωτικό τομέα, υπογράφοντας μια κοινή διακήρυξη στην πόλη Σούσα, η οποία κατελήφθη από το Αζερμπαϊτζάν κατά τη διάρκεια των μαχών του περασμένου έτους. Όπως είναι γνωστό, η Άγκυρα παρείχε στο Αζερμπαϊτζάν αποτελεσματική στρατιωτική και διπλωματική υποστήριξη κατά τη διάρκεια του πρόσφατου πολέμου, γεγονός που εδραίωσε την επιρροή της στο Αζερμπαϊτζάν.

Ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ δήλωσε ότι η συμφωνία προβλέπει συνεργασία σε πολιτικά, οικονομικά, εμπορικά και ενεργειακά θέματα. Αλλά «το πιο σημαντικό είναι η συμφωνία συνεργασίας μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Τουρκίας στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας και της αμοιβαίας στρατιωτικής βοήθειας», δήλωσε ο ίδιος στην κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Ερντογάν. ο Τούρκος πρόεδρος –κατά τον ραδιοτηλεοπτικό οργανισμό NTV– άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο κατασκευής τουρκικής βάσης: «Μπορεί να υπάρξει επέκταση (της τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας) εδώ αργότερα».

Όταν ρωτήθηκε για την πιθανότητα να ιδρυθεί τουρκική βάση στο Αζερμπαϊτζάν, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ είπε: «Η ανάπτυξη στρατιωτικών υποδομών από χώρες του ΝΑΤΟ κοντά στα σύνορά μας είναι αιτία για την ιδιαίτερη προσοχή μας, καθώς και για να λάβουμε μέτρα για να διασφαλίσουμε την ασφάλεια και τα συμφέροντά μας».

Τουρκική βάση στο Αζερμπαϊτζάν

Το δόγμα του Αζερμπαϊτζάν που υιοθετήθηκε το 2010 επιτρέπει ξένες στρατιωτικές βάσεις στο έδαφός του κι αυτό άνοιξε το δρόμο για εικασίες στο παρελθόν ότι η Τουρκία μπορεί να τοποθετήσει στρατεύματά της στην περιοχή του Ναχιτσεβάν, έναν αζέρικο θύλακο που περιβάλλεται από την Αρμενία και την Τουρκία. Το Αζερμπαϊτζάν διατηρεί μια βάση εκεί, η οποία υποστηρίζεται από τους Τούρκους. Ο Ερντογάν ίσως θελήσει κυρίως για συμβολικούς λόγους να δημιουργήσει μια βάση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η ανάπτυξη τουρκικών δυνάμεων ή στο θύλακο του Ναχιτσεβάν, ή στην πόλη Σούσα πρέπει να θεωρηθεί σχεδόν σίγουρη, παρ’ ότι μία τέτοια κίνηση στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας ενοχλεί πολύ την Μόσχα.

Όπως προκύπτει και από άλλες τριβές, η λυκοφιλία της Τουρκίας με τη Ρωσία αρχίζει να αποδομείται, αν και δεν δείχνει σημάδια άμεσης κατάρρευσης. Στη Συρία η Μόσχα στηρίζει επίμονα τις τελευταίες προσπάθειες του Άσαντ να προωθηθεί στα τμήματα της χώρας που ακόμη κατέχουν οι μισθοφόροι της Άγκυρας. Επιπλέον, βλέπει ότι η Άγκυρα “κάνει νερά” στο θέμα των S-400 και φοβάται μήπως η ρωσική πυραυλική τεχνολογία καταλήξει στους Δυτικούς.

Η όλη στάση της Τουρκίας προβληματίζει την Μόσχα, από την εξαγγελθείσα διώρυγα δυτικά της Κωνσταντινούπολης μέχρι την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, που ενόχλησε σφόδρα τους Ρώσους, αν και η Μόσχα επισήμως εμμέσως πλην σαφώς στήριξε τον Ερντογάν. Ο Πούτιν φοβάται και τις τουρκικές φιλοδοξίες για τη δημιουργία ενός μουσουλμανικού τόξου που να αγκαλιάζει τις τουρκογενείς χώρες της Κεντρικής Ασίας και να φθάνει μέχρι το Πακιστάν και στην Κίνα.

Ο ρόλος της αναλαμβάνει η Άγκυρα στο Αφγανιστάν, αν και είναι άγνωστο πως θα καταλήξει, ενισχύει τις ρωσικές ανησυχίες. Το φάσμα του ισλαμιστικού τζιχαντισμού πλησιάζει στη ρωσική επικράτεια, ξυπνώντας επώδυνες μνήμες από τρομοκρατικές επιθέσεις και από τον πόλεμο στην Τσετσενία. Η επιρροή της Άγκυρας στη Λιβύη και στο Μαγκρέμπ είναι πρόσθετη πηγή ανησυχίας για τους Ρώσους. Δεν είναι απλά το φάσμα των αντικρουόμενων συμφερόντων, αλλά το γεγονός ότι η Τουρκία διαβρώνει το status quo και μάλιστα αποσταθεροποιητικά.

Πολεμική βιομηχανία και επιρροή

Μια άλλη διάσταση του προβλήματος είναι η ανάπτυξη της τουρκικής πολεμικής βιομηχανίας και κυρίως η προσπάθειά της αποκτήσει αγορές, υπονομεύοντας την ρωσική. Αν και προς το παρόν η Τουρκία έχει πολλά προβλήματα να επιλύσει σε αυτόν τον τομέα, αν τα λύσει (π.χ. να βρεθεί κινητήρας για το άρμα Altay και να ολοκληρώσει το σχεδιαζόμενο μαχητικό) θα αρχίσει να διεκδικεί σοβαρά εξοπλιστικά προγράμματα στο μέλλον και μάλιστα με το ατού ότι τα δικά της συστήματα θα είναι συμβατά με τα δυτικά πρότυπα.

Προς το παρόν, η Τουρκία προσπαθεί να πουλήσει μικρά πολεμικά πλοία, drones, πυροβόλα και πυρομαχικά με σχετική επιτυχία. Όσο η σχέση της Τουρκίας με την Δύση παραμένει προβληματική, η Άγκυρα δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί δυτικές πηγές για την ανάπτυξη της πολεμικής της βιομηχανίας. Αλλά κι αυτό είναι λόγος ανησυχίας για την Μόσχα. Η προσπάθειά του να λύσει τα προβλήματα της τουρκικής πολεμικής βιομηχανίας και μέσω αυτής να επεκτείνει την επιρροή του ειδικά στον μουσουλμανικό κόσμο, μπορεί να ωθήσει τον Ερντογάν σε κάποια μορφή συμμόρφωσης έναντι των ΗΠΑ. Μία τέτοια εξέλιξη θα προκαλούσε αναπόφευκτα ρήξη της σχέσης με τον Πούτιν.

Συνεχίζοντας την επαμφοτερίζουσα στάση του, ο Ερντογάν προσπαθεί να κερδίσει τα μέγιστα, χωρίς να εμπλακεί σε βαθμό που να αναγκαστεί να ανοίξει και άλλα πιο συμβατικά μέτωπα, στρατιωτικά ή διπλωματικά. Δυστυχώς γι’ αυτόν, το ρητορικό μπούλινγκ που χρόνια τώρα εξαπολύει προς πάσα κατεύθυνση έχει κάνει τα περισσότερα δυτικά κράτη επιφυλακτικά απέναντι στα τωρινά διπλωματικά ανοίγματά του και στην εικόνα του “μετριοπαθούς συμμάχου”.

Το γεγονός ότι προς το παρόν τουλάχιστον κανένα από τα εγχειρήματά του δεν έχει αποδώσει όπως ο ίδιος θα ήθελε, είναι κάτι που πρέπει να τον προβληματίζει. Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, θα ήταν λάθος να υποτιμηθεί η αποτελεσματικότητα των τουρκικών επεμβάσεων. Μπορεί να απέτυχε να ανατρέψει το καθεστώς Άσαντ στη Συρία και να συντρίψει τους εκεί Κούρδους, αλλά κατέχει εδάφη στα βόρεια της χώρας. Επίσης, απέτρεψε την ανατροπή της κυβέρνησης Σάρατζ και την πλήρη επικράτηση του Χαφτάρ. Τέλος, η νίκη των Αζέρων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ κατά γενική ομολογία οφείλεται στα τουρκικά οπλικά συστήματα. Στον τομέα που φαίνεται πως ηττάται είναι η τουρκική οικονομία, πάνω στην οποία στηρίζονται όλα τα άλλα.