Σκωτσέζικο ντους η στρατηγική Τραμπ για το Ιράν – Ο ρόλος του Ισραήλ

Ένα τεράστιο ζήτημα είναι η επιστροφή στην εκστρατεία “μέγιστης πίεσης” της πρώτης θητείας Τραμπ, στην οποία επιβλήθηκαν καταστροφικές κυρώσεις στην ιρανική οικονομία, με την ελπίδα να αναγκαστεί το Ιράν να συνθηκολογήσει. Την επιστροφή αυτή αποφάσισε με διάταγμα του ο Τραμπ. Ορισμένοι θεωρούν αυτή την πολιτική σωστή, άλλοι όμως την βλέπουν ως καταστροφή. Να σημειωθεί ότι παρόλα αυτά ο Τραμπ δήλωσε πρόθυμος να συναντήσει τον Ιρανό ομόλογο του, προκειμένου να μεταπείσει την Τεχεράνη από την «ανάπτυξη πυρηνικού όπλου» και εμφανίστηκε θετικός για μία νέα πυρηνική συμφωνία με την Τεχεράνη.

Από την πλευρά του ο Ιρανός πρόεδρος Μασούντ Πεζεσκιάν δήλωσε πως θα είναι εύκολο να επαληθευθεί ότι το Ιράν δεν αναπτύσσει πυρηνικά όπλα: «Έχουν έρθει και το έχουν επαληθεύσει κάθε φορά που ήθελαν να το κάνουν και μπορούν να έρθουν να το επαληθεύσουν άλλες εκατό φορές» ανέφερε χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας πως «η μαζική δολοφονία αθώων ανθρώπων (από ατομικό όπλο) απαγορεύεται στο δόγμα της Ισλαμικής Δημοκρατίας».

Ο Μάικ Βαλτς, Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Τραμπ, είχε προαναγγείλει ότι ο Τραμπ θα «αποκαταστήσει τη μέγιστη πίεση», όπως και ο απεσταλμένος του Τραμπ για το Ουκρανικό, Κιθ Κέλογκ. Το ερώτημα είναι αν αυτή η επιθετικότητα έναντι του Ιράν θα περιοριστεί στο εμπόριο, καθώς πηγές που συνδέονται με τον Ισραηλινό υπουργό Στρατηγικών Υποθέσεων Ρον Ντέρμερ φέρεται να έχουν πει ότι ο Τραμπ θα υποστήριζε επίσης ένα χτύπημα στο πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Βέβαια, σε νεότερες δηλώσεις του, ο Τραμπ χαρακτήρισε «σαχλαμάρες» τα δημοσιεύματα ότι οι ΗΠΑ σχεδιάζουν επίθεση στο Ιράν, από κοινού με το Ισραήλ.

Πάντως, κεντρική θέση σε αυτά τα σχέδια οικονομικής και στρατιωτικής επιθετικότητας είναι η εκτίμηση περί αδυναμίας του Ιράν και των πληρεξουσίων του μετά τον 15μηνο πόλεμο στη Γάζα, τον πρόσφατο πόλεμο Ισραήλ-Χεζμπολάχ και την πρόσφατη πτώση του συμμάχου της Τεχεράνης Άσαντ, στην Συρία.

Σαουδική Αραβία και Ιράν

Ωστόσο, αυτή η ευκαιριακή ανάγνωση υποβαθμίζει άλλες σημαντικές εξελίξεις, όπως την προσέγγιση μεταξύ Σαουδικής Αραβίας-Ιράν. Το 2023, οι Κινέζοι μεσολάβησαν για μία συμφωνία που βοήθησε να αποκατασταθούν οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Ριάντ και Τεχεράνη φαίνεται να στηρίζουν την διατήρηση της συμφωνίας. Μάλιστα, τους τελευταίους μήνες οι Σαουδάραβες και οι Ιρανοί συμμετείχαν σε κοινές ναυτικές ασκήσεις στη Θάλασσα του Ομάν και υπήρξαν συναντήσεις των υπουργών Άμυνας των δύο χωρών.

Αν και οι Σαουδάραβες υποστήριξαν τη “μέγιστη πίεση” κατά την πρώτη του θητεία, οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στον Κόλπο είναι πλέον επιφυλακτικοί για την σκληρή αντι-ιρανική πολιτική του Τραμπ. Η δε υποστήριξη του Ριάντ σε ένα χτύπημα στο ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα είναι ακόμα πιο απίθανη. Όταν η ένταση Τελ Αβίβ και Τεχεράνης ήταν στο “κόκκινο”, ο πρίγκηπας-διάδοχος του θρόνου, Σαλμάν, είχε δηλώσει ότι η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να αναγκάσει το Ισραήλ να μην επιτεθεί στο Ιράν.

Εξάλλου, όταν το Ισραήλ συζητούσε πως θα ανταποδώσει την ιρανική πυραυλική επίθεση που δέχτηκε τον περασμένο Οκτώβριο, ο πυρηνικός επιστήμονας Τζέιμς Άκτον είχε υποστηρίξει ότι θα ήταν αντιπαραγωγικό για τους Ισραηλινούς να επιτεθούν στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις. Σύμφωνα με τον Άκτον, ακόμη και σε μια εξαιρετικά επιτυχημένη επίθεση, το πρόγραμμα του Ιράν θα μπορούσε «να ανασυσταθεί σε μια πιο επιβιώσιμη μορφή, σχετικά γρήγορα» λόγω της χρήσης φυγοκεντρητών, για να μην αναφέρουμε και την ενίσχυση της αποφασιστικότητας της Τεχεράνης να συνεχίσει την ανάπτυξή του.

Το Ιράν “πατάει γκάζι”

Όμως, υπάρχουν και γεωπολιτικές συνέπειες από την πολιτική της “μέγιστης πίεσης”. Οι τρέχουσες κυρώσεις της Δύσης εναντίον των Ιράν και Ρωσίας έχουν ήδη φέρει πιο κοντά Μόσχα και Τεχεράνη. Αναφέρεται επίσης ότι ο Ιρανός πρόεδρος είπε ότι η Τεχεράνη «θα αντιδρούσε σε οποιαδήποτε ενέργεια» και ότι «δεν φοβάται τον πόλεμο».

Οι θιασώτες της ήπιας αντιμετώπισης του Ιράν θεωρούν πως το πυρηνικό του πρόγραμμα μπορεί να ελεγχθεί καλύτερα μέσω του διαλόγου και όχι με επιθετικές μεθόδους, πόσο μάλλον όταν ο πρόεδρος της χώρας θεωρείται μετριοπαθής και έχει δηλώσει πως είναι έτοιμος για συνομιλίες για το ζήτημα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Τραμπ βοήθησε στην επίτευξη της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός στην Γάζα. Όμως, πρέπει να κάνει περισσότερα για να καταγραφεί στην ιστορία ως ειρηνοποιός της Μέσης Ανατολής. Σε ό,τι αφορά την Γάζα, Ισραήλ και Χαμάς έχουν διαφορετικές απόψεις για την δεύτερη φάση της συμφωνίας (που προβλέπει την απελευθέρωση των ομήρων και μόνιμη κατάπαυση του πυρός) χωρίς να συνυπολογίζουμε πως αυτή θα επηρεαστεί από την πρόσφατη πρόταση Τραμπ να περάσει η Γάζα στους Αμερικανούς!

Το Ιράν, στο μεταξύ, επιταχύνει το πυρηνικό του πρόγραμμα – με το «πόδι του στο γκάζι» σύμφωνα με τον επικεφαλής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας. Η Τεχεράνη συνεχίζει έτσι να αποτελεί υπαρξιακή απειλή για το Ισραήλ. Και τα δύο ζητήματα θα κυριαρχήσουν στις μετέπειτα συνομιλίες μεταξύ Τραμπ και Νετανιάχου. Όμως, εάν ο Τραμπ καταφύγει αποκλειστικά σε μία σκληρή πολιτική έναντι του Ιράν, με το Ισραήλ ως “φόβητρο”, οι ΗΠΑ ενδέχεται να βρεθούν σε άλλο ένα “τέλμα” στη Μέση Ανατολή. Το πιθανότερο είναι ο Τραμπ να αντιμετωπίσει ξεχωριστά το θέμα της Γάζας και του Ιράν.

Το δε πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις για την παγκόσμια ασφάλεια. Εάν το Ιράν αποκτήσει πυρηνικό όπλο, η Σαουδική Αραβία πιθανότατα θα ακολουθήσει, προσθέτοντας ακόμη περισσότερους κινδύνους σε μια παγκόσμια πυριδοταποθήκη. Πάντως, οι θιασώτες της σκληρότερης στάσης εκτιμούν ότι τα ζητήματα της Γάζας και του Ιράν μπορούν να αντιμετωπιστούν από κοινού.

Το διακύβευμα του Νετανιάχου

Αναλυτές ισχυρίζονται εύλογα ότι ο Νετανιάχου διστάζει να προχωρήσει προς μια μόνιμη κατάπαυση του πυρός, εν μέρει επειδή φοβάται ότι θα καταρρεύσει η κυβέρνησή του και θα ακολουθήσουν πρόωρες εκλογές. Όμως, για την πολιτική διαδρομή του Νετανιάχου, δεν υπάρχει πιο σημαντικό ζήτημα από το να σταματήσει τα πυρηνικά του Ιράν. Σε δηλώσεις του στην Κνεσέτ πριν από χρόνια, ο Νετανιάχου είχε πει ότι η διακοπή του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος ήταν “ο λόγος που ξυπνάει το πρωί”! Εκτιμούν ότι αν ο Τραμπ συνεργαστεί με το Ισραήλ για το Ιράν, θα είναι πιο εύκολο για τον Νετανιάχου να λάβει δύσκολες αποφάσεις για τη Γάζα, αν και με δεδομένη την πρόταση Τραμπ, αυτές δεν τις έχουμε δει.

Ο Νετανιάχου, φυσικά, ενδιαφέρεται περισσότερο για την παραμονή του στην πρωθυπουργία, παρά από το να ευχαριστήσει τον Τραμπ. Το δε Ιράν και το πυρηνικό του πρόγραμμα είναι ένα θέμα για το οποίο ο Νετανιάχου μπορεί ακόμα και να είναι διατεθειμένος να ρισκάρει την κυβέρνησή του και να αντιμετωπίσει εκλογές. Θα άξιζε πολλά για τον ίδιο μία συμφωνία με τον Τραμπ, όπου οι ΗΠΑ θα συνέβαλαν στην καθυστέρηση του ιρανικού πυρηνικού του προγράμματος. Μπορεί ο Νετανιάχου να μην επιδιώκει να ρισκάρει την βιωσιμότητα της κυβέρνησης του για την Γάζα, αλλά είναι άλλο ζήτημα αν έχει την διασφάλιση του Τραμπ ότι η ΗΠΑ θα εξασφαλίσουν ότι το Ιράν δεν θα αναπτύξει πυρηνικά όπλα.

Πρακτικά ο Τραμπ, εκτός από την οικονομική πίεση, μπορεί να χρησιμοποιήσει την ισραηλινή απειλή για να μεταφέρει ένα σαφές μήνυμα στους Ιρανούς: Πως ότι καθώς ο ίδιος δεν αποκλείει διπλωματική λύση, πρέπει το Ιράν να αξιοποιήσει την προθυμία του για να αποφύγει ενδεχόμενα ισραηλινά πλήγματα που θα διακινδυνέψουν την πυρηνική υποδομή που έχει δημιουργήσει τα τελευταία 30 χρόνια. Ένα τέτοιο μήνυμα σίγουρα δεν θα μειώσει το κίνητρο του Ιράν για συνομιλίες. Πράγματι, ο Ιρανός πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ έχουν δηλώσει ότι το Ιράν είναι έτοιμο να μιλήσει με την κυβέρνηση Τραμπ.

Ιράν: Ο Τραμπ δεν βιάζεται

Ο Τραμπ δεν έχει ανάγκη βιασύνης. Όπως προαναφέραμε, έχει δηλώσει ότι είναι πρόθυμος να συνάψει συμφωνία με την Τεχεράνη και δεσμεύτηκε και προεκλογικά ότι θα συνεχίσει την εκστρατεία μέγιστης πίεσης για να σταματήσει το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Πιθανότατα μέσω των οικονομικών πιέσεων, θα επιδιώξει να επιτύχει συμφωνία.

Όμως, αυτό σημαίνει ότι ο Τραμπ θα πρέπει να καταστήσει σαφές στον Νετανιάχου και την Τεχεράνη ότι θα υποστηρίξει ενδεχόμενες ισραηλινές επιθέσεις στην πυρηνική υποδομή του Ιράν, σε περίπτωση αποτυχίας της διπλωματίας. Οι θιασώτες της σκληρής πολιτικής υποστηρίζουν ότι οι σχετικές απειλές Τραμπ θα αυξήσουν τις πιθανότητες να λειτουργήσει αποτελεσματικά η αμερικανική διπλωματία.

Η κοινή στρατηγική με τον Τραμπ για την αντιμετώπιση αυτού που ο Νετανιάχου θεωρεί ως τη σημαντικότερη και ίσως υπαρξιακή απειλή για το Ισραήλ, μπορεί να σημαίνει ότι θα είναι πιο εύκολο για αυτόν να λάβει τη σκληρή πολιτική απόφαση να εφαρμόσει πλήρως τη συμφωνία ομήρων και να προχωρήσει στην κατάπαυση του πυρός στην Γάζα…