Ποια είναι η πραγματική εξουσία του Χαφτάρ στην Λιβύη

Ο Χαλίφα Χαφτάρ αναδείχθηκε για πρώτη φορά ως σημαντική πολιτικο-στρατιωτική προσωπικότητα της λιβυκής αντιπολίτευσης κατά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του 1993 έναντι του Μουαμάρ Καντάφι, η οποία οδήγησε στην εξορία του και στην εκτέλεση-εκκαθάριση πολλών αξιωματικών της Warfalla, ενός συνδέσμου στρατιωτικών από τις φυλές της επαρχίας της Τριπολιτάνιας, στην δυτική Λιβύη.

Ο χρόνος του στο εξωτερικό – ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες – τον βοήθησε να χτίσει επαφές, διευρύνοντας τους διαύλους του στους κύκλους των δυτικών μυστικών υπηρεσιών, διατηρώντας ταυτόχρονα επαφές και με κύκλους του κανταφικού καθεστώτος. Να σημειωθεί ότι ζούσε στο προάστιο του Λάνγλεϊ της Βιρτζίνια, που φιλοξενεί το αρχηγείο της CIA.

Μετά την εξέγερση του 2011 κατά του Καντάφι, ο Χαφτάρ επέστρεψε στη Λιβύη, εκμεταλλευόμενος το χάος που επικράτησε για να επιβληθεί στην Κυρηναϊκή, στα ανατολικά. Με την “Επιχείρηση Αξιοπρέπεια” του 2014, η οποία στόχευε ισλαμικές ομάδες στη Βεγγάζη, κέρδισε μεγάλη επιρροή. Ήταν αυτή η εκστρατεία που σηματοδότησε την έναρξη της στρατιωτικής του κυριαρχίας στα ανατολικά, βασιζόμενος στην αφοσίωση των φυλών και σε τοπικά δίκτυα, των οποίων η εξουσία αυξήθηκε μετά την κατάρρευση του κράτους.

Το 2016 προήχθη σε στρατάρχη από τη Βουλή των Αντιπροσώπων (με έδρα το Τομπρούκ) σε αναγνώριση βασικών επιτυχιών του – δηλαδή της κατάληψης σημαντικών πετρελαϊκών λιμένων (Σίντρα, Ρας Λανούφ, Μπρέγκα, Ζουβετίνα). Η διοίκηση του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA) του έδωσε τον de facto έλεγχο στα ανατολικά, ο οποίος επεκτάθηκε μέσω των πιστών στρατιωτικών διοικητών που αντικατέστησαν δημοτικά-αιρετά όργανα.

Ξένη υποστήριξη

Η άνοδος του Χαφτάρ είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και με τις σχέσεις του με περιφερειακούς παράγοντες. Έχει καλλιεργήσει συμμαχίες με την Αίγυπτο, τα Εμιράτα, τη Γαλλία και τη Ρωσία που του παρέχουν όπλα, υλικοτεχνική υποστήριξη, πληροφορίες, οικονομικά κονδύλια και πολιτική νομιμοποίηση. Αρχικά ο Χαφτάρ ανέπτυξε μια ιδιαίτερα στενή σχέση με τη Μόσχα, μέσω του Ομίλου Wagner. Οι Ρώσοι μισθοφόροι, η ρωσική υλικοτεχνική-διπλωματική υποστήριξη έχουν ενισχύσει τη θέση του – και επέτρεψαν στη Μόσχα να εξασφαλίσει στρατηγικές στρατιωτικές βάσεις και τα οικονομικά της συμφέροντα στη Λιβύη.

Τα Εμιράτα μεταφέρουν αεροπορικώς όπλα και καύσιμα (παρά τα εμπάργκο του ΟΗΕ) προς υποστήριξη των στρατιωτικών εκστρατειών του Χαφτάρ. Η Αίγυπτος τον στηρίζει ως ανάχωμα στο Πολιτικό Ισλάμ και ως μία δύναμη σταθερότητας σε μία χώρα με την οποία συνορεύει. Και η Γαλλία του έχει παράσχει υλικοτεχνική και πολιτική υποστήριξη, θεωρώντας τον και ως ένα ανάχωμα κατά της παράτυπης μετανάστευσης, παρά την επίσημη υποστήριξή της στην κυβέρνηση της Τρίπολης.

Αυτή η ξένη υποστήριξη παρέχει στον Χαφτάρ, όχι μόνο τα μέσα για να προβάλει την στρατιωτική του ισχύ, αλλά και ένα διπλωματικό έρεισμα που του δίνει νομιμοποίηση.

Οικονομική δύναμη 

Ο Χαφτάρ ελέγχει τεράστιες εκτάσεις των ενεργειακών υποδομών της Λιβύης, ιδίως πετρελαιοπηγές και τερματικούς σταθμούς στα ανατολικά. Τα στρατεύματά του προστατεύουν, αν και περιστασιακά έχουν μπλοκάρει την παραγωγή πετρελαίου, προκειμένου να ασκηθεί πίεση στις διαπραγματεύσεις με την Τρίπολη και τους διεθνείς εταίρους – επηρεάζοντας τα κυριότερα έσοδα του λιβυκού κράτους, που προέρχονται από τις πετρελαϊκές εξαγωγές.

Ένα καλό παράδειγμα είναι η δημιουργία της Arkenu Oil Company το 2025, μιας ιδιωτικής εταιρείας που συνδέεται με το στρατόπεδο του Χαφτάρ, η οποία έχει εξάγει πάνω από 600 εκατομμύρια δολάρια σε πετρέλαιο, εκτρέποντας κεφάλαια μακριά από τον έλεγχο της κεντρικής αρχής πετρελαίου της Τρίπολης.

Παράλληλα, τα μεγάλα έργα ανοικοδόμησης στα ανατολικά – ειδικά αυτά που ακολούθησαν τις πλημμύρες της Derna – επιβλέπονται από την οικογένεια Χαφτάρ, ιδίως τους γιους του. Το Ταμείο Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της Λιβύης, που ελέγχεται από τον Χαφτάρ, έχει λάβει εκτεταμένες εξουσίες, εγείροντας ανησυχίες περί αδιαφανούς χρηματοδότησης. Αυτή η οικονομική υποδομή επιτρέπει στον Χαφτάρ, όχι μόνο να χρηματοδοτεί τις επιχειρήσεις και τα δίκτυα υποστήριξης του, αλλά και να διαμορφώνει την περιφερειακή ανάπτυξη – εδραιώνοντας ταυτόχρονα την οικογενειακή του εξουσία στην ανατολική Λιβύη.

Διπλωματικές σχέσεις και τοπικά δίκτυα

Παρόλο που δεν αναγνωρίστηκε ποτέ διεθνώς ως επίσημος ηγέτης της Λιβύης, ο Χαφτάρ έχει σταθερά διευρύνει την πολιτική του νομιμοποίηση: Μόνο το 2025, πραγματοποίησε μία σειρά συναντήσεων με ξένους ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Γάλλου προέδρου Μακρόν και του Ρώσου προέδρου Πούτιν, οι οποίοι ουσιαστικά τον αναγνωρίζουν-ανεπίσημα ως έναν πόλο εξουσίας στην Λιβύη.

Ο ίδιος αξιοποιεί τον αυξανόμενο έλεγχο του επί των μεταναστευτικών οδών – ιδίως στις αναχωρήσεις μεταναστών από την ανατολική Λιβύη προς την Ελλάδα και πέρα από αυτήν – στις διαπραγματεύσεις του με την ΕΕ και ευρωπαϊκές χώρες, απαιτώντας επίσημη αναγνώριση, ως αντάλλαγμα για την συνεργασία του επί του μεταναστευτικού. Αναλυτής ανέφερε στην βρετανική εφημερίδα The Times: «Τίποτα δεν συμβαίνει στην ανατολική Λιβύη χωρίς τη συγκατάθεση του Χαφτάρ και της οικογένειάς του», υποστηρίζοντας πως εργαλειοποιεί τις μεταναστευτικές ροές.

Η δύναμη του Χαφτάρ είναι βαθιά ριζωμένη σε ένα πατρογονικό σύστημα που επικεντρώνεται σε αυτόν και στην οικογένεια του. Οι γιοι του – ειδικά ο διαφαινόμενος διάδοχος του Σαντάμ Χαφτάρ – ασκούν διπλωματία, αλλά και εξουσία επί οικονομικών θεσμών (π.χ. σε οργανισμούς ανασυγκρότησης, πετρελαίου κτλ).

Ο Χαφτάρ επιδιώκει επίσης την αφοσίωση των φυλών της ανατολικής επικράτειας που διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην διακυβέρνηση και την ασφάλεια σε όλη την Κυρηναϊκή. Η οικοδόμηση τοπικών συμμαχιών του Χαφτάρ με τις κυριότερες φυλές παραμένουν αναπόσπαστο κομμάτι για τον έλεγχο επί του εδάφους.

Μετά την πολιορκία της Τρίπολης…

Παρά τα δυνατά του σημεία, η φιλοδοξία του Χάφταρ έχει αναχαιτιστεί από πολλαπλούς παράγοντες. Σημείο καμπής αποδείχθηκε η αποτυχημένη επίθεσή του στην Τρίπολη, την περίοδο 2019-2020. Ο Χαφτάρ εμφανίστηκε να υπερβαίνει τα όρια, εξαπολύοντας επιθέσεις και κατά τη διάρκεια των (υπό την αιγίδα του ΟΗΕ) ειρηνευτικών συνομιλιών. Τελικώς, χάρη και στην αποφασιστική βοήθεια της Τουρκίας στην Τρίπολη, η προέλασή του αποκρούστηκε και το στρατηγικό αδιέξοδο διαδέχτηκε την φιλοδοξία για μία μεγάλη νίκη.

Επιπλέον, έχει αμαυρωθεί διεθνώς από καταγγελίες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αγωγές σε αμερικανικά δικαστήρια τον κατηγορούν για εγκλήματα πολέμου και βασανιστήρια. Ο ΟΗΕ έχει επίσης αναφέρει φρικαλεότητες από πολιτοφυλακές που συνδέονται με το στρατόπεδό του, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Tarhouna. Βεβαίως, πρέπει να σημειωθεί πως αντίστοιχες κατηγορίες βαραίνουν και την αντίπαλη πλευρά του εμφυλίου.

Τέλος, έγινε επώδυνα κατανοητό στην Αθήνα ότι η ευθυγράμμιση του Χαφτάρ δεν είναι εγγυημένη ή μόνιμη, όπως δείχνει η επιτροπή που σύστησαν οι νομοθέτες του Τομπρούκ για να εξετάσουν το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Την ίδια στιγμή, ο Χαφτάρ στηρίζει στον εμφύλιο του Σουδάν τους παραστρατιωτικούς του RSF και όχι τις ένοπλες δυνάμεις του στρατηγού Μπουρχάν που υποστηρίζει η Αίγυπτος.

Πάντως, σε ό,τι αφορά ειδικά την Ρωσία, ο Χαφτάρ της προσφέρει μία στρατηγική πύλη προς τη Βόρεια Αφρική και τη Μεσόγειο, ενισχύοντας τον ρόλο της Μόσχας στο Σαχέλ και περιορίζοντας την επιρροή του ΝΑΤΟ/ΕΕ. Ο έλεγχός του επί της παραγωγής πετρελαίου και η κατά καιρούς πρόθεση του να μπλοκάρει τις εξαγωγές, συμβάλλει στην αστάθεια της ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας, ειδικά για την Ιταλία που εξαρτάται από το λιβυκό φυσικό αέριο και αργό πετρέλαιο.

Σύμφωνα με διπλωμάτες της ΕΕ, ο Χαφτάρ σε συνεργασία με την Ρωσία εργαλειοποιεί το μεταναστευτικό στα πλαίσια ενός υβριδικού πολέμου κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάτι που η Μόσχα έχει διαψεύσει.

Ενοποίηση ή κατακερματισμός;

Από το καλοκαίρι του 2025, εκτυλίσσονται διάφορα σενάρια σχετικά με την Λιβύη, ένα εκ των οποίων αφορά άμεσα την Ελλάδα: Να εγκρίνει το Κοινοβούλιο στα Ανατολικά το τουρκολιβυκό μνημόνιο, προκειμένου ο Χαφτάρ να διευρύνει τους δεσμούς του με την Τουρκία, τους οποίους έχει ήδη αρχίσει προ πολλού να καλλιεργεί. Πάντως, ο Έλληνας πρωθυπουργός στην πρόσφατη συνέντευξη του δήλωσε ότι δεν είναι βέβαιος ότι το λιβυκό Κοινοβούλιο θα εγκρίνει τελικώς το παράτυπο μνημόνιο.

Σε ό,τι αφορά το εσωτερικό, η εξουσία των Χαφτάρ εξαρτάται από την διατήρηση της φυλετικής αφοσίωσης, της οικονομικής αυτονομίας (ειδικά μέσω των εσόδων από το πετρέλαιο) και της διεθνούς υποστήριξης. Καθώς ο Χαφτάρ είναι πλέον 81 ετών, κύριο ερώτημα είναι αν αυτή η εξουσία διατηρηθεί και από τον διάδοχο του, που προφανώς θα προέρχεται από την οικογένεια του (πιθανώς θα είναι ο Σαντάμ). Οι δε ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για την Λιβύη παραμένουν ασαφείς στο μωσαϊκό που επικρατεί.

Εν κατακλείδι, η ισχύς του Χαλίφα Χαφτάρ προέρχεται από ένα μοναδικό μείγμα στρατιωτικής δύναμης, εξωτερικής υποστήριξης, οικονομικού ελέγχου, οικογενειακών δικτύων και τοπικών συμμαχιών. Ανήλθε από την εξορία για να κυβερνήσει αποτελεσματικά την ανατολική Λιβύη, ελέγχοντας τα έσοδα από το πετρέλαιο και έτερους στρατηγικούς πόρους, αξιοποιώντας παράλληλα την στήριξη ισχυρών χωρών. Έχει δε καίριο ρόλο στον έλεγχο επί του μεταναστευτικού, κάτι που ο ίδιος προφανώς και εκμεταλλεύεται.

Ωστόσο, η εξουσία του παραμένει εύθραυστη, καθώς είναι κτισμένη στην πατρωνία, σε επιμέρους-οπορτουνιστικές συμμαχίες, ενώ (όπως ακριβώς και η κυβέρνηση της Τρίπολης) παραμένει ευάλωτη στην κοινωνική αντίδραση και σε διεθνείς καταγγελίες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Από την τελική-πολιτική πορεία της Λιβύης, την διατήρηση των τοπικών συμμαχιών και τον συσχετισμό των εξωτερικών δυνάμεων, θα κριθεί αν τελικώς καταφέρει να εδραιώσει μια δυναστεία στην Κυρηναϊκή.

Εν ολίγοις, ο Χαφτάρ είναι ταυτόχρονα σταθεροποιητής και απο-σταθεροποιητής – μία φιγούρα ισχύος σε ορισμένες περιοχές, αλλά και ένα εμπόδιο για την εθνική ενότητα, κατά τους επικριτές του. Η δύναμή του είναι μεγάλη, αλλά το ίδιο και οι δυνάμεις που μπορεί να στραφούν εναντίον του…