Ξετυλίγοντας το κουβάρι – Ποιοι και πως συγκρούονται στη Συρία

Είναι ηλίου φαεινότερο ότι η επίθεση έχει ενορχηστρωθεί και ενισχυθεί ποικιλοτρόπως από την Τουρκία, η οποία κατέχει εδώ και αρκετά χρόνια περιοχές στη βόρεια Συρία. Είναι η Τουρκία που άνοιξε τα σύνορά της και έστειλε τις τελευταίες ημέρες ισλαμιστές που είχαν καταφύγει στην επικράτειά της, χωρίς να αποκλείεται κι αμερικανική ανάμιξη. Η εν εξελίξει ραγδαία προέλαση των ισλαμιστών συνδέεται με τον φόβο της Άγκυρας ότι το Ισραήλ πιέζει τις ΗΠΑ να αναγνωρίσει η Δύση κουρδικό κράτος στην ελεγχόμενη από τους Κούρδους βορειοανατολική Συρία.

Αυτός ο φόβος εξώθησε το νεοοθωμανικό καθεστώς να πραγματοποιήσει το προηγούμενο διάστημα –μέσω του Μπαχτσελί– πολιτικό άνοιγμα προς τους Κούρδους της Τουρκίας, προσφέροντας στον φυλακισμένο Οτσαλάν την ελευθερία του, υπό τον όρο να διατάξει το PKK να παραδώσει τα όπλα. Ο ίδιος φόβος ώθησε τον Ερντογάν να επιδιώξει κάποιου είδους συνεννόηση με τον Άσαντ για από κοινού δράση εναντίον των Κούρδων της Συρίας. Ο Άσαντ δεν ανταποκρίθηκε σ’ αυτό, επειδή οι Τούρκοι κατέχουν περιοχές στη βόρεια Συρία και γι’ αυτό ο νεοσουλτάνος έπαιξε δυνατά το χαρτί των ισλαμιστών του Ιντλίμπ.

Η χρονική στιγμή για την εκδήλωση της επίθεσής τους ήταν ιδιαιτέρως ευνοϊκή για τους ισλαμιστές αντάρτες:

• Οι Ρώσοι δεν έχουν χερσαίες δυνάμεις και είχαν αποσύρει κάποιες από τις αεροπορικές δυνάμεις τους, λόγω των αναγκών στα μέτωπα της Ουκρανίας.
• Η σιιτική Χεζμπολάχ, η οποία είχε παίξει αποφασιστικό ρόλο για να επικρατήσει το καθεστώς Άσαντ επί των σουνιτών ανταρτών, είναι αποδυναμωμένη και πλήρως απασχολημένη στο νότιο Λίβανο, όπου δεχόταν μετωπική ισραηλινή επίθεση μέχρι την πρόσφατη κήρυξη της εκεχειρίας.
• Οι Ιρανοί Φρουροί της Επανάστασης και οι φιλικές τους πολιτοφυλακές στη Συρία έχουν αποδυναμωθεί από τους πρόσφατους ισραηλινούς βομβαρδισμούς.
• Η κυβέρνηση Μπάιντεν είναι σε αποδρομή, ενώ η κυβέρνηση Τραμπ δεν έχει ακόμα αναλάβει καθήκοντα. Η περίοδος αυτή δεν προσφέρεται για ανάληψη δράσης, πολύ περισσότερο όταν οι ΗΠΑ έχουν ανειλημμένες δεσμεύσεις και προς την Ουκρανία και προς το Ισραήλ.
• Οι κουρδικές δυνάμεις κατέλαβαν με μία γρήγορη κίνηση το αεροδρόμιο στο Χαλέπι, αλλά –όπως αποδείχθηκε– για να μεταφέρουν Κούρδους αμάχους μακριά από το πεδίο της μάχης κι όχι για να συγκρουστούν με τους ισλαμιστές. Προτεραιότητα για τους Κούρδους είναι να υπερασπιστούν την περιοχή τους από τις τουρκικές δυνάμεις κι όχι να διευκολύνουν τη Δαμασκό να διατηρήσει υπό τον έλεγχό της το Χαλέπι.

Άφησα τελευταίο τον συριακό στρατό. Η κατάρρευσή του στο Χαλέπι έχει προκαλέσει έκπληξη, αλλά δεν είναι κεραυνός εν αιθρία. Όταν το καθεστώς Άσαντ είχε στρατιωτική δυναμική και είχε στριμώξει τους καθοδηγούμενους από την Τουρκία ισλαμιστές στο Ιντλίμπ, δεν τόλμησε να εκκαθαρίσει την περιοχή και να την επαναφέρει στον έλεγχο του. Οι λόγοι δεν είναι σαφείς. Προφανώς, έπαιξε ρόλο το γεγονός ότι ο συριακός στρατός ήταν καταπονημένος, αλλά δεν είναι επαρκής εξήγηση.

Βραδυφλεγής βόμβα το Ιντλίμπ 

Εξαρχής ήταν προφανές πως το Ιντλίμπ ήταν μία βραδυφλεγής βόμβα. Οι τζιχαντιστές εκεί είχαν δημιουργήσει ένα κράτος εν κράτει. Αντί, λοιπόν, η Δαμασκός να προετοιμαστεί για τον επόμενο γύρο του εμφυλίου πολέμου, επαναπαύθηκε, θεωρώντας επιπόλαια πως ο κίνδυνος των τζιχαντιστών είχε σβήσει. Μη έχοντας επαρκείς πόρους, αποστράτευσε και σημαντικό αριθμό στρατιωτών. Αυτό μάλλον ήταν αναπόφευκτο, αλλά δεν φρόντισε με τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις να συγκροτήσει ένα μικρότερο και πιο αξιόμαχο στρατό, ικανό να υποδεχθεί και να διατηρεί ετοιμοπόλεμους τους εφέδρους.

Γενικότερα, παρά τον κίνδυνο που διέτρεξε, το καθεστώς Άσαντ αποδείχθηκε ανίκανο να κάνει τομές για να ανατάξει και την οικονομία και το κράτος και τις ένοπλες δυνάμεις. Αντιθέτως, οι ισλαμιστές στο Ιντλίμπ –με τη βοήθεια και της Τουρκίας– εκμεταλλεύτηκαν τη μεγάλη χρονικά εκεχειρία για να ανασυγκροτηθούν, να σχηματίσουν σχεδόν τακτικό στρατό και να αξιοποιήσουν νέες πολεμικές τακτικές, αλλά και τα drones. Υπάρχουν μάλιστα, ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ότι υπάρχει ανάμιξη και των ουκρανικών μυστικών υπηρεσιών στην εκπαίδευση χρήσης drones. Σήμερα, οι ισλαμιστές διαθέτουν περίπου 30 ταξιαρχίες με ενιαία δομή διοίκησης, στην οποία υπηρετούν και αξιωματικοί που έχουν αποφοιτήσει από την ιδρυθείσα από τους ίδιους στρατιωτική ακαδημία.

Ο παράγοντας Ισραήλ

Το ιδιαίτερο στη Συρία είναι ότι οι εμπλεκόμενες δυνάμεις είναι ένα κουβάρι από την άποψη των συμπλεύσεων και των συμμαχιών. Επειδή, μάλιστα, στη Μέση Ανατολή τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται, είναι χρήσιμο να επιχειρήσουμε μία καταγραφή των διαπλεκομένων συμφερόντων και ανταγωνισμών, αρχίζοντας από το Ισραήλ. Είναι προφανές πως αυτό θεωρεί υπ’ αριθμόν έναν εχθρό το Ιράν και τον σιιτικό διάδρομο που μέσω του νότιου Ιράκ και της Συρίας φτάνει στον Λίβανο.

Μπορεί το αποδυναμωμένο καθεστώς Άσαντ να μην συνιστά κατ’ ουδένα τρόπο απειλή για το εβραϊκό κράτος, αλλά και μόνο ότι είναι κρίκος στην αλυσίδα που ξεκινάει από την Τεχεράνη και φτάνει στη Μεσόγειο καθιστά τη Συρία βασικό εχθρό και ως εκ τούτου κύριο στόχο. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι Ισραηλινοί δεν έχουν ενδοιασμό να συμπλεύσουν και με τζιχαντιστές για να πλήξουν το καθεστώς Άσαντ. Το έχουν, άλλωστε, πράξει εμμέσως πλην σαφώς κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στη Συρία.

Η ειρωνεία είναι ότι ενώ και το Ισραήλ και η Τουρκία –για διαφορετικούς λόγους– θεωρούν εχθρό τη Συρία του Άσαντ, είναι και εχθροί μεταξύ τους. Είναι εξόφθαλμο ότι για τους Εβραίους, οι οποίοι διεξάγουν επιχειρήσεις και στη Γάζα και στο νότιο Λίβανο, η ρήξη με την Άγκυρα έχει αποκτήσει υπαρξιακό χαρακτήρα. Κατά συνέπεια, θα κάνουν ό,τι μπορούν για να πλήξουν την Τουρκία εκεί που πονάει περισσότερο: στο Κουρδικό. Εκτός αυτού, οι Κούρδοι του PKK και των παρακλαδιών του σε Συρία, Ιράν και Ιράκ θεωρούνται από το Ισραήλ δυνάμει πολύτιμα γεωπολιτικά ερείσματα. Όχι μόνο, επειδή βρίσκονται σε σύγκρουση με την Τουρκία, αλλά και επειδή δεν είναι ούτε Άραβες, ούτε φανατικοί μουσουλμάνοι. Για τους Εβραίους, ένα κουρδικό κράτος στη γειτονιά τους θα είναι μία φιλική σφήνα μεταξύ εχθρών τους.

Ιράν και Ρωσία

Το Ιράν διατηρεί αμφίθυμες σχέσεις με την Τουρκία. Η κοινή εχθρότητα προς το Ισραήλ, που έχει παροξυνθεί λόγω της Γάζας, τους έχει φέρει πιο κοντά, αν και δεν πρέπει να υποτιμάται ο παραδοσιακός γεωπολιτικός ανταγωνισμός τους κι όχι μόνο επειδή το Ιράν είναι σιιτικό, ενώ η Τουρκία του Ερντογάν σουνιτική. Ένας δεύτερος παράγοντας που τους έχει φέρει πιο κοντά είναι ο ευρασιανισμός τους. Το Ιράν είναι ήδη μέλος των BRICS+, ενώ η Τουρκία είναι υποψήφια προς ένταξη. Το Ιράν διατηρεί στενές σχέσεις με τη Μόσχα, αλλά και η Τουρκία, παρότι μέλος του ΝΑΤΟ, έχει διαμορφώσει μία ειδική σχέση με το Κρεμλίνο. Επίσης, και η Άγκυρα και η Τεχεράνη έχουν κοινό πρόβλημα τον κουρδικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα.

Στο μέτωπο της Συρίας, όμως Ιράν και Τουρκία είναι σε αντίπαλα στρατόπεδα. Η Τεχεράνη στηρίζει ποικιλοτρόπως και με ένταση το καθεστώς Άσαντ, ενώ η Άγκυρα το υπονομεύει εμπράκτως. Για το Ιράν είναι ζωτικό να επιβιώσει το καθεστώς Άσαντ, επειδή διαφορετικά θα αποκοπεί από τον Λίβανο. Γι’ αυτό και πιθανότατα θα στείλει δυνάμεις των Φρουρών της Επανάστασης και σιιτικές πολιτοφυλακές του Ιράκ να το ενισχύσουν.

Από την πλευρά της, η Ρωσία είναι ταγμένη στο πλευρό του Άσαντ, αλλά όχι καθ’ ολοκληρίαν. Θέλει με κάθε τρόπο να αποτρέψει την κατάρρευσή του, επειδή αυτό θα σήμαινε ότι το ισλαμικό καθεστώς θα έκλεινε τις δύο ρωσικές βάσεις (αεροπορική και ναυτική) στη βορειοδυτική Συρία, εκδιώκοντας τους Ρώσους από όλη τη Μεσόγειο, δεδομένου ότι δεν διαθέτουν άλλο έρεισμα. Από την άλλη πλευρά, όμως, το Κρεμλίνο δεν έχει πρόβλημα να ευνοήσει διευθετήσεις με άλλους παίκτες, οι οποίες θα εξυπηρετούν τα ευρύτερα ρωσικά συμφέροντα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ωστόσο, η Μόσχα θεωρεί ότι της ανοίγουν δεύτερο μέτωπο στη Συρία για να αποδυναμώσουν την προέλασή της στην Ουκρανία.

Η έντονη πίεση, πάντως, που ασκεί στη Δαμασκό η επίθεση των ισλαμιστών στο Χαλέπι, αναγκάζει τον Άσαντ να γίνει πιο υποτακτικός στη Μόσχα, από την αεροπορία της οποίας εξαρτάται. Αν και στη Συρία τα ρωσικά συμφέροντα συγκρούονται με τα τουρκικά, στη μεγάλη εικόνα η Μόσχα ευνοείται από την πολιτική του Ερντογάν να τηρεί ισορροπίες στις σχέσεις του με Δύση και Ρωσία. Κατά συνέπεια, ο Πούτιν είναι υποχρεωμένος να λαμβάνει σε κάποιον βαθμό υπόψη του τις τουρκικές επιδιώξεις στη βόρεια Συρία, παρότι δεν θέλει ούτε να αποξενωθεί από τον κουρδικό παράγοντα.

Ο αμερικανικός παράγοντας

Αντίστοιχες ισορροπίες τηρεί και η Ουάσινγκτον. Στην αρχή του συριακού εμφυλίου πολέμου απέτυχε να ανατρέψει –μέσω των ισλαμιστών ανταρτών– το καθεστώς Άσαντ και να πετάξει τους Ρώσους εκτός Μεσογείου. Στη συνέχεια, όταν οι αντικαθεστωτικοί “αγωνιστές της ελευθερίας” έδειξαν το πρόσωπό τους αποκεφαλίζοντας τελετουργικά δυτικούς, ο αμερικανικός παράγοντας υποχρεώθηκε να εξοπλίσει τους Κούρδους, οι οποίοι έχυσαν πολύ αίμα για να νικήσουν το ISIS και να το εκτοπίσουν από τη Ράκα και όλη τη βορειοανατολική Συρία.

Οι ΗΠΑ, ωστόσο, αναγκάστηκαν να τηρήσουν κι αυτές μία δύσκολη ισορροπία μεταξύ Κούρδων και Τουρκίας, δεδομένου ότι ο Ερντογάν επεδίωκε να επεκτείνει την εισβολή στη βόρεια Συρία για να καταλύσει το πρόπλασμα κουρδικού κράτους που υπάρχει εκεί. Δεν αποκλείεται, πάντως, στην Ουάσινγκτον να βλέπουν ευκαιρία για να ανοίξουν δεύτερο μέτωπο για τους Ρώσους. Υπενθυμίζουμε ότι ο Τραμπ στην πρώτη θητεία του είχε αποφασίσει να αποσύρει το μικρό αμερικανικό στρατιωτικό απόσπασμα από τη βόρεια Συρία κι αυτό είχε θεωρηθεί ως προδοσία των Κούρδων. Τελικώς περιόρισε την αμερικανική παρουσία και τώρα, λίγο πριν επανέλθει στην εξουσία, χαρακτηρίζει τους Κούρδους πολύτιμους συμμάχους. Αυτός, ίσως, είναι ένας λόγος που ο Ερντογάν επείγεται να δημιουργήσει ένα τετελεσμένο πριν την αλλαγή φρουράς στον Λευκό Οίκο.

Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, και τα συμφέροντα και οι αντιθέσεις των διαφόρων εμπλεκομένων παικτών στη Συρία διαπλέκονται σαν σε κουβάρι. Αυτό οδηγεί και σε παρασκηνιακές κινήσεις, οι οποίες σε πρώτο επίπεδο είναι αντιφατικές. Η ταχεία προέλαση των τζιχαντιστών στη βορειοδυτική Συρία αποσταθεροποιεί εκ των πραγμάτων το καθεστώς Άσαντ, εξ ου και οι προς το παρόν φήμες για εκδήλωση πραξικοπήματος στη Δαμασκό. Το πως θα εξελιχθούν τα πράγματα δεν μπορεί να προβλεφθεί με αξιοπιστία, επειδή ακριβώς η εξίσωση έχει πολλές μεταβλητές. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η μέχρι προ ημερών ασταθής ισορροπία έχει ανατραπεί οριστικά, χωρίς να είναι σίγουρο που θα οδηγήσει η δυναμική που αναπτύσσεται.