Χωρίζουν τον πλανήτη στα δύο οι δασμοί του Τραμπ

Τα στατιστικά μοτίβα (patterns) είναι τα παρακάτω: Οι χώρες της ανατολικής και νότιας Ασίας, περιοχή ισχυρής επιρροής της Κίνας, αντιμετωπίζονται με κριτήριο τις οικονομικές σχέσεις με αυτή. Δέχονται τις μεγαλύτερες επιβαρύνσεις οι χώρες κυρίαρχης οικονομικής ή πολιτικής επιρροής της Κίνας – ή που οι κινεζικές εισαγωγές κατέχουν υψηλό μερίδιο, ή προπορεύονται οι άμεσες ξένες επενδύσεις (FDI) από την Κίνα.

Δεν ισχύει το ίδιο για εκείνες τις χώρες της Ινδικής υπο-ηπείρου – όπου προπορεύεται η ινδική επιρροή – και οι οποίες εμπίπτουν στο πλαφόν 10% ελάχιστων δασμών, παρ’ ότι είναι συγκριτικά “κλειστές οικονομίες” για τα αμερικανικά προϊόντα.

Σε όλες σχεδόν τις χώρες του πίνακα η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγικός εταίρος. Εξαιρέσεις είναι χώρες της Ινδικής υπο-ηπείρου, καθώς και το Λάος (Ταϊλάνδη) και το Μπρουνέι (Μαλαισία). Μοναδική εξαίρεση στη συσχέτιση εκτεταμένων σχέσεων με την Κίνα σε ό,τι αφορά την επιβολή αμερικανικών δασμών, επιπλέον του πλαφόν 10%, είναι η Μογγολία (για την Σιγκαπούρη βλέπε σημείο 8, για Βόρεια Κορέα σημείο 7).

Σε αντίθεση με την Ασία, η αμερικανική ήπειρος καθώς και η Ωκεανία και ο Ειρηνικός αντιμετωπίζονται με γεωγραφικά-γεωπολιτικά κριτήρια. Όλες οι χώρες της αμερικανικής ηπείρου ανήκουν στη κατηγορία του πλαφόν, παρά το γεγονός ότι σχεδόν όλη η Νότια Αμερική έχει κύριο εισαγωγικό εταίρο την Κίνα, μέχρι και 25% των εισαγωγών τους (Βραζιλία, Αργεντινή, Χιλή, Βολιβία, Παραγουάη, Ισημερινός, Κολομβία, Περού). Μόνη εξαίρεση στους ελάχιστους δασμούς η Βενεζουέλα (15), η Νικαράγουα (18) και η Γουιάνα (38). Για τις δυο πρώτες η απορία περιττεύει, η δε Γουιάνα είχε αποτελέσει και επί Μπάιντεν αντικείμενο έντονων αμερικανικών πιέσεων για τις ανησυχητικές σχέσεις την με την Κίνα.

Από τις 14 χώρες της Ωκεανίας και του Ειρηνικού μόνο το Φίτζι (32), το Ναούρου (30) και το Βανουάτου (22) έχουν επιβαρυνθεί. Και τα τρία κρατίδια έχουν βρεθεί πιο κοντά στο Πεκίνο. Η επιθετική (διπλωματικά) Κίνα στην περιοχή, με πολύ χρήμα, ανατρέπει υπέρ της χρόνιες διμερείς σχέσεις μικρών χωρών με τις ΗΠΑ και την Αυστραλία.

Δασμοί, Αφρική και Αραβική Χερσόνησος

Στην Αφρική η δασμολογική αντιμετώπιση είναι πιο σύνθετη. Η μεγαλύτερη επιβάρυνση στοχεύει τη Νότια Αφρική και την οικονομική της ζώνη στη νότια Αφρική (10 χώρες), την Αγκόλα και συγκεκριμένες χώρες της Βορείου Αφρικής – αλλά όχι την αμερικανικής επιρροής Αίγυπτο.

Με εξαίρεση την Ακτή Ελεφαντοστού (21), όλη η δυτική Αφρική εμπίπτει στο πλαφόν, όπως και η ανατολική και κεντρική, με ασήμαντες επιπλέον επιβαρύνσεις για τις Νιγηρία, Κονγκό, Καμερούν, Τσαντ και Ισημερινή Γουινέα. Από τις 20 χώρες που πλήττονται με μικρές ή μεγάλες επιβαρύνσεις επιπλέον του πλαφόν, στις 18 κύριος εισαγωγικός εταίρος είναι η Κίνα ή η Νότια Αφρική και στις υπόλοιπες δύο η Κίνα είναι ο δεύτερος.

Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται οι έξι από τους εννιά μεγαλύτερους οφειλέτες της Κίνας στην Ήπειρο. Αντίθετα, στις 32 αφρικανικές χώρες που εμπίπτουν στο πλαφόν “μόνο” στις μισές είναι κύριος εισαγωγικός εταίρος η Κίνα (εξαιρείται το Εσουατίνι που συνδέεται με Νότια Αφρική), ενώ οι υπόλοιπες συνδέονται περισσότερο με ΕΕ, Ινδία, Εμιράτα και τις ΗΠΑ. Γενικότερα, οι δασμοί Τραμπ πλήττουν κατά κανόνα λιγότερο τους εξαγωγείς πρώτων υλών (περίπτωση Λατινικής Αμερικής, της μισής Αφρικής, του Κόλπου, της Ρωσίας και άλλων).

Στο αντιπαράθεση, με το καλημέρα, του Τραμπ με τη Νότια Αφρική, η νομοθεσία για την ανακατανομή γης υπέρ των μαύρων ήταν μόνο η αφορμή. Υπάρχει παρελθόν επί Μπάιντεν που σχετίζεται με το δραστήριο ρόλο της Νότιας Αφρικής στους BRICS,  που βρίσκεται βέβαια πιο κοντά στην Κίνα παρά στη Δύση, αλλά και πιο κοντά στην Κίνα παρά τη Ρωσία, λόγω οικονομικής ισχύος. Ανάλογα κινείται και η Βραζιλία (ο Λούλα υπερασπίστηκε τον ταπεινωμένο Ζελένσκι στο Λευκό Οίκο) αλλά αυτά είναι άλλη συζήτηση.

Με γεωγραφικά-γεωπολιτικά κριτήρια όλες οι χώρες της Αραβικής Χερσονήσου εμπίπτουν στο πλαφόν. Το ίδιο οι τρεις χώρες της Υπερκαυκασίας, ρωσικής, τουρκικής και δυτικής επιρροής. Το ίδιο και οι ρωσικής κυρίως επιρροής κεντρασιατικές “δημοκρατίες” με εξαίρεση το Καζακστάν (27) – αυξημένης κινεζικής επιρροής.

Από τη δυτική Ασία επιβαρύνονται μόνο το Ιράκ (39), η Συρία (41) και η Ιορδανία (20) και περιέργως το Ισραήλ (17), οι τέσσερις χώρες που κύριος εισαγωγικός εταίρος είναι η Κίνα. Εννοείται, το Ισραήλ είναι η πρώτη επιλαχούσα να συνάψει ξεχωριστή συμφωνία με τις ΗΠΑ.

Τα τέμνοντα μοτίβα

Εκτός της ΕΕ (20) που κύριος εισαγωγικός εταίρος είναι η Κίνα, στην Ευρώπη επιβαρύνονται πολύ περισσότερο και έξι άλλες χώρες με 31-37% δασμούς (αν και μόνος σημαντικός εταίρος της Κίνας ανάμεσά τους είναι η Σερβία). Η Νορβηγία (15) αντιμετωπίζεται πιο ευνοϊκά από την ΕΕ, ενώ στο πλαφόν εμπίπτουν οι Βρετανία, Ισλανδία, Μαυροβούνιο, Αλβανία και Κόσσοβο, και όλα τα κρατίδια, πλην Λιχτενστάιν (37).

Στον ελάχιστο δασμό εμπίπτουν και οι χώρες που οι αμερικανικές κυρώσεις έχουν σχεδόν εκμηδενίσει τις διμερείς σχέσεις, Ρωσία, Λευκορωσία, Ιράν, Αφγανιστάν, Βόρεια Κορέα, Κούβα. Στα παραπάνω γεωγραφικά-γεωπολιτικά-οικονομικά μοτίβα με όλες τις εξαιρέσεις, κατανοητές και μη, διακρίνονται επιπλέον τέμνοντα μοτίβα:

• Ζώνες κυριαρχικής επιρροής Ινδίας και Ρωσίας αντιμετωπίζονται από τις ΗΠΑ με συγκριτική εύνοια (πιθανώς έτσι ερμηνεύεται και η περίπτωση της Μογγολίας), ενώ η Βραζιλία ευνοείται προς το παρόν στη γενικότερη εύνοια της αμερικανικής ηπείρου. Από τους BRICS ισχύει το αντίθετο για τη Νότια Αφρική που φαίνεται να στοχοποιείται μαζί με Κίνα.
• Διακρίνεται σαφώς η ευνοϊκή μεταχείριση των σημαντικών οικονομιών Βρετανίας-Αυστραλίας-Νέας Ζηλανδίας-Σιγκαπούρης και πρωτίστως του Καναδά (τα φαινόμενα απατούν: Εξαιρέθηκε μαζί με το Μεξικό από το πλαφόν και με όλες τις επιβαρύνσεις σε χάλυβα, αλουμίνιο και οχήματα, ο μέσος δασμός αυξήθηκε από 2,5% σε 3,5%), δηλαδή δεδομένων συμμάχων των ΗΠΑ σε όποια νέα πορεία της υπερδύναμης απέναντι στην Κίνα.
• Διαφορετική είναι η μεταχείριση των θεωρούμενων “ενδιάμεσων” ή “ύποπτων”, οι περισσότεροι πυλώνες της πάλαι ποτέ Δύσης. ΕΕ, Ινδία, Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Ταιβάν, Φιλιππίνες κλπ επιβαρύνονται δασμολογικά με τρόπο που από από την μια επιβαρύνει αισθητά και από την άλλη ωθεί σε διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ, για τη διαγωγή τους στις επικείμενες οικονομικές συγκρούσεις.

Το διαφαινόμενο σχέδιο Τραμπ

Επιδιώκεται ο χωρισμός και απόζευξη της διεθνοποιημένης παγκόσμιας οικονομίας, εφοδιαστικών αλυσίδων και τεχνολογίας ανάμεσα σε όσους ακολουθήσουν τις ΗΠΑ και όσους ακολουθήσουν ή δεν απομονώσουν την Κίνα, που δεν πρόκειται να κάτσει με σταυρωμένα χέρια και θα επιδιώξει να μην επικρατήσει ο διχασμός. Δεν έχουμε διάλυση της παγκοσμιοποίησης σε περιφερειακές ζώνες, αλλά διχασμό σε “Κίνα” και “μη-Κίνα”, ή τουλάχιστον αυτό επιδιώκει ο Τραμπ. Δεν μπορούσε να το πει πιο καθαρά: «Όλα πρέπει να αλλάξουν, αλλά ειδικά με την Κίνα»!

Αν αυτός είναι ο στόχος, το σοκ του πρώτου γύρου θα ακολουθήσει δεύτερος και τρίτος γύρος κοκ, όχι τόσο νέων δασμών, όσο διαπραγμάτευσης με τους δυνητικούς συμμάχους της νέας πολιτικής, όπου η ρύθμιση των σχέσεων τους με τις ΗΠΑ θα κριθεί από τη στάση τους απέναντι στους αντιπάλους της νέας πολιτικής, δηλ. την Κίνα. Στο πλαίσιο αυτό δεν αποκλείεται ακόμη και η επαναφορά του προηγούμενου δασμολογικού καθεστώτος μεταξύ των “συμμάχων” που θα επιδείξουν καλή διαγωγή. Το τωρινό σοκ είναι βήμα προς την αναδιάταξη των προηγούμενων ισορροπιών και δεν επιδιώκεται ως αφετηρία ενός γενικευμένου προστατευτισμού περασμένων εποχών.

Δεν θα συνέφερε πρώτα απ’ όλους τις ίδιες τις ΗΠΑ. Η συγκέντρωση παραγωγικών διαδικασιών στη μητρόπολη μπορεί σε ένα βαθμό να επιτευχθεί, αλλά αποτελεί κυρίως σύνθημα για εσωτερική κατανάλωση και όχι κεντρικό στόχο: Mια ειλικρινής επιδίωξη να επαναπατρίσει όσα λέει ο Τραμπ στα λόγια θα οδηγούσε μοιραία σε έναν απομονωτισμό που θα συνιστούσε αυτοακύρωση του ηγεμονικού και άκρως κερδοφόρου στάτους των ΗΠΑ στην περισσότερο από ποτέ διεθνοποιημένη οικονομία, ακόμη κι αν αυτή διχαστεί στα δυο. Μακάρι να ήταν απλώς αυτό…

Το πιο κρίσιμο στοιχείο η στάση των “ενδιάμεσων” σε Δύση και BRICS. Υπάρχουν αντικειμενικοί λόγοι και εργαλεία πίεσης να στραφούν τα πράγματα προς την πλευρά που επιθυμούν οι ΗΠΑ, αλλά υπάρχουν περισσότεροι λόγοι για να μην ευθυγραμμιστούν σε μια τέτοια πορεία. Πολύ περισσότερο αυτό ισχύει για ενδιάμεσες δυνάμεις και περιοχές σε Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική, όπου η Κίνα είναι ήδη ισχυρά παρούσα. Σε κάθε περίπτωση, αν ο καθένας κοιτάξει το συμφέρον του, όσο εντείνεται η σύγκρουση προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες στους ενδιάμεσους παρά στους ευθυγραμμισμένους. Αυτός που δεν ευνοείται έτσι είναι το σχέδιο των ΗΠΑ.

Η εμπειρία της πρωτοφανούς βίαιης αποσύνδεσης της Ρωσίας (από δυτική οικονομία, media, τεχνολογία, πολιτισμό κλπ) προϊδεάζει για αυτά που έχουμε να ζήσουμε σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα (η Κίνα είναι εννέα φορές μεγαλύτερη οικονομία) και περισσότερη βιαιότητα, όχι εξαιτίας του καουμπόι Τραμπ, αλλά γιατί θα υποχρεωθεί να επιβληθεί στους ενδιάμεσους. Αυτά χωρίς να υπάρξουν θερμές αναμετρήσεις, που μοιραία θα απαιτηθούν, όπως προϊδεάζει η τρέχουσα “πίεση” ώστε έρθει το Ιράν σε συνεννόηση. Το δε μέλλον της δημοκρατίας που έχουν κατά νου κινείται κάπου ανάμεσα σε όσα αληθή καταγγέλλει ο Τραμπ στην Ευρώπη και όσα πρωτοφανή ο ίδιος κάνει στις ΗΠΑ.

Επικίνδυνο το σχέδιο Τραμπ

Οι αναλύσεις που προειδοποιούν για την παγκόσμια αναστάτωση ή τον πληθωρισμό στις ΗΠΑ, ή το αν η κρίση κάψει εκλογικά τον Τραμπ κλπ παραβιάζουν ανοιχτές πόρτες γιατί είναι σε γνώση του επιτελείου του. Που οδηγεί όλο αυτό; Υπάρχει εναλλακτική στη σύγκρουση με την Κίνα; Οι προκάτοχοι επέλεξαν τη ρήξη Ευρώπης-Ρωσίας που πέτυχε, αλλά πλανητικά κατέληξε σε μεγαλύτερη ενίσχυση των BRICS, των ενδιάμεσων και σε απώλειες στον Παγκόσμιο Νότο.

Πιο πριν η υστερία της απελευθέρωσης των αγορών οδήγησε σε ματαίωση της πλειοψηφίας έναντι του πλουσιότερου 1%, εκτός κι εντός των ΗΠΑ. Ο Τραμπ εμφανίζεται ισχυρός εξαιτίας του φιάσκου των προκάτοχων του. Όχι ότι το δικό του σχέδιο δεν εκφράζει το 1%, ή δεν κινδυνεύει από φιάσκο τεραστίων διαστάσεων. Το ουσιαστικό ερώτημα είναι ποιες οι εναλλακτικές της υπερδύναμης, πώς πρέπει να κινηθεί η Ευρώπη, η Ελλάδα, οι κοινωνικές πλειοψηφίες κλπ για τα οποία λίγα ουσιώδη γράφονται ή οριοθετούν απειλές και φίλους βιαστικά, ιδεοληπτικά και άστοχα. Η ένδεια και απύθμενη υποκρισία της σχετικής συζήτησης στην Ευρώπη είναι ενδεικτική.

Η ανθρωπότητα στον εικοστό αιώνα χόρτασε από μεγαλεπίβολες grand strategy. Κοινό χαρακτηριστικό, εκτός από το τεράστιο ανθρώπινο κόστος, ήταν ότι ο κόσμος που προέκυψε από τη σύγκρουση, αν δεν τους αποτελείωσε, ήταν ανεπιθύμητα πολύ διαφορετικός από όσα οραματίζονταν οι εμπνευστές των σχεδίων. Το σχέδιο Τραμπ, όπως και της Κίνας, είναι πιο μεγαλεπήβολα από κάθε προηγούμενο και αυτό από μόνο του είναι επικίνδυνο και φαύλο.

Το χειρότερο είναι ότι δεν υπάρχουν ακόμη άλλα ενεργά σχέδια που μπορούν να κερδίσουν πλειοψηφίες σε μια ρεαλιστική βιώσιμη προοπτική. Ενώ η πρώην Αριστερά (όπως και η πρώην Δεξιά) βρίσκεται σε κατάσταση απώλειας προσανατολισμού, από αλλεπάλληλες αστοχίες και διαψεύσεις…