Υπερδνειστερία: Το ρωσικό “αγκάθι” στα νώτα της Ουκρανίας

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι βίαιες συγκρούσεις, όπως οι πόλεμοι της Ρωσίας στη Γεωργία και στην Ουκρανία, κερδίζουν την προσοχή των τηλεθεατών και των αναγνωστών. Ο πόλεμος προκαλεί σχεδόν πάντα εδαφικές και άρα γεωπολιτικές μεταβολές. Αυτό συνέβη και με τους πολέμους, στους οποίους εμπλέκεται η Ρωσία. Το είδαμε στον πόλεμο με τη Γεωργία, θα το δούμε και στον εν εξελίξει πόλεμο στην Ουκρανία. Με την ευκαιρία αυτού του πολέμου ήλθε στο προσκήνιο και η Υπερδνειστερία.

Η Υπερδνειστερία είναι ένα de facto κρατίδιο στα σύνορα Μολδαβίας-Ουκρανίας το οποίο έλαβε την μορφή που έχει σήμερα με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Κατόπιν ένοπλης σύρραξης, η Μολδαβία έχασε τον έλεγχο της περιοχής. Παρά τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει το Κρεμλίνο στις εσωτερικές του υποθέσεις, δήλωσε παρόν στην σύγκρουση και διείσδυσε στρατιωτικά στην αμφισβητούμενη περιοχή υπό τον μανδύα των ειρηνευτικών δυνάμεων.

Η Υπερδνειστερία, με πρωτεύουσα την Τιράσπολη, δεν αναγνωρίζεται ως κράτος από τη διεθνή κοινότητα. Έχει ωστόσο δική της γραφειοκρατία, δικό της εκπαιδευτικό σύστημα, ακόμη και δική της κεντρική τράπεζα. Σύμφωνα με τις νεότερες απογραφές πληθυσμού, η πλειονότητα των κατοίκων είναι Σλάβοι (29,1% Ρώσοι και 22,9% Ουκρανοί), ενώ οι Μολδαβοί της περιοχής είναι φιλικά προσκείμενοι προς την Ρωσία. Το κρατίδιο αποτελεί δορυφόρο της Μόσχας και μία έκφανση της υπαρξιακής κρίσης που αντιμετωπίζει η Μολδαβία ως συνολική γεωγραφική μάζα στην μετα-σοβιετική εποχή, αναφορικά με το αν θέλει και αν μπορεί να ανήκει στους θεσμούς της Δύσης.

Ρωσία και Υπερδνειστερία

Η αμφιταλάντευση φαίνεται ακόμη και στην κοινή γλώσσα, αφού στο Κισινάου η γραφή καθιερώθηκε σε λατινικό αλφάβητο και στην Τιράσπολη σε κυριλλικό. Αν και η επιστροφή της Ρωσίας ως Μεγάλη Δύναμη συντελείται από το 2008 και μετά με τον πόλεμο της Γεωργίας, η βάση της εξωτερικής πολιτικής και κατ’ επέκταση η  στρατηγική της Μόσχας είχε επηρεαστεί σημαντικά από τον Γεβγκένι Πριμακόβ πολύ νωρίτερα. Μέχρι το 2003 η Ρωσία σύμφωνα με το “Μνημόνιο Κοζάκ” συνεργαζόταν ως προς την σταδιακή μείωση της ένοπλης παρουσίας στην Υπερδνειστερία.

Το μνημόνιο, ωστόσο, θα παραχωρούσε στην Υπερδνειστερία τη νομιμοποίηση που χρειάζεται για να καταστεί κράτος στο πλαίσιο μιας ομοσπονδιακής Μολδαβίας. Το σχέδιο δεν έγινε δεκτό από τη Δύση, με αποτέλεσμα ο πρόεδρος της Μολδαβίας Βορόνιν να αναγκαστεί να αρνηθεί την εφαρμογή του, ενώ ο Πούτιν ανταπέδωσε με πάγωμα συνεργασίας. Παρότι το Κρεμλίνο θα είχε οφέλη από την αποδοχή του μνημονίου, στην πραγματικότητα έχει ήδη εξασφαλισμένα οφέλη όσο η διαμάχη παραμένει παγωμένη. Άλλωστε, η ρωσική διπλωματία είναι αρκετά ευφυής για να γνωρίζει από τελεσίγραφα, πολέμους και μη ειρηνικές καταστάσεις.

Σε κρατικό επίπεδο, η Ρωσία δεσμεύει τη Μολδαβία στη σφαίρα επιρροής της. Η ανάφλεξη μίας μη διεθνοποιημένης σύρραξης εντός της μολδαβικής γεωγραφίας θα στιγμάτιζε τη Μολδαβία ως αποτυχημένο κράτος, δεδομένου ότι ήδη υστερεί σε ποικίλους δείκτες, ως πρώην σοβιετική οικονομία. Η προοπτική αυτή αποτελεί ακανθώδες ζήτημα και υπονομεύει την προσπάθεια της Μολδαβίας να αναβαθμίσει την οικονομία της στο πρότυπο του Βουκουρεστίου, με την πιθανή ένταξη της στην ΕΕ. Επιπρόσθετα, αξίζει να σημειωθεί ότι η Μόσχα στηρίζεται στα οικονομικά δίκτυα που διαγράφει η σοβιετική ιστορία για την άσκηση συμπληρωματικής ήπιας ισχύος. Το Κρεμλίνο έχει παίξει ακόμη και με τη βιομηχανία οίνου της Μολδαβίας για να ασκήσει πιέσεις σε χαμηλότερου προφίλ οικονομικά επίπεδα.

Ασφάλεια στην Ανατολική Ευρώπη

Στο επίπεδο της ΕΕ, η εκκρεμότητα του ζητήματος εμποδίζει την διεύρυνσή της εκεί, η οποία θα σήμαινε και απαγκίστρωση της Μολδαβίας από την ρωσική πολιτική χειραγώγηση. Η Μόσχα έχει αντλήσει μαθήματα από την περίπτωση του Κοσόβου και της Σερβίας. Άλλωστε, μιας και αναφέρθηκε η Σερβία, είναι ευρέως γνωστό ότι η τωρινή προσπάθεια επικεντρώνεται στην διεύρυνση της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια, μία πηγή αστάθειας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Το ίδιο ισχύει και για το ΝΑΤΟ, τον αμυντικό πυλώνα της Δύσης.

Τέλος, σε ευρύτερο περιφερειακό επίπεδο, η συσσώρευση ρωσικών δυνάμεων τείνει να αποσταθεροποιεί την ασφάλεια της Ανατολικής Ευρώπης. Έτσι, δικαιολογείται και η επιθυμία της προέδρου της Μολδαβίας, Μάια Σάντου, να αντικατασταθούν οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις από δυνάμεις του ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη).

Με τον τρόπο αυτόν, επίσης εξηγείται γιατί στις 27 Μαΐου 2021 οι εκπρόσωποι της Γεωργίας της Ουκρανίας και της Μολδαβίας υπέγραψαν μνημόνιο συμφωνίας, διατυμπανίζοντας στη Δύση ότι στρέφουν τις προσπάθειές τους για την ένταξη τους στην ΕΕ. Η τριάδα αυτή, λοιπόν, δεν είναι τυχαία. Παρότι η Μολδαβία δεν έχει συγκρουστεί ανοιχτά με την Μόσχα, έχει πολλά κοινά με τη Γεωργία και την Ουκρανία και θα μπορούσε να αποκτήσει περισσότερα, εάν κλιμακωθούν και εκεί οι εντάσεις.