Από την Αιθιοπία στο φλιτζάνι

Ο καφές, που τον απολαμβάνουμε στο φλιτζάνι μας, είναι ο καρπός της καφέας. Η καφέα η αραβική (Coffea arabica), είναι ένα αειθαλές τροπικό δενδρύλλιο, με φύλλα που μοιάζουν με της λεμονιάς ή της δάφνης. Έχει άνθη λευκά, με άρωμα που θυμίζει γιασεμί.

Οι καρποί της είναι ωοειδείς, μαλακοί, χωρίς πυρήνα και μικρού μεγέθους. Καθώς ωριμάζουν, το αρχικό πράσινο ανοιχτό χρώμα τους μετατρέπεται σε έντονο κόκκινο. Κάθε καρπός περιέχει δύο ωοειδείς σπόρους, κόκκους καφέ. Από αυτούς, με την κατάλληλη επεξεργασία, βγαίνουν τα διάφορα είδη καφέ.

Κατ’ αρχάς, ο καρπός χρησιμοποιείτο αυτούσιος από τους ανθρώπους, που τον μασούσαν. Η παρασκευή του καφέ όπως την γνωρίζουμε σήμερα (όπου οι σπόροι καβουρδίζονταν και βράζονταν), ξεκίνησε κάπου στον 14ο αιώνα. Τα βουνά της Αιθιοπίας είναι η πατρίδα του καφέ, όπου ένας βοσκός είδε τις κατσίκες του να… “χορεύουν” μετά την κατανάλωση των σπόρων του φυτού! Από εκεί περί το 600 μ.Χ. φυτά μεταφέρονται στην Υεμένη.

Το 1.100 μ. Χ. ανοίγει στη Μέκκα το πρώτο καφενείο. Τον 16ο αιώνα ανοίγουν τα πρώτα καφενεία στην Κωνσταντινούπολη. Όσο και αν ακούγεται παράξενο, η δημιουργία τους προκάλεσε θεολογικές διαμάχες μεταξύ των ουλεμάδων (ιεροδιδασκάλων) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αντικείμενο της διαμάχης ήταν το κατά πόσον ο καφές ήταν συμβατός με τι επιταγές του Κορανίου! Τελικά με φετφά του σεϊχουλισλάμη της Πόλης ο καφές νομιμοποιήθηκε.

Oι Άραβες απαγόρευαν αυστηρά την εξαγωγή των σπόρων του καφέ, έτσι, για πρώτη φορά ήρθε στην Ευρώπη ο καφές μέσω Βενετίας, ως τελικό προϊόν. Το 1645 άνοιξε, λοιπόν, στην Ιταλία το πρώτο καφεποτείο. Τώρα, ως προς την καλλιέργειά του, πρώτοι από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους οι Ολλανδοί πήραν κρυφά σπόρους καφέ και τους καλλιέργησαν σε φυτείες της Ινδονησίας, που ήταν αποικία τους.

Τα πρώτα καφενεία

Προς δόξαν του γένους, Έλληνες ήταν αυτοί που άνοιξαν τα πρώτα καφενεία στην Δυτική Ευρώπη. Το 1652 στο Λονδίνο κάποιος συμπατριώτης άνοιξε το “Ελληνικόν Καφενείον”. Ο Κερκυραίος Φλωριάς ίδρυσε το πρώτο καφενείο στην Βενετία. Στην Ρώμη κάποιος άλλος Έλληνας ίδρυσε το ιστορικό, που λειτουργεί μέχρι της μέρες μας, “Cafe Greco”.

Φτάνουμε στον 19ο αιώνα και στην μικρή τότε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους εμφανίζονται τα πρώτα καφενεία, πάνω σε ευρωπαϊκά πρότυπα, τα οποία ωστόσο εξελίχθηκαν με περισσότερα στοιχεία από την Ανατολή. Ιστορικό καφενείο υπήρξε το “Ωραία Ελλάς”, που άνοιξε στην διασταύρωση των δρόμων Αιόλου και Ερμού, στην Αθήνα το 1840.

Είχε πολυτέλεια ξεχωριστή και σέρβιρε τον φημισμένο “Ερατεινόν”. Γνωστά καφενεία της εποχής ήταν “Το καφενείον της Ευρώπης”, του Γιαννόπουλου, του Ζαχαράτου, του Τσόχα, όπου σύχναζαν λογοτέχνες, ποιητές και πολιτικοί. Σε αυτά ο τακτικός θαμώνας φυλλομετρούσε τον ημερήσιο τύπο, συμμετείχε σε ζωηρές πολιτικές συζητήσεις, αλλά και ψυχαγωγείτο παίζοντας τάβλι, χαρτιά ή ντόμινο.

Στιγμιαίος στο φλιτζάνι. 

Σήμερα ο καφές είναι στενά συνδεδεμένος με την καθημερινή πραγματικότητα. Η παγκόσμια παραγωγή ξεπερνά τα επτά εκατομμύρια τόνους και υπολογίζεται πως παρασκευάζονται ετησίως 400 δισεκατομμύρια καφέδες κάθε είδους. Η Λατινική Αμερική κατέχει το 65% της παραγωγής, με σημαντικότερο εξαγωγέα την Βραζιλία, που καλύπτει το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής.

Ο καφές χωρίζεται σε τρία είδη: Στον αλεσμένο, στον καβουρδισμένο και στον στιγμιαίο. Ο στιγμιαίος καφές, που διαλύεται στο νερό, έφερε την επανάσταση το 1938. Δημιουργήθηκε στην Ελβετία από τη Nestle. Ο στιγμιαίος καφές φραπέ είναι, όμως, ελληνικό δημιούργημα. Παρασκευάσθηκε για πρώτη φορά τυχαία από τον Δημήτρη Βακόνδιο, στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης του 1957.

Και μια άλλη ελληνική ιδιαιτερότητα. Μέχρι την τουρκική εισβολή στην Κύπρο ο κλασσικός καφές στην Ελλάδα απεκαλείτο ή τούρκικος, στο νότο ή βυζαντινός στον Βορρά. Μια εταιρεία καφέδων τότε έριξε το σύνθημα: «Εμείς τον λέμε Ελληνικό» και έτσι καθιερώθηκε.

Αλλά αρκετά με την ιστορία. Τι θα λέγατε τώρα για ένα καφεδάκι, σε κάποια καφετέρια ή σε κάποιο καφενείο; Και φυσικά όχι όπου κι όπου, αλλά εκεί που ξέρουν να τον φτιάχνουν καλά. Γιατί ο καφές θέλει τέχνη και μεράκι. Και μερακλήδες πότες!