Σχετίζονται οι διατροφικές ελλείψεις με τη νοητική διαύγεια;

Η διατροφή διαδραματίζει έναν από τους σημαντικότερους ρόλους για έναν υγιή εγκέφαλο και κατά συνέπεια για την καλή νοητική διαύγεια. Ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί το 25%-30% όλων των θερμίδων που καταναλώνονται καθημερινά, γεγονός που τον καθιστά ένα από τα πιο απαιτητικά σε ενέργεια όργανα του σώματος. Επομένως το φαγητό μπορεί να είναι καθοριστικό για την βέλτιστη λειτουργία των εγκεφαλικών κυττάρων και ενζύμων.

Οι μακροχρόνιες διατροφικές ελλείψεις μπορούν να επηρεάσουν άμεσα την εγκεφαλική λειτουργία με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να οδηγηθεί σε μια χρόνια φλεγμονή. Συγκεκριμένα, μπορεί να επηρεαστεί η συγκέντρωση στην εργασία ή στο σχολείο, η απόδοση στην άσκηση, η μνήμη, ακόμα και η ίδια ή διάθεση και κατ’ επέκταση να επηρεάζεται αρνητικά η καθημερινότητα.

Ο υποσιτισμός γενικότερα έχει συσχετιστεί επανειλημμένα με την εγκεφαλική λειτουργία. Τα βασικά θρεπτικά συστατικά που έχουν μελετηθεί είναι τα αντιοξειδωτικά, συγκεκριμένες βιταμίνες και μέταλλα, τα μακροθρετικά συστατικά και τα λιπαρά οξέα.

Αντιοξειδωτικά

Ο εγκεφαλικός ιστός είναι ιδιαίτερα ευάλωτος σε βλάβες από ελεύθερες ρίζες λόγω του χαμηλού επιπέδου ενδογενών αντιοξειδωτικών. Αρκετές επιδημιολογικές μελέτες έχουν συσχετίσει τη χαμηλή συγκέντρωση των αντιοξειδωτικών στο αίμα με την γνωσιακή εξασθένηση.

Τα αντιοξειδωτικά αυτά περιλαμβάνουν το λυκοπένιο, τα συνολικά καροτενοειδή, το α- και β-καροτένιο, την β- κρυπτοξανθίνη, την α- τοκοφερόλη, το φυλλικό οξύ, την κοβαλαμίνη, την βιταμίνη Ε και την βιταμίνη C. To καροτένιο, η βιταμίνη C και η βιταμίνη Ε, σχετίζονται με ακόμα χαμηλότερη γνωσιακή λειτουργία και μείωση της μνήμης, ειδικότερα σε ηλικιωμένους πληθυσμούς.

Βιταμίνες συμπλέγματος Β

Ελλείψεις βιταμινών του συμπλέγματος Β όπως είναι η θειαμίνη (Β1), η ριβοφλαβίνη (Β2), η νιασίνη (Β3), η πυριδοξίνη (Β6), το φυλλικό οξύ (Β9) και η κοβαλαμίνη (Β12), έχουν συσχετιστεί με χαμηλή εγκεφαλική και γνωσιακή λειτουργία. Μελέτες παρατήρησης σχετίζουν την έλλειψη των παραπάνω βιταμινών με μεταβολικές διαταραχές στα δομικά συστατικά του εγκεφαλικού ιστού, όπως τα φωσφολιπίδια και τη μυελίνη, καθώς και σε μόρια σηματοδότησης, όπως οι νευροδιαβιβαστές. Ειδικότερα, η ανεπάρκεια θειαμίνης έχει συσχετιστεί με συσσώρευση γαλακτικού οξέος, τη μείωση της πρόσληψης οξυγόνου, την μείωση της δραστηριότητας τρανσκετολάσης και την έκπτωση της χολινεργικής δραστηριότητας, οδηγώντας σε απώλεια μνήμης και άλλων εγκεφαλικών λειτουργιών.

Σε πρόσφατες μελέτες, η ανεπάρκεια των βιταμινών Β, ιδιαίτερα του φυλικού οξέος και της κοβαλαμίνης, έχει συσχετιστεί με την υπερομοκυστεϊναιμία. Η ομοκυστεΐνη είναι ένα αμινοξύ που προέρχεται εξ ολοκλήρου από τον ενδιάμεσο μεταβολισμό του σώματος. Η πιο κοινή αιτία υπερομοκυστεϊναιμίας θεωρείται ότι είναι η ανεπάρκεια φυλλικού οξέος ή κοβαλαμίνης.

Αρκετές επιδημιολογικές μελέτες έχουν συσχετίσει τα υψηλά επίπεδα ομοκυστείνης στην κυκλοφορία του αίματος με την εγκεφαλική λειτουργία και γνωστική απόδοση αλλά και με την παθοφυσιολογία της άνοιας σε ηλικιωμένους πληθυσμούς. Είναι ενδιαφέρον ότι σε ασθενείς με την Νόσο Αλτσχαίμερ, παρατηρούνται υψηλά επίπεδα ομοκυστεΐνης στο αίμα, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε ατροφία του έσω κροταφικού λοβού, σε ατροφία του ιππόκαμπου, καθώς και σε μεταβολές της εγκεφαλικής λευκής ουσίας.

Μακροθρεπτικά συστατικά

Αν και η πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών είναι ευκολότερο να ποσοτικοποιηθεί και έχει πιο ορατή επίδραση στη διατροφική κατάσταση ενός ατόμου, λίγες μελέτες έχουν αξιολογήσει τη σχέση μεταξύ μακροθρεπτικών συστατικών και εγκεφαλικής λειτουργίας.

Υδατάνθρακες. Η γλυκόζη, η οποία είναι το κύριο υπόστρωμα του μεταβολισμού των νευρώνων, φαίνεται πως συνδέεται τόσο με την εγκεφαλική όσο και με τη γνωσιακή λειτουργία. Μελέτες αποδεικνύουν ότι η εγκεφαλική λειτουργία και η γνωσιακή απόδοση σχετίζονται με την ομοιόσταση της γλυκόζης, και επίσης ότι οι κοινές τροφές που περιέχουν σύνθετους υδατάνθρακες μπορούν να βελτιώσουν την εγκεφαλική λειτουργία και την μνήμη. Στην ίδια μελέτη, η κατανάλωση 50 γραμμαρίων υδατανθράκων ως ρόφημα γλυκόζης, πουρέ πατάτας ή κριθάρι, βελτίωσε τη λεκτική και οπτικοκινητική ικανότητα και την μνήμη σε άτομα με ήδη μειωμένη λειτουργία εγκεφαλικών κυττάρων και μειωμένη μνήμη.Τ έλος, σε άλλες μελέτες, φαίνεται πως διαταραχές στον μεταβολισμό της γλυκόζης, μπορεί να οδηγήσουν και στην εμφάνιση της νόσου Αλτσχάιμερ.

Ενέργεια. Έχει επίσης αναφερθεί ότι η αυξημένη πρόσληψη ενέργειας και συγκεκριμένα επξεργασμένων τροφίμων (αυξημένη κατανάλωση χοληστερόλης, κορεσμένων και τρανς λιπαρών) και κατά συνέπεια η αύξηση σωματικού βάρους, σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο χαμηλής εγκεφαλικής λειτουργίας, άνοιας και εμφάνιση της νόσου Αλτσχάιμερ. Πρόσφατες αναφορές δείχνουν ότι περίπου το 12% της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης των Αμερικανών ενηλίκων προέρχεται από κορεσμένα λιπαρά και το 13% από πρόσθετα σάκχαρα, ποσότητες πολύ μεγαλύτερες από τις συνιστώμενες προσλήψεις (5–10%).

Αυτά τα στατιστικά στοιχεία είναι ανησυχητικά γιατί εκτός από τη γνωστή πρόκληση καρδιαγγειακών παθήσεων, μεταβολικού συνδρόμου και διαβήτη τύπου 2, η παχυσαρκία έχει πλέον συσχετιστεί και με ήπιες γνωστικές βλάβες και άνοια μιας και υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι η παχυσαρκία μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή στον εγκέφαλο και γνωστικά ελλείμματα. Επιπλέον μελέτες έχουν δείξει ότι η βραχυπρόθεσμη κατανάλωση μιας ανθυγιεινής διατροφής (π.χ. υψηλά κορεσμένα λιπαρά και/ή υψηλή ζάχαρη) πυροδοτεί νευροφλεγμονώδεις διεργασίες και κατά συνέπεια γνωστικές διαταραχές.

Λιπαρά. Όσον αφορά τα κορεσμένα λιπαρά οξέα, έχουν αποδειχθεί ότι περνούν απευθείας στον υποθάλαμο, παράγοντας μια φλεγμονώδη απόκριση. Αυτή η ενεργή διέλευση κορεσμένων λιπαρών οξέων, μπορεί να προκαλέσει ισχυρές βλάβες σε διάφορους τύπους μνήμης (πχ λαβύρινθος) και σε άλλες αντιδράσεις όπως η ικανότητα αναγνώρισης αντικειμένων και θέσεων, ενώ παράλληλα ενισχύει το αίσθημα του φόβου. Τέλος, φαίνεται πως άτομα που καταναλώνουν δίαιτες υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, εμφανίζουν σημαντική μείωση στην εστίαση της προσοχής και μειωμένη ταχύτητα ανάκτησης πληροφοριών, σε σχέση με εκείνους που καταναλώνουν μικρότερες ποσότητες.

Πρωτεΐνες. Τέλος, μια σειρά μελετών έχει επισημάνει ότι η ποιότητα πρωτεϊνών, όσον αφορά την σύσταση σε αμινοξέα, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον κίνδυνο εμφάνισης της Νόσου Αλτσχάιμερ. Συγκεκριμένα, ασθενείς με τη Νόσο του Αλτσχάιμερ, εμφανίζουν μειωμένες συγκεντρώσεις των αμινοξέων τρυπτοφάνη και μεθειονίνη στο πλάσμα. Η μειωμένη συγκέντρωση τρυπτοφάνης στο πλάσμα έχει συσχετιστεί με μειωμένη γνωστική λειτουργία, μειωμένη εστίαση προσοχής, μειωμένη ικανότητα λήψης αποφάσεων, μειωμένη ικανότητα μάθησης αλλά και μειωμένη εδραίωση της μακροπρόθεσμης μνήμης.

Ο Ρόλος των Ωμέγα-3 Λιπαρών Οξέων στη Νοητική Απόδοση

Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα ανήκουν στα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (PUFA) με βάση την χημική τους δομή, και περιλαμβάνουν το άλφα-λινολενικό οξύ (ALA), το εικοσαπεντανοϊκό οξύ (EPA) και εικοσιδυαεξανοϊκό οξύ (DHA). Θεωρούνται απαραίτητα λιπαρά οξέα επειδή τα κύτταρα των θηλαστικών δεν είναι σε θέση να τα συνθέσουν από απλούστερες πρόδρομες ουσίες και είναι γνωστά για τις αντιφλεγμονώδεις δράσεις τους.

Ιδιότητες Ωμέγα-3 Λιπαρών Οξέων

Γενικότερα, οι ιδιότητες τους οδηγούν σε βελτίωση όλων των εγκεφαλικών λειτουργιών όπως είναι: Η διάθεση. Η νοημοσύνη. Η συμπεριφορά. Η ικανότητα μάθησης. Η μνήμη. Η πνευματική υγεία. Η κοινωνικότητα.

Ανάπτυξη Εγκεφάλου. Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα είναι ζωτικής σημασίας για τη φυσιολογική λειτουργία και ανάπτυξη του εγκεφάλου. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται κατά περίπου 60% από λίπος. Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα είναι βασικά συστατικά των κυτταρικών μεμβρανών του εγκεφάλου. Ειδικότερα, το DHA βοηθά στη διατήρηση της ρευστότητας εγκεφαλικών κυτταρικών μεμβρανών, γεγονός που οδηγεί στην καλή επικοινωνία των νευρώνων. Χαμηλά επίπεδα ωμέγα-3, μπορεί οδηγήσουν σε αλλαγή της δομής του εγκεφάλου, να επιταχύνουν τη γήρανση του και παράλληλα να συμβάλλουν στην χαμηλή λειτουργικότητα του.

Διαβάστε την συνέχεια στο medNutrition

 

---

Η Κατερίνα Κουντούρη είναι διαιτολόγος-διατροφολόγος

Σε συνεργασία με το medNutrition