“Εξορύσσοντας ένα πράσινο μέλλον” – Η σκοτεινή όψη της πράσινης μετάβασης
21/03/2025
Το βιβλίο του Πέτρου Τζεφέρη “Εξορύσσοντας ένα πράσινο μέλλον” αποτελεί μία γροθιά στο στομάχι, ένα χαστούκι για να συνέλθουμε από τον λήθαργο και την υποκρισία ότι η ενεργειακή μετάβαση και το Ευρωπαϊκό Green Deal δεν αφήνουν κανένα περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι για να επιτευχθούν οι στόχοι που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) για το μηδενικό ισοζύγιο στις εκπομπές CO 2, απαιτείται θεαματική αύξηση στις εξορύξεις και στην επεξεργασία των ορυκτών πρώτων υλών.
«Πολλά από τα ορυκτά που απαιτούνται για την ενεργειακή μετάβαση είναι συγκεντρωμένα σε λίγα μέρη της Γης, και ακόμη λιγότερα είναι τα μέρη όπου γίνεται η επεξεργασία των ορυκτών αυτών για την παραγωγή καθαρών μετάλλων, τομέα στον οποίο η Κίνα έχει εξόχως πρωταγωνιστική παρουσία. Πράγματι, οι γεωπολιτικές διαστάσεις του ζητήματος είναι ήδη ασφυκτικές καθότι η Κίνα ελέγχει σχεδόν αποκλειστικά την εφοδιαστική αλυσίδα όλης της αναγκαίας βιομηχανικής υποδομής των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και των ηλεκτρικών οχημάτων», αναφέρει με έμφαση ο Πέτρος Τζεφέρης.
Με το βιβλίο αυτό ο συγγραφέας συστήνει στο ευρύ κοινό την αναγκαιότητα της εκμετάλλευσης των ορυκτών για την ενεργειακή και ψηφιακή μετάβαση. Αν και με την πρώτη ματιά φαίνεται ότι πρόκειται για ένα τεχνοκρατικό πόνημα, στην πραγματικότητα αποτελεί μία φιλοσοφική προσέγγιση σε ερωτήματα με τα οποία λίγοι ασχολούνται σήμερα. «Τι σχέση μπορεί να έχει ένα ρυπογόνο μεταλλείο με τον φορητό μας υπολογιστή και την πράσινη ζωή μας», αναρωτιέται ο συγγραφέας. «Πόσο μας ενδιαφέρει το λίθιο της Λατινικής Αμερικής, το κόλταν του Κογκό, οι σπάνιες γαίες της Κίνας, και τα ηλεκτρονικά νεκροταφεία στην Γκάνα της Αφρικής»; Αν δεν βλέπουμε καμία σχέση τότε ανήκουμε στην κατηγορία αυτών «που χρησιμοποιούμε τα προϊόντα της σύγχρονης τεχνολογίας, άκριτα, υποκριτικά και αλόγιστα, αρκεί τα δυστοπικά τοπία να μην είναι κοντά στην αυλή μας»!
Ποιος όμως είναι ο Πέτρος Τζεφέρης που έχει τόσες γνώσεις στα θέματα ορυκτών πρώτων υλών και της γεωπολιτικής τους σημασίας; Σπούδασε στην Σχολή Μεταλλειολόγων και Μεταλλουργών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, όπου έκανε και την διδακτορική του διατριβή με αντικείμενο την βιομεταλλουργία μεταλλευμάτων νικελίου. Εργάζεται στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, όπου τα τελευταία χρόνια έχει υπηρετήσει σε διευθυντικές θέσεις, ενώ σήμερα είναι ο Γενικός Διευθυντής Ορυκτών Πρώτων Υλών του Υπουργείου. Έχει δημοσιεύσει επιστημονικές εργασίες και βιβλία σε θέματα βιώσιμης αξιοποίησης των ορυκτών πρώτων υλών, καθώς και μεταλλευτικής και γεω- πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η Διεθνής Ορυκτολογική Ένωση (ΙΜΑ) αποφάσισε το 2023 να δώσει το όνομά του σε ένα νέο ορυκτό που ανακαλύφθηκε στο Λαύριο, τον tzeferisite, τιμώντας την προσφορά του στην προώθηση της επιστημονικής έρευνας στο Μεταλλευτικό Κέντρο του Λαυρίου, σε παγκόσμια κλίμακα. Άρα είναι από τους λίγους στην Ελλάδα που με τις γνώσεις 2 και την εμπειρία του μπορεί να δώσει απαντήσεις σε θέματα για τη βιωσιμότητα και την βιώσιμη ανάπτυξη στο πλαίσιο της γεωπολιτικής των ορυκτών που αποτελεί τον πλέον σημαντικό ρυθμιστικό παράγοντα.
Η σημασία των μετάλλων για τις ΗΠΑ
Όταν εκδόθηκε αυτό το βιβλίο, το 2024, ακόμη δεν είχε προκύψει η απαίτηση των ΗΠΑ για έλεγχο των κοιτασμάτων κρίσιμων μετάλλων της Ουκρανίας με αντάλλαγμα την ειρήνη. Μέσα σε λίγες μέρες τα ΜΜΕ και ο κόσμος αντιλήφθηκαν με τον πιο δραματικό τρόπο κάτι που αγνοούσαν έως τώρα, ότι δηλαδή οι κρίσιμες και στρατηγικές ορυκτές πρώτες ύλες αποτελούν το πλέον σημαντικό όπλο για πολιτικές πιέσεις, έλεγχο, εξάρτηση, και εκβιασμό κρατών και κοινωνιών, και που μέχρι σήμερα το είχαμε βιώσει κυρίως με το πετρέλαιο.
Όμως, πριν από τις ΗΠΑ, η Κίνα τις τελευταίες δεκαετίες έχει επενδύσει στην αλυσίδα τροφοδοσίας των σπανίων μετάλλων που χρησιμοποιούνται στην πράσινη ενέργεια και στην ψηφιακή τεχνολογία, και ελέγχει παγκοσμίως την διακίνησή τους, με επικρατέστερες τις σπάνιες γαίες. Το τίμημα είναι η υπερβολική εξόρυξη ορυκτών πόρων και ταυτόχρονα η ανεξέλεγκτη περιβαλλοντική ρύπανση και οι επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων στα ορυχεία και στις ρυπογόνες εγκαταστάσεις επεξεργασίας των ορυκτών σε αυτήν την τεράστια χώρα. «Η ευρωπαϊκή βιομηχανία χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλή εξάρτηση από τρίτες χώρες στην προμήθεια αυτών των υλών με εισαγωγές που κυμαίνονται από 75 έως 100%», αναφέρει με έμφαση ο συγγραφέας, ο οποίος δεν στέκεται μόνο σε διαπιστώσεις, αλλά καταθέτει συγκεκριμένες προτάσεις, με κριτήριο την πολυετή του γνώση και εμπειρία.
Προτείνει λοιπόν ο Πέτρος Τζεφέρης η ΕΕ να αυξήσει την στρατηγική της αυτονομία δίνοντας προτεραιότητα στην αναζήτηση εγχώριων ορυκτών πρώτων υλών, και στην ταχύτερη αδειοδότηση και ευκολότερη πρόσβαση στη χρηματοδότηση από εθνικά και κοινοτικά εργαλεία, χωρίς ωστόσο να θίγονται τα περιβαλλοντικά ζητήματα.
Και καταλήγει κάνοντας μία έκκληση συσπείρωσης για την αυτάρκεια της Ευρώπης σε ορυκτές πρώτες ύλες, γιατί «όσο περισσότερο μέταλλο παράγουμε εντός Ευρώπης, τόσο βιωσιμότερη και ασφαλέστερη θα είναι η ενεργειακή μας μετάβαση, και τόσο περισσότερες θέσεις εργασίας θα δημιουργήσουμε». Ο συγγραφέας πιστεύει ότι η ΕΕ θα πρέπει να συνάψει εταιρικές σχέσεις με τις χώρες που παράγουν κρίσιμες και στρατηγικές ορυκτές πρώτες ύλες, όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία, οι χώρες των Βαλκανίων, και η Ουκρανία, και τις οποίες ακόμη δεν ελέγχει η Κίνα.
Ο Πέτρος Τζεφέρης προειδοποιεί
Και βέβαια το ερώτημα είναι τι γίνεται στην χώρα μας. Διαθέτει η Ελλάδα κρίσιμες και στρατηγικές ορυκτές πρώτες ύλες; Ο ελληνικός γεω-μεταλλευτικός τομέας αναζητά την δική του συμβολή στο ζήτημα της ενεργειακής μετάβασης, αφού η Ελλάδα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μεταλλογενετικές επαρχίες της Ευρώπης με μεγάλο αριθμό κοιτασμάτων, τα οποία θα μπορούσαν να προμηθεύσουν την ευρωπαϊκή βιομηχανία με τις απαραίτητες πρώτες ύλες. Ο συγγραφέας κάνει ιδιαίτερη αναφορά στις κοινές επιστημονικές έρευνες που γίνονται από τα ελληνικά Πανεπιστήμια για τα κοιτάσματα των σπανίων και στρατηγικών μετάλλων στην χώρα μας, επισημαίνοντας όμως ότι απουσιάζουν οι επενδύσεις για συστηματική μεταλλευτική έρευνα.
Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό και τα πολυάριθμα διαγράμματα και σχήματα κάνουν το βιβλίο ευανάγνωστο και προσιτό στον αναγνώστη, ο οποίος δεν χρειάζεται να έχει ιδιαίτερες γνώσεις σχετικά με το αντικείμενο που πραγματεύεται. Αντίθετα, όπως τονίζει ο συγγραφέας, το βιβλίο «απευθύνεται με ρεαλισμό σε όλους τους σκεπτόμενους πολίτες και μιλά κυρίως για την αγωνία μας να επιτύχουμε την βιώσιμη κοινωνία». Και βιώσιμη κοινωνία χωρίς ορυκτές πρώτες ύλες δεν υφίσταται!
Ο Βασίλης Μέλφος είναι Καθηγητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
