Στη σκιά του εμπορικού πολέμου οι αποφάσεις για την “πράσινη” Ναυτιλία

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρόεδρος της Επιτροπής, ο Χάρι Κονγουέϊ, από τη Λιβερία, με το τέλος της συνεδρίασης σήκωσε ένα μισογεμάτο ποτήρι νερό, λέγοντας στους αντιπροσώπους των κυβερνήσεων ότι όταν είχαν ξεκινήσει τη συνεδρίαση πριν από δύο εβδομάδες ήταν άδειο [εννοώντας ότι τώρα ήταν μισογεμάτο], αλλά η εργασία [για να γεμίσει] δεν έχει ακόμη τελειώσει.

Νωρίτερα, στη κρίσιμη ψηφοφορία της Παρασκευής 11/4, φάνηκε η επίδραση του εμπορικού πολέμου, όταν Κίνα και Βραζιλία εξέπληξαν, δηλώνοντας ότι υπερψηφίζουν την πρόταση, που στήριξε η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ινδία, η Ιαπωνία και άλλα κράτη. Δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι αυτή η θεαματική αλλαγή της τελευταίας στιγμής στη ναυτιλία ήταν αποτέλεσμα του «πολέμου» των δασμών με τις ΗΠΑ, οι οποίες αποχώρησαν από τις συζητήσεις.

Μάλιστα, όπως μετέδωσε το ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters, η Ουάσιγκτον φέρεται να εξετάζει «αμοιβαία μέτρα» για να αντισταθμίσει τυχόν τέλη που θα χρεωθούν στα αμερικανικά πλοία. «Η αποχή των ΗΠΑ από τις συνομιλίες του ΙΜΟ είχε περιορισμένο αντίκτυπο στις συζητήσεις», παρατήρησε το Bloomberg και εξήγησε: «Αν και είναι οικονομικά και διπλωματικά ισχυρή, ο στόλος εμπορικών πλοίων της χώρας είναι σχετικά μικρός. Αυτό είναι σημαντικό επειδή τα λεγόμενα κράτη σημαίας – τα μέρη όπου είναι νηολογημένα τα πλοία – αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εφαρμογής των κανόνων του ΙΜΟ για την ατμοσφαιρική ρύπανση».

Τελικά, στην ψηφοφορία πήραν μέρος 79 αντιπροσωπείες ενώ περισσότερες από 20 απείχαν, συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων νησιών του Ειρηνικού, με επικεφαλής τα Νησιά Μάρσαλ, που διαθέτουν ένα ισχυρό νηολόγιο. Το σκεπτικό της αποχής ίσως δεν ήταν ενιαίο.

Κάποια κράτη, πάντως, θεώρησαν όπως και οι «πράσινες ομάδες», πολύ «αδύναμα» τα μέτρα. Οι 63 αντιπροσωπείες ψήφισαν υπέρ του συμβιβαστικού σχεδίου ενώ καταψήφισαν 16 πετρελαιοπαραγωγές χώρες, μεταξύ των οποίων η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Ρωσία, το Ιράν, το Ιράκ, το Πακιστάν, η Υεμένη, η Μαλαισία, η Ταϊλάνδη, η Βενεζουέλα, το Ομάν, η Ιορδανία και το Μπαχρέιν.

Η Σαουδική Αραβία δικαιολόγησε την ψήφο της τονίζοντας ότι ο κανονισμός για τη ναυτιλία θα πρέπει να εξισορροπήσει την ενεργειακή ασφάλεια και την οικονομική προσιτότητα, τη δράση για το κλίμα και την οικονομική ανάπτυξη. Επανέλαβε επίσης τις ανησυχίες της ότι τα μέτρα θα οδηγήσουν σε αυξήσεις της τιμής των αγαθών.

Όπως έχει γράψει το SLpress.gr στον ΙΜΟ η λήψη αποφάσεων επιδιώκεται να γίνεται με συναίνεση και όχι με ψηφοφορίες, που δημιουργούν αντιπαραθέσεις μεταξύ κρατών. Ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση, κάτω από την πίεση του χρόνου, και τις οικονομικές εντάσεις, που υπάρχουν, η απόλυτη συνεννόηση- τουλάχιστον σε αυτή τη φάση- δεν ήταν δυνατή.

Η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών (ΕΕΕ) σε ανακοίνωσή της επισημαίνει πως «το γεγονός ότι η εν λόγω συμφωνία στηρίζεται σε απλή πλειοψηφία 63 Κρατών-Μελών, σε συνάρτηση και με την κατάθεση σχετικών επιφυλάξεων από αρκετές χώρες, δημιουργούν ιδιαίτερο προβληματισμό για τη ρεαλιστικότητα των επιδιωκόμενων στόχων»

Τι προβλέπουν τα μέτρα για τη ναυτιλία

Το συμβιβαστικό κείμενο, που εγκρίθηκε έχει πολλά «ανοιχτά» σημεία, τα οποία θα πρέπει να «κλείσουν» μέχρι τον Οκτώβριο, ώστε να εγκριθεί στη τελική μορφή από την Επιτροπή Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος, και να τεθούν σε ισχύ τα μέτρα από το 2027. Πάντως, όπως αναγνωρίζεται από πολλές πλευρές, είναι ένα σημαντικό βήμα «προς τη θέσπιση ενός νομικά δεσμευτικού πλαισίου για τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (GHG) από τα πλοία παγκοσμίως, με στόχο μηδενικές εκπομπές κοντά στο 2050», όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του ΙΜΟ.

Μετά την οριστική έγκρισή τους τα μέτρα θα καταστούν υποχρεωτικά για τα μεγάλα ποντοπόρα πλοία άνω των 5.000 κόρων ολικής χωρητικότητας, τα οποία εκπέμπουν το 85% των συνολικών εκπομπών CO2 από τη διεθνή ναυτιλία.
Με δύο λόγια απαιτείται από αυτά τα πλοία να χρησιμοποιούν ένα μείγμα καυσίμου, χαμηλότερης περιεκτικότητας σε άνθρακα, διαφορετικά θα αντιμετωπίζουν οικονομικές κυρώσεις.

Βασικό στοιχείο των μέτρων είναι ότι αντί για μια γενική εισφορά άνθρακα για όλες τις εκπομπές, όπως πρότειναν περισσότερες από 60 χώρες, θα υπάρξει ένα κλιμακωτό σύστημα τελών και επιπέδων συμμόρφωσης και δεν θα φορολογούνται όλες οι εκπομπές.

Ο πυρήνας του σχεδίου είναι η επιβολή μιας ποινής 380 δολαρίων ανά τόνο διοξειδίου του άνθρακα (CO2) που θα πρέπει να πληρώσουν τα πλοία εάν υπερβούν ένα μέγιστο επίπεδο έντασης εκπομπών, το οποίο θα γίνεται αυστηρότερο κάθε λίγα χρόνια βάσει καθορισμένου χρονοδιαγράμματος. Τα πλοία που παραμένουν κάτω από αυτό το πρότυπο έντασης θα πρέπει να πληρώσουν πρόστιμο 100 δολάρια ανά τόνο CO2 για εκπομπές που υπερβαίνουν ένα δεύτερο επίπεδο «άμεσης συμμόρφωσης».

Τα πλοία που εκπέμπουν ακόμη λιγότερο από το πρότυπο «άμεσης συμμόρφωσης» θα ανταμείβονται, λαμβάνοντας πιστώσεις άνθρακα για την καλύτερη απόδοση των απαιτήσεων, οι οποίες μπορούν να τεθούν σε «τράπεζα» ή να πωληθούν σε πλοία με χαμηλή απόδοση. Τα έσοδα από τα τέλη, που υπολογίζονται σε περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, θα πηγαίνουν στο «καθαρό» ταμείο του ΙΜΟ για επενδύσεις σε καύσιμα και τεχνολογίες που απαιτούνται για τη μετάβαση στην «πράσινη» ναυτιλία.

Η συμφωνία παρέχει επίσης υποστήριξη στις αναπτυσσόμενες χώρες για να ενθαρρύνουν τη μετάβασή τους σε χαμηλότερες εκπομπές CO2 στη ναυτιλία. Ο ΙΜΟ στοχεύει να μειώσει τις συνολικές ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 50% μέχρι τα μέσα του αιώνα για να εκπληρώσει τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού για μέγιστη αύξηση κατά 1,5 βαθμού Κελσίου στη μέση παγκόσμια θερμοκρασία σε σύγκριση με την προβιομηχανική εποχή.

Κλείνοντας τη συνάντηση, ο Γενικός Γραμματέας του ΙΜΟ Arsenio Dominguez επαίνεσε το πνεύμα συνεργασίας που επέδειξαν τα κράτη μέλη και δήλωσε: «Η έγκριση των σχεδίων τροποποιήσεων στο Παράρτημα VI της MARPOL που επιβάλλουν το πλαίσιο «net-zero framework» του ΙΜΟ αντιπροσωπεύει ένα άλλο σημαντικό βήμα στις συλλογικές μας προσπάθειες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, τον εκσυγχρονισμό της ναυτιλίας και αποδεικνύει ότι ο ΙΜΟ τηρεί τις δεσμεύσεις του».

«Τώρα, είναι σημαντικό να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε μαζί, να συμμετέχουμε στο διάλογο και να ακούμε ο ένας τον άλλον, εάν θέλουμε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για επιτυχή εφαρμογή».

Τα υπέρ και τα κατά της συμφωνίας

Οι Έλληνες εφοπλιστές διαβλέπουν στο κείμενο της συμφωνίας θετικά και αρνητικά σημεία. «Στην προσπάθεια συγκερασμού αντικρουόμενων συμφερόντων και διαφορετικών προτεραιοτήτων ομάδων Κρατών-Μελών του Οργανισμού, η διεθνής συμφωνία περιέχει θετικά σημεία, αλλά και σημεία, τα οποία ενισχύουν τον προβληματισμό», αναφέρεται στην ανακοίνωση της ΕΕΕ. Η πρόεδρος της Ένωσης Μελίνα Τραυλού στη δήλωσή της χαιρέτησε «τα θετικά σημεία της συμφωνίας του ΙΜΟ, στα οποία περιλαμβάνεται η αναγνώριση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και η μετακύλιση του κόστους συμμόρφωσης στον φορέα εμπορικής εκμετάλλευσης του πλοίου (commercial operator)».

Όπως εξηγούσαν έγκυροι νομικοί οι εμπορικοί φορείς μπορούν να αποτελούν μέρος της οργανωτικής δομής του πλοιοκτήτη ή να έχουν συμβάσεις με τον πλοιοκτήτη ως εταιρεία τρίτων, πράγμα σημαντικό για την πλοιοκτησία. «Ωστόσο, η μη αναγνώριση του ζωτικού ρόλου και η άδικη μεταχείριση των μεταβατικών καυσίμων, όπως το LNG (σ.σ. φυσικό αέριο), υπονομεύει τις επενδύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί καθώς και τις προσπάθειες του κλάδου για απεξάρτηση από τον άνθρακα», υπογράμμισε η κ. Τραυλού. Και κατέληξε:
«Σε κάθε περίπτωση, η ελληνική ναυτιλία θα παραμείνει προσηλωμένη στο δρόμο της απανθρακοποίησης του κλάδου μας, πρωτοστατώντας για την υιοθέτηση κατάλληλων, εφικτών αλλά κυρίως ρεαλιστικών διεθνών λύσεων».

Ο Συνασπισμός Καθαρής Ναυτιλίας (CSC), μια διεθνής ένωση μη κυβερνητικών οργανώσεων για την προστασία του περιβάλλοντος, με συμβουλευτικό ρόλο στον ΙΜΟ, δήλωσε ότι περίμενε πως το συμβιβαστικό σχέδιο θα υπολείπεται της απαιτούμενης δράσης την επίτευξη του στόχου της Συμφωνίας του Παρισιού για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

«Αλλά δεν ήμασταν προετοιμασμένοι για αυτή τη συμφωνία, που είναι τόσο ακατάλληλη για την επίτευξη του στόχου», είπε η CSC. Η «πράσινη» ομάδα είπε, ακόμα, ότι ο κανονισμός «επιτρέπει τις εκπομπές ρύπων μέχρι το 2028, διαγράφοντας ουσιαστικά αυτήν την κρίσιμη δεκαετία για δράση». «Όταν καθυστερείς τη δράση, υπονομεύεις τη φιλοδοξία, βαθαίνεις την παγκόσμια ανισότητα και δημιουργείς νέες ζώνες θυσιών, πρέπει να αναρωτηθούμε: Μια συμφωνία με ποιο κόστος;».

Η Transport & Environment χαρακτήρισε τη συμφωνία, νίκη της πολυμερούς προσέγγισης, αλλά αποτυχία για το κλίμα. Πιο επικριτικός, ιδιαίτερα απέναντι στην κυβέρνηση Τραμπ και στη Σαουδική Αραβία εμφανίστηκε ο υπουργός της μικρής νησιωτικής χώρας Βανουάτου, στον Ειρηνικό ωκεανό Ralph Regenvanu, ο οποίος δήλωσε ότι «η Σαουδική Αραβία, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι των ορυκτών καυσίμων μείωσαν τους αριθμούς σε αβάσιμο επίπεδο και εμπόδισαν την πρόοδο σε κάθε βήμα». Στο αντίποδα, θετική, αλλά με πολλές επιφυλάξεις ήταν η ανταπόκριση του Διεθνούς Ναυτιλιακού Επιμελητηρίου.

«Αναγνωρίζουμε ότι αυτή μπορεί να μην είναι η συμφωνία που θα προτιμούσαν όλα τα τμήματα του κλάδου και ανησυχούμε ότι μπορεί να μην είναι αρκετά μακριά για να παρέχει την απαραίτητη βεβαιότητα. Αλλά είναι ένα πλαίσιο πάνω στο οποίο μπορούμε να βασιστούμε», δήλωσε ο γενικός γραμματέας του Επιμελητηρίου Guy Platten.

Τα επόμενα βήματα

Όπως γνωστοποιήθηκε από τον ΙΜΟ μετά την έγκριση, το σχέδιο τροποποιήσεων του παραρτήματος VI της MARPOL, θα διανεμηθεί επίσημα στα κράτη μέλη του ΙΜΟ, για να ακολουθήσουν τα εξής βήματα:

1. Οκτώβριος 2025 (MEPC/ES.2): Έγκριση των τροπολογιών κατά τη διάρκεια έκτακτης συνεδρίασης της Επιτροπής Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος.
2. Άνοιξη 2026 (MEPC 84): Έγκριση λεπτομερών οδηγιών εφαρμογής.
3. 2027: Αναμενόμενη έναρξη ισχύος, 16 μήνες μετά την έγκριση (σύμφωνα με τα άρθρα της MARPOL).