Β. Μέλφος καθηγητής Κοιτασματολογίας ΑΠΘ: Πλεονεκτική η γεωγραφική θέση της Ελλάδας

-Ποια είναι τα ορυκτά στην Ελλάδα που αποτελούν κρίσιμες πρώτες ύλες. Ποια είναι αξιοποιήσιμα και σε ποιες περιοχές υπάρχουν βιώσιμες δραστηριότητες; Ποια από αυτά είναι σπουδαιότερα, σε τι ποσότητες;

Η Ελλάδα είναι μία από τις σημαντικότερες μεταλλογενετικές επαρχίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) με μεγάλο αριθμό μεταλλοφοριών, τα οποία θα μπορούσαν να προμηθεύσουν την ευρωπαϊκή βιομηχανία με στρατηγικές και κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες, όπως ο χαλκός, το τελλούριο, το σελήνιο, το ρήνιο, το μολυβδαίνιο, το ίνδιο, το γάλλιο, το γερμάνιο, το αντιμόνιο, το βολφράμιο και το βισμούθιο. Τα μέταλλα αυτά έχουν ανιχνευθεί σε ψηλές περιεκτικότητες σε μαγματικά-υδροθερμικά κοιτάσματα, ιδιαίτερα στην Θράκη και στο Κιλκίς.

Ο χαλκός εντοπίζεται επίσης στις Σκουριές, στο όρος Όθρυ και στην Ερμιόνη. Στους Μολάους της Πελοποννήσου υπάρχει γερμάνιο, και στην Χίο αντιμόνιο. Το νικέλιο και το κοβάλτιο βρίσκονται στα λατεριτικά κοιτάσματα της Λάρυμνας, στην Εύβοια και στην Καστοριά, ενώ κοβάλτιο, γάλλιο και σκάνδιο περιέχουν τα κοιτάσματα βωξίτη στην Φωκίδα και Βοιωτία. Ισχυρές ενδείξεις για σπάνιες γαίες, κυρίως δημήτριο, λανθάνιο και νεοδύμιο, υπάρχουν στην Βάθη του Κιλκίς και στα ιζήματα του βορείου Αιγαίου, και συνδέονται με το ορυκτό αλλανίτης.

Για την αξιοποίηση των παραπάνω μετάλλων από τη βιομηχανία της ΕΕ απαιτείται συστηματική έρευνα και μεταλλουργική διαδικασία, η οποία απουσιάζει από την Ελλάδα. Εξαίρεση αποτελούν η “Αλουμίνιον της Ελλάδας” για το γάλλιο και το σκάνδιο, καθώς και η ΛΑΡΚΟ για το νικέλιο και το κοβάλτιο, αν και τα προβλήματα επανέναρξης της λειτουργίας της τελευταίας που παραμένει κλειστή, φαίνεται να είναι ανυπέρβλητα. Το μεταλλείο στις Σκουριές θα αρχίσει να λειτουργεί στα τέλη του 2025 και θα παράγει μετάλλευμα χαλκού, και όχι χαλκό, κάτι που ίσως γίνει τα επόμενα χώρια όταν θα λειτουργήσει η μεταλλουργία στο Στρατώνι.

Σύμφωνα με τις έρευνες που γίνονται στο Τμήμα Γεωλογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά για την παρουσία κρίσιμων και στρατηγικών μετάλλων, όπως ο χαλκός, το αντιμόνιο, το τελλούριο, το ίνδιο, ιδιαίτερα στην Μακεδονία και την Θράκη. Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από τις γεωλογικές έρευνες, σε επίπεδο διδακτορικών και μεταπτυχιακών διατριβών, και βασίζονται και σε συνεργασίες με Πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως Γερμανία, Γαλλία, ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία.

Λαμβάνοντας υπόψη τις σύγχρονες απαιτήσεις της μεταλλευτικής έρευνας, το Τμήμα Γεωλογίας στο ΑΠΘ έχει προσαρμόσει το προπτυχιακό και μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, εισάγοντας μαθήματα τρισδιάστατης μοντελοποίησης κοιτασμάτων σε διάφορα γεωλογικά περιβάλλοντα με χρήση λογισμικών, γεωστατιστικής ανάλυσης, και προγνωστικής μοντελοποίησης σε τρισδιάστατο περιβάλλον.

Αυτά όμως σε ακαδημαϊκό επίπεδο, γιατί για τον εντοπισμό εκμεταλλεύσιμων και βιώσιμων κοιτασμάτων καθώς και για τον υπολογισμό των αποθεμάτων, απαιτούνται πολυετείς έρευνες και θα πρέπει να επενδυθούν σημαντικά κεφάλαια, κάτι που απουσιάζει από την χώρα μας. Η Ελλάδα ίσως θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στην ΕΕ λόγω των θετικών ενδείξεων που υπάρχουν από τις μέχρι τώρα έρευνες για την παρουσία των παραπάνω, όμως η διαχείριση από την Πολιτεία δεν είναι η ενδεδειγμένη, λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος και προσέλκυσης επενδυτών.

Σπάνιες γαίες και ορυκτές πρώτες ύλες

Περιλαμβάνονται οι σπάνιες γαίες στις κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες; Τι σημαίνει “βαρέα στοιχεία σπάνιων γαιών”;

Οι σπάνιες γαίες είναι μία ομάδα 17 μετάλλων που περιλαμβάνουν τις λανθανίδες, το ύττριο και το σκάνδιο, γνωστά και ως rare earth elements (REE). Τα μέταλλα αυτά που έχουν παρόμοιες φυσικές και χημικές ιδιότητες, είναι σχετικά σπάνια και πολύ δύσκολα εντοπίζονται σε ποσότητες τέτοιες που να αποτελούν κοιτάσματα, δηλαδή να βρίσκονται σε φυσικές συγκεντρώσεις στον στερεό φλοιό της Γης για να είναι δυνατή εξόρυξή τους με οικονομικό όφελος.

Οι μοναδικές και αποκλειστικές βιομηχανικές εφαρμογές και χρήσεις τους στην κατασκευή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας και στην “πράσινη” τεχνολογία έχουν καταστήσει τις σπάνιες γαίες απαραίτητες στην παγκόσμια βιομηχανία και συνεπώς η ζήτησή τους αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς.

Οι σπάνιες γαίες ταξινομούνται σε ελαφριές και βαριές, ανάλογα με το ατομικό τους βάρος. Οι σπάνιες γαίες με μεγαλύτερο ατομικό βάρος ονομάζονται “βαριές” και είναι γενικά σπάνιες και περιζήτητες, λόγω των ειδικών τους εφαρμογών. Για παράδειγμα το δυσπρόσιο είναι απαραίτητο στην κατασκευή μαγνητών που χρησιμοποιούνται στις ανεμογεννήτριες. Η Κίνα ελέγχει σήμερα την παγκόσμια παραγωγή των σπανίων γαιών σε μεγάλο ποσοστό και για αυτό τον λόγο ο δυτικός κόσμος προσπαθεί να απεμπλακεί από αυτήν την εξάρτηση και έτσι γίνονται εντατικές έρευνες για αναζήτηση νέων κοιτασμάτων.

Τα τελευταία 15 χρόνια υπάρχει μία κινητικότητα για έρευνες σχετικά με την ύπαρξη ή όχι σπάνιων γαιών σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Η ΕΑΓΜΕ (πρώην ΙΓΜΕ) σε συνεργασία με το ΕΛΚΕΘΕ, καθώς και τα Ελληνικά Πανεπιστήμια, διενεργούν αυτές τις έρευνες, μερικές από τις οποίες διεξάγονται στο πλαίσιο Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων. Στη Βόρεια Ελλάδα, και κυρίως στην περιοχή από το Κιλκίς και τη Χαλκιδική έως τον Έβρο, εντοπίζεται μεγάλος αριθμός μαγματικών πετρωμάτων, τα οποία περιέχουν ορυκτά, όπως ο αλλανίτης, ο μοναζίτης, το ζιρκόνιο και ο απατίτης που είναι εμπλουτισμένα σε σπάνιες γαίες. Οι έρευνες από το Τμήμα Γεωλογίας ΑΠΘ έδειξαν ότι οι άμμοι στα παράλια του Βορείου Αιγαίου δυτικά της Καβάλας περιέχουν σπάνιες γαίες που αποδίδονται στην παρουσία του αλλανίτη, ενός ορυκτού που προέρχεται από τον γρανίτη της Καβάλας.

Επίσης, τα κοιτάσματα βωξίτη στη ζώνη Παρνασσού-Γκιώνας περιέχουν συνολικά έως 0,6% ΣREE, και αποτελούν μία σημαντική ευρωπαϊκή πηγή για πιθανή μελλοντική εκμετάλλευση. Έρευνες γίνονται επίσης και στα μεταλλευτικά απόβλητα από την επεξεργασία του βωξίτη και τη μεταλλουργία αλουμινίου. Τα απόβλητα αυτά έχουν κόκκινο χρώμα και για αυτό τον λόγο ονομάζονται “κόκκινη λάσπη” (red mud). Τα πρώτα αποτελέσματα για την απόληψη σκανδίου (Sc) αλλά και άλλων REE, είναι θετικά, και άρα αποτελούν και αυτά εν δυνάμει πρώτες ύλες για σπάνιες γαίες (REE) για το μέλλον. Η μέση περιεκτικότητα της κόκκινης λάσπης σε Sc είναι 130 g/t.

Όλα τα παραπάνω απλά αποτελούν ενθαρρυντικές ενδείξεις. Θα πρέπει με βάση τις έρευνες που διεξάγονται να διαπιστωθεί αν οι ποσότητες σε σπάνιες γαίες είναι αξιοποιήσιμες. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να ολοκληρωθούν οι ειδικές μελέτες και επιπλέον να εξακριβωθούν και οι συγκεντρώσεις θορίου και άλλων ραδιενεργών στοιχείων που ενδέχεται να προκαλέσουν σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα, αφού τα στοιχεία αυτά συχνά συνοδεύουν τις σπάνιες γαίες.

-Υπάρχουν οικονομικά στοιχεία που να αποτιμούν την αξία των υλών που διαθέτει η χώρα μας;

Όχι δεν υπάρχει κάποια συνολική αποτίμηση της αξίας των ορυκτών πρώτων υλών που διαθέτει η Ελλάδα. Ο κυριότερος λόγος είναι ότι απουσιάζουν οι επενδύσεις, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, για μεταλλευτικές έρευνες και υπολογισμό των αποθεμάτων και των περιεκτικοτήτων σε βασικά, ευγενή, σπάνια και κρίσιμα μέταλλα. Όμως για την αναζήτηση και την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων, απαιτούνται συστηματικές και εντατικές γεωλογικές έρευνες.

Παρομοίως, με την εντατικοποίηση της γεωλογικής έρευνας κοιτάσματα που θεωρούνται φτωχά μπορούν να αξιοποιηθούν και να γίνουν οικονομικά εκμεταλλεύσιμα λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης, της πλεονεκτικής γεωγραφικής θέσης που έχει η Ελλάδα, της νέας διαμόρφωσης ζήτησης και τιμών των ορυκτών πρώτων υλών, των περιοριστικών μέτρων ή άλλων πολιτικών από χώρες που εξορύσσουν ορυκτές πρώτες ύλες. Η διαδικασία αυτή απαιτεί αρκετό χρόνο, έχει σημαντική αβεβαιότητα και υψηλό ρίσκο, και προϋποθέτει σημαντικές επενδύσεις, και θα απορροφούσε μεγάλο αριθμό γεωλόγων σε θέσεις εργασίας.

Αύριο θα μιλήσει στο SLpress.gr ο Mark Rachovides, επίτιμος πρόεδρος της Euromines