Αφγανιστάν: Η αμερικανική εκδοχή της εκστρατείας στη Σικελία

Σκήνες Βιετνάμ έζησε η ανθρωπότητα την προηγούμενη εβδομάδα, καθώς η απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν σηματοδότησε τη ραγδαία κατάρρευση της φιλοδυτικής κυβέρνησης. Μέχρι στιγμής, πάντως, οι Ταλιμπάν έχουν δείξει αξιοσημείωτη αυτοσυγκράτηση, γεγονός το οποίο θα πρέπει να αποδοθεί στη συμφωνία της Ντόχα (2020), η οποία εξασφάλισε την ανεμπόδιστη έξοδο των Αμερικανών.

Ανεξάρτητα όμως από τις όποιες παρασκηνιακές συνεννοήσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ταλιμπάν, η κύρια εικόνα δεν αλλάζει. Η ταπεινωτική αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν συνιστά μια παταγώδη αποτυχία: Tερματίζει την 20ετή προσπάθειά τους να αποκτήσουν ένα στρατηγικό προγεφύρωμα στο κέντρο της ευρωασιατικής σκακιέρας και αναπόφευκτα έχει βαρύ αντίκτυπο τόσο στη διεθνή τους εικόνα, όσο και στη δυνατότητά τους να διεξαγάγουν παρόμοιες επεμβάσεις στο μέλλον.

Το στοιχείο που δίνει χαρακτήρα πανωλεθρίας στην αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν δεν είναι μόνο ότι αυτή συνέβη μετά από 20 χρόνια προσπαθειών. Είναι και η ταχύτητα με την οποία κατέρρευσε το φιλοδυτικό κυβερνητικό οικοδόμημα που οι ΗΠΑ έστηναν όλο αυτό το διάστημα. Μια ταχύτητα που αιφνιδίασε ακόμη και τους ίδιους τους Αμερικανούς. Και εδώ είναι πραγματικά να απορεί κανείς: Τί έκαναν επί 20 χρόνια οι Αμερικανοί με τη συνδρομή του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν; Ή ακόμη χειρότερα, τι νόμιζαν ότι έκαναν;

Ίσως αυτή η τελευταία ερώτηση να είναι και η πιο ανησυχητική, διότι δείχνει την αδυναμία των ΗΠΑ να διαχειριστούν αποτελεσματικά όλες τις διαστάσεις ενός τόσο πολύπλοκου ζητήματος πέραν των αμιγώς στρατιωτικών. Πρόκειται για αδυναμία, η οποία δεν πηγάζει απλώς από την αλαζονεία της ισχύος. Σχετίζεται κυρίως με την απλοϊκή εμμονή των ΗΠΑ να πιστεύουν ότι σε απόλυτους όρους ο δυτικός τρόπος ζωής είναι ανώτερος από οποιονδήποτε άλλον και ότι θα αρκούσε η μεταφορά του σε μια τριτοκοσμική κοινωνία για να γίνει δεκτός με ενθουσιασμό.

Στρατηγική πανωλεθρία

Η προσέγγιση αυτή παραβλέπει το γεγονός ότι οι δυτικές δομές και αντιλήψεις όχι μόνο δεν είναι αφομοιώσιμες, αλλά πολύ συχνά είναι και απορριπτέες από κοινωνίες θρησκόληπτες και παραδοσιολατρικές. Ακόμη, παραβλέπει το γεγονός, ότι η ξένη επέμβαση συχνά ενεργοποιεί στους κατοίκους των “υπό αναμόρφωση” χωρών έναν λανθάνοντα πατριωτισμό, ο οποίος αναφύεται μέσα από τις παραδοσιακές σχέσεις που ορίζουν η φυλή, η φατρία και η οικογένεια.

Φτάσαμε έτσι στην πλήρη αποτυχία της γεωπολιτικής εφόρμησης την οποία ξεκίνησαν οι ιέρακες της Ουάσινγκτον επί προεδρίας Μπους. Μια εφόρμηση, η οποία έγινε με αφορμή την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους το 2001, αλλά που είχε ως κύριο στόχο τη δημιουργία ευνοϊκών τετελεσμένων για τις ΗΠΑ μετά τη νίκη τους στον Ψυχρό Πόλεμο. Η ήττα των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν έχει ιδιαίτερη σημασία διότι συμβαδίζει με τη σιωπηρή διάβρωση της αμερικανικής οικονομικής ισχύος.

Πράγματι, οι ΗΠΑ, για περισσότερο από τρεις δεκαετίες, καλύπτουν τα εμπορικά και τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα με συνεχές τύπωμα δολαρίων. Πρόκειται για μια απολύτως καταχρηστική πρακτική που καμία άλλη χώρα δεν θα μπορούσε να ακολουθήσει χωρίς συνέπειες (υποτίμηση νομίσματος, πληθωρισμός). Οι ΗΠΑ, όμως, το μπορούν (για πόσο ακόμη;) διότι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν το προνόμιο να διαθέτουν το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα.

Τύπωμα δολαρίων

Είναι χαρακτηριστικό ότι στις αρχές της προεδρίας Ομπάμα το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ έφτανε τα 10 τρισ. δολάρια, ενώ στο τέλος της προεδρίας Τραμπ είχε ανέλθει στα 27 τρισ. δολάρια. Τα παραπάνω σημαίνουν ότι οι αμερικανικές επεμβάσεις στην Κεντρική Ασία χρηματοδοτήθηκαν όχι απλώς με δανεικά, αλλά με τύπωμα δολαρίων. Μόνο το αμιγώς στρατιωτικό κόστος της επέμβασης στο Αφγανιστάν ξεπέρασε το ένα τρισ. δολάρια. Αν συνυπολογιστεί και η επέμβαση στο Ιράκ, το συνολικό κόστος υπερβαίνει τα δυο τρισ.

Και βέβαια, η οικονομική αιμορραγία δεν σταματά εδώ. Θα συνεχίζεται υπό τη μορφή εξόδων για την φροντίδα των βετεράνων των δυο πολέμων και τόκων που θα πρέπει να πληρώνονται για δεκαετίες. Επομένως, η αμερικανική εκστρατεία στο κέντρο της Ασίας δεν απέτυχε απλώς. Κόστισε και υπερβολικά. Και το κόστος δεν αφορά μόνο την απώλεια πολύτιμων ανθρώπινων και υλικών πόρων, αλλά και την καταβαράθρωση της αξιοπιστίας των ΗΠΑ ως παγκόσμιας δύναμης στα μάτια εχθρών και φίλων.

Αυτό ίσως δημιουργήσει και δευτερογενή κόστη, αφού προσεχώς οι ΗΠΑ θα βρίσκονται όλο και πιο συχνά στην ανάγκη να επιβεβαιώνουν την ισχύ και την αποφασιστικότητά τους. Υπό το πρίσμα αυτών των διαπιστώσεων, η αποτυχία των ΗΠΑ σε Ιράκ και Αφγανιστάν σηματοδοτεί πιθανότατα και το όριο εξάντλησης της αυτοκρατορικής τους επέκτασης. Από τα παραπάνω έπεται ότι προσεχώς οι ΗΠΑ θα δυσκολευτούν πολύ να αναλάβουν μια νέα πολυδάπανη επέμβαση, αφού οι εξελίξεις τις οδηγούν μάλλον σε τακτική αναδίπλωση.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αμερικανικές δυνάμεις στο Αφγανιστάν είχαν μειωθεί δραστικά ήδη από το 2014. Όμως, ορατή είναι η τάση των ΗΠΑ να αποσυρθούν και από άλλα θέατρα, προκειμένου να εξοικονομήσουν πόρους για την αντιπαράθεση με την Κίνα. Αυτό το είδαμε ήδη στην εμπλοκή τους “δια αντιπροσώπων” στις συγκρούσεις στη Συρία και στη Λιβύη.

Οι κίνδυνοι για την Ελλάδα

Στον βαθμό, λοιπόν, που οι ΗΠΑ θα συρρικνώσουν την παρουσία τους σε διάφορες περιοχές, αυτό συνιστά εξέλιξη που θα πρέπει να ανησυχήσει ιδιαιτέρως τις ελληνικές πολιτικές ηγεσίες. Ο λόγος είναι ότι οι τελευταίες έχουν βασίσει πολλά στην επικίνδυνη υπόθεση ότι οι ΗΠΑ θα είναι πάντα παρούσες στην Ανατολική Μεσόγειο και ότι αυτό θα αποτρέπει έναν πόλεμο με την Τουρκία.

Η αφγανική κρίση έχει βεβαίως και άλλες συνέπειες για την Ελλάδα. Η πιο άμεση από αυτές είναι η πίεση από τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές που ήδη δημιουργούνται. Κανονικά, η Ελλάδα, η οποία απέχει περισσότερο από 4.000 χιλιόμετρα από το Αφγανιστάν, δεν θα έπρεπε να απειλείται από ένα τέτοιο κύμα. Ωστόσο, ο εγκλωβισμός της ανάμεσα στο δίπολο Τουρκίας-ΕΕ την καθιστά πιθανό προορισμό και χώρο συγκέντρωσης μεγάλου μέρους αυτών των ροών.

Εν όψει αυτών των εξελίξεων, η Ελλάδα δεν έχει άλλη επιλογή από το να θωρακίσει τα σύνορά της, μην επιτρέποντας τη μετατροπή της σε “χώρα-καταυλισμό”. Διότι δεν μπορεί να πληρώνει τα σπασμένα κάθε διεθνούς κρίσης, ούτε μπορεί να αφεθεί σε διαδικασία “λιβανοποίησης” που αναπόφευκτα θα οδηγήσει και στη δική της διάλυση. Άλλη σημαντική συνέπεια είναι ότι, υπό τις παρούσες συνθήκες, ο ρόλος και η σημασία της Τουρκίας ισχυροποιείται. Η αδυναμία των ΗΠΑ να έχουν πλέον άμεση πρόσβαση στο Αφγανιστάν και παράλληλα η τάση τους να εξοικονομήσουν δυνάμεις τις οδηγεί στην ανάγκη να ασκήσουν πολιτική “δι΄ αντιπροσώπων”. Και το γεγονός αυτό αυξάνει de facto τον ρόλο της Τουρκίας, η οποία το γνωρίζει καλά.

Αδυσώπητα ανταγωνιστικός κόσμος

Αυτό ενέχει τον κίνδυνο οι ΗΠΑ να πληρώσουν τις καλές υπηρεσίες της Τουρκίας μέσω ελληνικών υποχωρήσεων. Όλα αυτά βάζουν τέρμα στο αφήγημα των ελληνικών ηγεσιών περί της σημασίας της Ελλάδας ως παράγοντος σταθερότητας στην περιοχή. Αντιθέτως, όσο πιο δεδομένη και πιο εξαρτημένη εμφανίζεται η Ελλάδα τόσο πιο πιθανό γίνεται να χρησιμοποιηθεί ως γεωπολιτικός “κουμπαράς”.

Όσοι αντιλαμβάνονται τη σημασία των παραπάνω εξελίξεων, δεν μπορούν παρά να ανησυχούν. Φεύγουμε πια από τη σχετική σταθερότητα του μονοπολικού κόσμου και μπαίνουμε σε έναν αιώνα αδυσώπητων ανταγωνισμών. Σε αυτή την εποχή ρευστότητας, η μοναδική ασφάλεια που μπορεί να έχει κανείς είναι αυτή που θα του παρέχει η δική του ισχύς και η δυνατότητα να βρίσκει αξιόπιστους συμμάχους.

Αυτό, όμως, απαιτεί συλλογικά υποκείμενα με ξεκάθαρα οράματα και στρατηγικές, με δημογραφική και οικονομική ζωτικότητα και με υπολογίσιμη στρατιωτική ισχύ. Προς την οικοδόμηση αυτών των δυνατοτήτων οφείλει να κινηθεί σήμερα η Ελλάδα, μακριά από απατηλές επαναπαύσεις σε “στρατηγικές σχέσεις” και μακριά από αναζητήσεις προληπτικών συνθηκολογήσεων στη Χάγη ή άλλου. Δηλαδή, μακριά από τις αυταπάτες που προσφέρουν μακροημέρευση στο εγχώριο πολιτικό σύστημα, αλλά όχι στη χώρα.