Αγία Σοφία: Ο δεύτερος “βιασμός” της από τους νεοοθωμανούς

Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος είναι ο τελευταίος κρίκος μίας αλυσίδας που πάει πολύ πίσω. Στις 31 Μαΐου, πριν μερικές εβδομάδες, παρακολουθήσαμε τις εντυπωσιακές (και κιτς) τελετές μπροστά στην εμβληματική εκκλησία και την μουσουλμανική προσευχή εντός του κτηρίου. Όπως είναι γνωστό, το 1935 ο Κεμάλ μετέτρεψε την Αγία Σοφία από τέμενος σε μουσείο.

Επί κυβερνήσεως Μεντερές δημιουργήθηκε το 1950 η “Εταιρεία Κατακτήσεως της Ισταμπούλ”, η οποία καθιέρωσε τον πανηγυρικό εορτασμό της 29ης Μαΐου ως ημέρας της Αλώσεως. Σε βυζαντινά μνημεία της πόλεως, περιλαμβανομένης και της Αγίας Σοφίας, αναρτήθηκαν πινακίδες που αναφέρονταν σε μία υποτιθέμενη προφητεία του Μωάμεθ: «Η Κωνσταντινούπολη θα κατακτηθεί. Τι λαμπρός ο στρατηλάτης και τι λαμπρός ο στρατός που θα την πάρει».

Το 1953 οι εορταστικές εκδηλώσεις για τα 500 έτη από την Άλωση προσέλαβαν θριαμβευτικό χαρακτήρα. Σε μία περίοδο που οι δύο χώρες είχαν πρωτομπεί στο ΝΑΤΟ και όλα εμφανίζονταν ειδυλλιακά, η στάση των τουρκικών αρχών προκάλεσε αλγεινή εντύπωση στην Αθήνα. Δεν είχε, άλλωστε, εμφανισθεί ακόμη το Κυπριακό. Με την επιβολή της δικτατορίας στην Τουρκία το 1960 απαγορεύθηκαν οι σχετικοί κρατικοί εορτασμοί.

Τα πράγματα άλλαξαν και πάλι μετά την εκλογή του Ερντογάν στη δημαρχία της Πόλης κατά τη δεκαετία του 1990. Έκτοτε οι Ισλαμιστές εορτάζουν κάθε χρόνο την 29η Μαΐου με άθλιας αισθητικής αναπαραστάσεις της Αλώσεως. Αποκορύφωμα της αντιλήψεως ότι πρέπει να εορτάζεται η άλωση και καταστροφή μίας πόλεως, ήταν η ίδρυση το 2009 ενός μουσείου με τρισδιάστατες εικόνες από τη Μητροπολιτική Δημαρχία Κωνσταντινουπόλεως μπροστά ακριβώς από τα βυζαντινά τείχη, κοντά στην πύλη του Ρωμανού. Το μουσείο είναι αφιερωμένο στην Άλωση και ονομάζεται “Πανόραμα 1453”. Εξυπηρετεί την ανάγκη των ισλαμιστών να απαντήσουν ιδεολογικά στον κεμαλισμό μέσω του νεο-οθωμανισμού. Ανατρέχουν στις απαρχές των Οθωμανών, τονίζοντας ένα ιστορικό επεισόδιο που οι ίδιοι οι κεμαλικοί ανέδειξαν ως κορυφαίο.

Άρχισαν με προσευχές στην Αγία Σοφία

Ο πανηγυρικός εορτασμός μεγάλων ιστορικών γεγονότων δεν περιορίζεται μόνον στην Άλωση. Από τον Αύγουστο του 2013 η τουρκική κυβέρνηση εορτάζει και τη μάχη του Μαντζικέρτ του 1071, όπου ο Αλπ Αρσλάν, σουλτάνος των Σελτζούκων Τούρκων, νίκησε τον αυτοκράτορα Ρωμανό Διογένη και μπήκε στη Μικρά Ασία. Το 2015 το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού χρηματοδότησε με 800.000 ευρώ τη δημιουργία ενός μουσείου αντίστοιχου με το “Πανόραμα 1453” που θα αναπαριστά με τρισδιάτατες εικόνες τη μάχη.

Από το 2012 και μετά τελείται κατά την επέτειο της Αλώσεως πρωινή τελετουργική προσευχή (ναμάζι) στο χώρο μπροστά από την Αγία Σοφία. Η προσευχή συνδέεται με το αίτημα ισλαμικών οργανώσεων να χρησιμοποιείται η Αγία Σοφία ως τέμενος. Επικεφαλής της προσπάθειας είχε τεθεί για χρόνια ο πρώην αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβερνήσεως Μπουλέντ Αρίντς. Άλλωστε η ισλαμική αδελφότητα των Ναξμπαντίγια, στην οποία ανήκει και ο Ερντογάν, είχε ως στόχο της την επαναλειτουργία της Αγίας Σοφίας ως τεμένους.

Το 2016 ξεκίνησε η ανάγνωση του Κορανίου εντός της Αγίας Σοφίας κατά την περίοδο του Ραμαζανιού και σε ώρα που δεν λειτουργεί ως μουσείο. Φέτος, το 2020, μας είχαν προετοιμάσει ότι κάτι θα συμβεί εν σχέσει προς την Αγία Σοφία με ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτυώσεως του επικεφαλής της πανίσχυρης Διευθύνσεως Θρησκευτικών Θεμάτων, DIYANET. Τελικώς, βοηθούντος και του κορωνοϊού μεταφέρθηκαν όλες οι εκδηλώσεις από τον Κεράτιο Κόλπο, μπροστά στο Φανάρι που παραδοσιακά διεξάγονταν, στον χώρο μπροστά στην Αγία Σοφία με ένα ψεύτικο τείχος ως ντεκόρ.

Οι σκοπιμότητες του Ερντογάν

Στην προκειμένη περίπτωση ισχύει ότι ο Ερντογάν θέλει να στρέψει την προσοχή του κοινού σε ένα θέμα μακριά από τη μίζερη καθημερινότητά του. Ο ίδιος είχε απορρίψει παλαιότερα τις σκέψεις μετατροπής της Αγίας Σοφίας, λέγοντας ότι το τέμενος του Σουλτάν Αχμέτ (μπλε τζαμί) που βρίσκεται στον ίδιο μνημειακό χώρο είναι άδειο από πιστούς κατά τις ώρες της προσευχής. Φέτος, όμως, τα πράγματα είναι δύσκολα από οικονομικής πλευράς και χρειαζόταν κινήσεις που θα ανεβάσουν τη δημοφιλία του.

Σκέψεις για απόδοση της Αγίας Σοφίας στους πιστούς για μερικές ώρες κατά την ώρα της μεγάλης προσευχής την Παρασκευή ακούγονται ευχάριστα από τον μέσο Τούρκο. Η πλήρης μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος ήταν εξ αρχής σαφές πως θα είχε οικονομικές επιπτώσεις. Ας σημειωθεί ότι το 2019 περίπου 3.000.000 τουρίστες επισκέφθηκαν την Αγία Σοφία αποφέροντας μόνον από τα εισιτήρια 25.000.000 ευρώ. Παράλληλα, όλη η περιοχή γύρω από την Αγία Σοφία είναι αποκλειστικώς προσανατολισμένη στον τουρισμό.

Η οικονομική παράμετρος, ωστόσο, δεν φαίνεται να βάρυνε αποφασιστικά στην απόφαση του Ερντογάν. Αυτό που βάρυνε είναι η ανάγκη του να συσπειρώσει τους θρησκευόμενους Τούρκους, οι οποίοι είναι και η εκλογική βάση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Επίσης, βάρυνε και η επιδίωξη του Τούρκου προέδρου να προβάλει στους απανταχού ισλαμιστές το προφίλ ενός ηγέτη που δεν διστάζει να τα βάλει με τη χριστιανική Δύση για να επανακτήσει το Ισλάμ συμβολικά και πραγματικά την εμβληματική εκκλησία.

Αξίζει να υπογραμμισθεί ότι είναι λάθος να προσεγγίσουμε το θέμα μέσα από το πρίσμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ο Ερντογάν στρέφεται συνολικά κατά του Χριστιανισμού επιλέγοντας να τονίσει μία συμβολική στιγμή θριάμβου του Ισλάμ με επίκεντρο μία εκκλησία που μετατράπηκε σε τέμενος το 1453. Θύματα αυτής της ιστορίας είναι τα ψηφιδωτά των εξαπτέρυγων σεραφείμ που βρίσκονται στη βάση του τρούλου της Αγίας Σοφίας. Το 2009 είχε αποκαλυφθεί το πρόσωπο του ενός μετά την απομάκρυνση του γύψου και της καλύπτρας που είχε τοποθετηθεί από τους Οθωμανούς. Η ελπίδα ότι θα αποκαθιστούσαν τα πρόσωπα και των άλλων τριών σεραφείμ, εφ’ όσον έχουν διασωθεί κάτω από τον γύψο, έχει απομακρυνθεί εδώ και χρόνια και τώρα πλέον ενταφιάζεται.