Ακτινογραφώντας τη συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ με την Ιταλία

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη επιχειρηματολογία για να καταδειχθεί η πολιτική σημασία και η νομική σπουδαιότητα της συμφωνίας Αθήνας-Ρώμης, για την ανακήρυξη-οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας-Ιταλίας και την ρύθμιση συναφών ζητημάτων που προκύπτουν, ως απότοκα της απόφασής τους αυτής.

Είναι δε, χαρακτηριστική η αμήχανη αντίδραση της Άγκυρας, όπως εκδηλώθηκε με την δήλωση του υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, καθώς η ελληνοϊταλική συμφωνία προσφέρει ένα άλλο υπόδειγμα. Αυτό είναι το πρέπον υπόδειγμα στη διαχείριση ανάλογων ζητημάτων, απέναντι στην πειρατική συμπεριφορά της Τουρκίας, η οποία απειλεί να βυθίσει την Ανατολική Μεσόγειο στο χάος, με συνέπειες που εκφεύγουν των γεωγραφικών ορίων της περιοχής.

Η ελληνοϊταλική συμφωνία για την οριοθέτηση της μεταξύ τους ΑΟΖ, έστω και με καθυστέρηση 43 ετών (!), συνιστά το αναγκαίο βήμα για την ολοκλήρωση-αποσαφήνιση των θαλασσίων ορίων μεταξύ των δύο χωρών, με δεδομένη την συμφωνία της 24ης Μαΐου 1977 για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας τους. Επιβεβαιώνει δε, την πάγια αντίληψη του Διεθνούς Δικαστηρίου, ότι χωρίς υφαλοκρηπίδα δεν υφίσταται ΑΟΖ, όπως υπενθύμισε πρόσφατα ο καθηγητής Παναγιώτης Λιαργκόβας.

Η ρύθμιση-οριοθέτηση με βάση την αρχή της «Μέσης Γραμμής» ανταποκρίνεται πλήρως στις σταθερές θέσεις της Αθήνας, πολύ περισσότερο που ως αφετηρία λαμβάνονται η ηπειρωτική ακτή της Ιταλίας και οι δυτικές ακτές των ελληνικών νησιών στο Ιόνιο Πέλαγος στα οποία αναγνωρίζεται πλήρης επήρεια, με διαφοροποίηση σε ότι αφορά στο σύμπλεγμα των Διαπόντιων νήσων (12 νησιά και νησίδες) βόρεια-βορειοδυτικά της Κέρκυρας, αλλά και τις Στροφάδες (Σταμφάνη και Άρπυϊα) νότια της Ζακύνθου.

Ιστορικά προηγούμενα

Οι μεμψιμοιρίες –περιορισμένες και χαμηλόφωνες– περί εκχώρησης κυριαρχίας και μειωμένης επήρειας αυτών των νησιωτικών συμπλεγμάτων, διατυπώθηκαν από ανθρώπους που αγνοούν –ή θέλουν να αγνοούν– την γεωγραφία της περιοχής, με τους Οθωνούς π.χ να απέχουν μόλις 47 ν.μ από το ακρωτήριο Santa Maria di Leuca της Ιταλίας. Να σημειωθεί ότι τα όρια της Μέσης Γραμμής παραμένουν ανοικτά στα δύο άκρα τους, βόρειο και νότιο, καθώς εκκρεμεί συμφωνία με την Αλβανία και την Λιβύη.

Σε ανάλογη συμφωνία για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ιταλίας και Γιουγκοσλαβίας –υπεγράφη την 8η Ιανουαρίου 1968 με βάση την αρχή της Μέσης Γραμμής, με αποκλίσεις– τα συμβαλλόμενα κράτη έλαβαν υπόψη τους τη γεωγραφία των ακτών και τα νησιά που υπάρχουν στην περιοχή, αποδίδοντάς τους μειωμένη επήρεια.

Επίσης, η συμφωνία για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ιταλίας και Τυνησίας –20 Αυγούστου 1971– συνομολογήθηκε με βάση την αρχή της Μέσης Γραμμής, με αποκλίσεις. Ελήφθησαν υπόψη τα νησιά που υπάρχουν στην περιοχή, αποδίδοντας στα ιταλικά νησιά Pantelleria, Lampedusa, Linosa και Lampione αυτόνομα τμήματα υφαλοκρηπίδας 13 και 12 ν.μ. εντός της υφαλοκρηπίδας της Τυνησίας, λόγω της εγγύτητάς τους στις ακτές της Τυνησίας, ενώ στα υπόλοιπα νησιά δόθηκε πλήρης επήρεια. Επίσης, με βάση την αρχή της Μέσης Γραμμής έγινε και η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Αλβανίας και Ιταλίας, με υπογραφή συμφωνίας την 18η Δεκεμβρίου 1992.

Εξασφάλιση αλιευτικών σχέσεων

Με την συμφωνία που υπέγραψαν οι δύο υπουργοί Εξωτερικών Νίκος Δένδιας και Λουΐτζι ντι Μάϊο-και με την επιφύλαξη της γνωστοποίησης του συνόλου της-φαίνεται να αντιμετωπίζονται και τα ζητήματα των αλιευτικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Και στο ζήτημα αυτό οδηγός είναι το Διεθνές Δίκαιο και οι Κανονισμοί της ΕΕ, στο πλαίσιο της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής.

• Στο άρθρο 51 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (Μοντέγκο Μπέϊ 10/12/1982) αναγνωρίζονται «παραδοσιακά δικαιώματα αλιείας».
• Με τα άρθρα 61-72 καθιερώνονται κανόνες τόσο για την εκμετάλλευση, όσο και για την διατήρηση «ζώντων πόρων», καθώς και τα δικαιώματα-υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις- περίκλειστων κρατών στην συμμετοχή, «σε ισότιμη βάση στην εκμετάλλευση προσήκοντος μέρους του πλεονάσματος των ζώντων πόρων των ΑΟΖ των παρακτίων Κρατών, κ.λπ. κ.λπ». (περίπτωση Βόρειας Μακεδονίας).
• Από την εποχή του Γκρότιους, τον 17ο αιώνα, έως τις ημέρες μας, το ζήτημα της αλιείας έχει αποτελέσει αντικείμενο τόσο του διεθνούς νομοθέτη, όσο και του Διεθνούς Δικαστηρίου και του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ή ad hoc Διαιτητικών Οργάνων, καθώς παράκτια Κράτη έτειναν- και τείνουν- να ανακηρύσσουν ζώνες αποκλειστικής αλιείας κατά το δοκούν.
• Οι αλιευτικές σχέσεις Ελλάδας-Ιταλίας ορίζονταν προπολεμικά από την Σύμβαση της 24ης Νοεμβρίου 1926, αναγνωρίζοντας στους Ιταλούς αλιείς προνομιακό καθεστώς στα ελληνικά ύδατα και στους Έλληνες ανάλογα δικαιώματα στα ύδατα της Κυρηναϊκής και της Τριπολίτιδας, Ιταλικών αποικιών, τότε. ( σ.σ για περισσότερα βλέπε εισήγηση Θ. Κατσούφρου στο συνέδριο για το Δ.Δ και την εφαρμογή του στο Αιγαίο. Ρόδος 4-6 Νοεμβρίου 1994).
• Στις 5 Νοεμβρίου 1948 υπογράφηκε η Συνθήκη Φιλίας, Εμπορίου και Ναυτιλίας, με την οποίαν ήρθη το καθεστώς του «μάλλον ευνοούμενου Κράτους» και για τις δύο χώρες, αμοιβαίως.
• Με την Πράξη Προσχωρήσεως της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Οικονομικές Κοινότητες (1979), οι διμερείς αλιευτικές σχέσεις ρυθμίστηκαν με τα άρθρα 110-111 της Πράξης και τους σχετικούς ευρωπαϊκούς κανονισμούς.

Ωστόσο, η Ιταλία καθιερώνοντας με διάταγμα της 20ης Νοεμβρίου 1984 αποκλειστική ζώνη αλιείας 12 ν.μ σε όλες τις ακτές της, ενθάρρυνε σιωπηλά την παραβατικότητα των Ιταλών αλιέων όχι μόνο στο Ιόνιο, αλλά και στο Αιγαίο. (…θύματα της αυθαιρεσίας δεν είναι μόνον η “κόκκινη γαρίδα”, αλλά και ο ξιφίας των ελληνικών θαλασσών). Ήταν συχνά τα επεισόδια μεταξύ ψαράδων των δύο χωρών, με κορυφαίο τον εμβολισμό ελληνόκτητου αλιευτικού από ιταλικό, τον Αύγουστο του 1992 και την σύλληψη 25 Ιταλών ψαράδων από το Ελληνικό Λιμενικό, κατ΄εφαρμογή του Αλιευτικού Κώδικα. Ενώ συνεχείς είναι και οι μικτές περιπολίες σκαφών των Λιμενικών Αρχών των δύο χωρών για την αποτροπή και πρόληψη έκνομης δραστηριότητας.

Επέκταση χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ

Στόχος της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής, όπως ορίζεται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1380/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, είναι να διασφαλίζει την εκμετάλλευση των θαλάσσιων βιολογικών πόρων κατά τρόπο που να παρέχει βιώσιμες οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνθήκες.

Με την υπογραφή της Συμφωνίας από τους δύο υπουργών Εξωτερικών αναγνωρίζεται το δικαίωμα της Ελλάδας στην επέκταση των χωρικών υδάτων της στα 12 ν.μ, με τον αυστηρό προσδιορισμό-και περιορισμό- σε 67 των ιταλικών αλιευτικών σκαφών που θα μπορούν να δραστηριοποιούνται εντός της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης και για τέσσερα συγκεκριμένα είδη αλιευμάτων.

Παράλληλα, αναλήφθηκε και η υποχρέωση της από κοινού παράστασης στα αρμόδια ευρωπαϊκά όργανα για να τροποποιηθούν και οι σχετικοί κανονισμοί της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής, με τρόπο συμβατό προς τα συμφέροντα και των δύο μερών.