Αν μας έρθει ο απρόσκλητος Ιρανός μουσαφίρης

Το πλοίο που εκτιμάται ότι μεταφέρει δύο εκατομμύρια βαρέλια ιρανικού πετρελαίου, αφέθηκε ελεύθερο από τις Αρχές του Γιβραλτάρ με την αιτιολογία ότι η δέσμευση ή η κατάσχεση του πλοίου δεν εμπίπτει στην ευρωπαϊκή νομοθεσία. Σήμερα το πλοίο πλέει με μικρή ταχύτητα και φέρεται ότι κινείται νότια της Σικελίας, αλλάζοντας τον αρχικό σχεδιασμό που φέρεται να προέβλεπε την κίνηση του πλοίου βόρεια της Σικελίας, απομακρυνόμενο των ευρωπαϊκών συνόρων με ρότα νοτιοανατολική.

Το ερώτημα που τίθεται είναι μήπως τελικά η ευρωπαϊκή νομοθεσία καλύπτει την περίπτωση και επιτρέπει την κατάσχεση του φορτίου του; Η πιθανότητα κατάπλου του πλοίου στην περιοχή του Μεσσηνιακού Κόλπου την 25-08-2019 όπως έχει αρχικά δημοσιοποιηθεί, δεν έχει ακόμα απομακρυνθεί. Απαιτείται η ετοιμότητα των αρμόδιων Αρχών για την αντιμετώπιση της κατάστασης που εν δυνάμει θα δημιουργηθεί. Πριν δούμε όμως τα πιθανά σενάρια ας ρίξουμε μια ματιά σε στοιχεία που έρχονται όμως κυρίως από αμερικανικές πηγές:

1. Το πλοίο είναι ρωσικών συμφερόντων, έχει μισθωθεί από τους Φρουρούς της Επανάστασης του Ιράν και μεταφέρει πετρέλαιο με τελικό προορισμό την Συρία. Λόγω του όγκου αλλά και του βυθίσματος λόγω φορτίου, το μεγάλο αυτό πλοίο δεν ήταν δυνατόν να διέλθει από το Σουέζ, με αποτέλεσμα να προσεγγίσει τη Μεσόγειο περιπλέοντας την Αφρική.
2. Το εμπάργκο στο Ιράν έχει επιβληθεί μόνο από τις ΗΠΑ, ενώ η ΕΕ προσπαθεί να διατηρήσει ζωντανή την προσπάθεια Συμφωνίας για τα πυρηνικά του Ιράν. Ταυτόχρονα ευρωπαϊκές εταιρείες, κυρίως Γερμανικές και Γαλλικές δραστηριοποιούνται στο Ιράν.
3. Με την επιβολή του εμπάργκο, οι ΗΠΑ αρχικά εξαίρεσαν την Ελλάδα από την εφαρμογή του περιορισμού εισαγωγών από το Ιράν, αναγνωρίζοντας την δύσκολη οικονομική κατάσταση της χώρας μας, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το Ιράν προσέφερε πετρέλαιο στην Ελλάδα με μειωμένη τιμή και με «ευκολίες αποπληρωμής». Επιπρόσθετα, στην περιοχή του Κόλπου ευρίσκονται πολλά πλοία ελληνικών συμφερόντων και δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να αντιμετωπίσουν «δύσκολες» καταστάσεις από μέρους του Ιράν. Κάτι αντίστοιχο που αντιμετώπισαν οι Βρετανοί με την σύλληψη δικού τους πλοίου από το Ιράν, ως αντίποινα της κράτησης του “Grace 1” στο Γιβραλτάρ.
4. Δεδομένης της προειδοποίησης των ΗΠΑ προς όλες τις χώρες της Μεσογείου να μην δεχθούν ελλιμενισμό του πλοίου, η Ελλάδα θα πρέπει να το αποφύγει για να μην επηρεαστεί αρνητικά το καλό κλίμα συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών.

Τα πέντε σενάρια

Με βάσει τα ανωτέρω δεδομένα, τα πιθανά σενάρια είναι τα ακόλουθα:

• Πλεύση μέσω διεθνών υδάτων κατευθείαν στη Συρία. Στην περίπτωση αυτή είναι δυνατόν να εξαναγκαστεί από πολεμικά πλοία να καταπλεύσει σε χωρικά ύδατα τρίτης χώρας όπου και θα κατασχεθεί το φορτίο. Η περίπτωση αυτή έχει εφαρμοστεί στο παρελθόν και νομιμοποιείται, όπως θα εξεταστεί στην συνέχεια.
• Πλεύση προς την Λιβύη ή την Τουρκία, με την προϋπόθεση ότι έχουν προηγηθεί μυστικές διευθετήσεις. Οι χώρες αυτές είναι σε “τριβή” με τις ΗΠΑ και είναι πιθανή μία θετική αντιμετώπιση του ιρανικού προβλήματος.
• Η μεταφόρτωση εν πλω του πετρελαίου σε μικρότερα πλοία, τα οποία μπορούν είτε μέσω Σουέζ να πλεύσουν προς το Ιράν, είτε μέσω των Στενών προς την Ρωσία, είτε προς άλλο τελικό προορισμό. Στην περίπτωση αυτή το πλοίο “Adrian Darya 1”, που είναι ρωσικών συμφερόντων, απεμπλέκεται από την υπόθεση.
• Ο κατάπλους του πλοίου στα χωρικά ύδατα ευρωπαϊκής ή άλλης χώρας που είναι πιθανή η κατάσχεση του φορτίου. Η περίπτωση αυτή περιγράφεται αναλυτικότερα στη συνέχεια, για την αντιμετώπιση πιθανής προσέγγισης του πλοίου σε ελληνικά χωρικά ύδατα.
• Ένα λιγότερο πιθανό, αλλά τρομακτικό σενάριο, είναι το πλοίο να υποστεί αβαρία και ένα μεγάλο μέρος του φορτίου να διαρρεύσει στη θάλασσα και να μολύνει τις ακτές της Μεσογείου. Το σενάριο αυτό αν και απευκταίο, θα δημιουργούσε έντονη περιβαλλοντική αντίδραση στους Μεσογειακούς λαούς, γεγονός που θα δυσκόλευε εξαιρετικά την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην περιοχή της Μεσογείου, με ότι αυτό συνεπάγεται. Θα δημιουργούσε συνειρμούς μνήμης των περιβαλλοντολογικών καταστροφών στην Αλάσκα, στον Κόλπο του Μεξικού, στην περιοχή του Κόλπου.

Η σχετική ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία

Η ετυμηγορία των βρετανικών Αρχών του Γιβραλτάρ, ότι δεν προκύπτουν δεσμεύσεις από την ευρωπαϊκή νομοθεσία και επομένως απελευθέρωσαν το πλοίο από το Γιβραλτάρ, μάλλον δεν είναι απόλυτα ακριβής. Το σημαντικό σημείο στο οποίο δεν δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή είναι ότι το φορτίο πετρελαίου κατευθύνεται σε εμπόλεμη περιοχή και το πιθανότερο είναι ότι θα χρησιμοποιηθεί για να κινήσει πολεμικά οχήματα όπως άρματα, μεταφορείς πυραύλων, καθώς και χρήση σε άλλες στρατιωτικές εφαρμογές.

Στην περίπτωση αυτή, το φορτίο μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ελεγχόμενο υλικό διπλής χρήσης, δηλαδή με δυνατότητα στρατιωτικής χρήσης». Με τον χαρακτηρισμό αυτό, το φορτίο για να εξαχθεί σε εμπόλεμη περιοχή πρέπει να συνοδεύεται από “Άδεια εξαγωγής ελεγχόμενου υλικού”, όπως θα αναλυθεί στην συνέχεια. Η μη ύπαρξη της συγκεκριμένης και εξειδικευμένης Άδειας που προαναφέρθηκε συνεπάγεται ότι το φορτίο δεν επιτρέπεται να διαμετακομιστεί μέσω χωρών της ΕΕ.

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία έχει περάσει από τα κοινοβούλια των κρατών μελών και είναι εκτός από ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία. Κάθε ενδιαφερόμενος στην Ελλάδα, μπορεί να εντοπίσει σχετικές πληροφορίες στο Εγχειρίδιο “Απαγορεύσεις – Περιορισμοί Εξαγωγών 2018”.

Επιπλέον στο ΦΕΚ Β΄ 746/2012, περιλαμβάνεται το ακόλουθο κείμενο: «Καθορισμός Δικαιολογητικών και Διαδικασιών που απαιτούνται για την έκδοση αδειών Εισαγωγής ή Διεθνούς Πιστοποιητικού Εισαγωγής, Εισόδου, Εξαγωγής, Μεταφοράς (εντός Ελλάδος), Πιστο− ποιητικού Τελικού Χρήστη (End User Certificate), Διαμετακόμισης μέσω Ελλάδος, «Γενική Άδεια Κατασκευής − Εμπορίας» των υλικών με στρατιωτικό προορισμό, που περιλαμβάνονται στο άρθρο 1 του ν.2168/1993, όπως αυτό τροποποιήθηκε με το άρθρο 1 του ν.4028/2011 και των καταλόγων ελεγχομένων προϊόντων “Διπλής Χρήσης” του κανονισμού του Συμβουλίου της EE 428/2009 καθώς και των τροποποιήσεων του, που ενσωματώθηκαν στην Ελληνική Νομοθεσία με απόφαση του ΥΠΟΙΟ (υπ’ αριθμ. 121837/Ε3/21837/02 Οκτ 2009) και προορίζονται για τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις ή για εξαγωγές σε άλλα κράτη».

Οι επιλογές της Ελλάδας

Τον σχετικό ευρωπαϊκό «κανονισμό (ΕΚ) 428/2009», που έχει τροποποιηθεί μεταγενέστερα, μπορεί ο καθένας να τον βρεί εδώ. Ο ανωτέρω κανονισμός αναφέρεται στον έλεγχο εξαγωγών υλικών διπλής χρήσης, δηλαδή εμπορικών υλικών που όμως είτε έχουν άμεση στρατιωτική εφαρμογή, είτε βελτιώνουν την απόδοση των συμβατικών όπλων. Ο ευρωπαϊκός αυτός κανονισμός έχει περάσει από την ελληνική Βουλή και είναι πλέον εθνική νομοθεσία όπως περιγράφηκε ανωτέρω.

Συγκεκριμένα το Άρθρο 4, παράγραφος 2α του Κανονισμού προβλέπει τον έλεγχο εξαγωγής εμπορικών υλικών που είναι πιθανή “ενσωμάτωση του υλικού σε στρατιωτικό υλικό”. Σε αυτή την νομική βάση η εξαγωγή του καυσίμου προς την εμπόλεμη περιοχή, απαιτεί έκδοση της προβλεπόμενης Άδειας Εξαγωγής υλικού διπλής χρήσης, χωρίς την ύπαρξη της οποίας το συγκεκριμένο υλικό δεν επιτρέπεται να διαμετακομιστεί μέσω των χωρών της ΕΕ, επομένως και της Ελλάδας ή της Κύπρου.

Σε περίπτωση επομένως κατάπλου του πλοίου στα ελληνικά χωρικά ύδατα, παρά τις προειδοποιήσεις της ελληνικής κυβέρνησης, είναι δυνατή η εφαρμογή των ακόλουθων επιλογών:

Πρώτον, να κατασχεθεί το φορτίο, διότι προορίζεται για εμπόλεμη ζώνη. Η κατάσχεση μπορεί να βασιστεί στην ευρωπαϊκή και εθνική πλέον νομοθεσία “έλεγχος εξαγωγών για υλικά διπλής χρήσης”, όπως αναλύθηκε ανωτέρω.

Δεύτερον, εναλλακτικά μπορεί με το ίδιο αιτιολογικό, να δεσμευθεί το φορτίο και να επιστραφεί «υπό έλεγχο-συνοδεία» στο λιμάνι αρχικής αναχώρησης/φόρτωσης του πλοίου, αφού η διαμετακόμιση μέσω χωρών της ΕΕ δεν επιτρέπεται.