Ανασχετικός Δακτύλιος – Ο πόλεμος των αγωγών

του Ιωάννη Μάζη  – 

Στο Γεωπολιτικό Σύμπλοκο της Μεσογείου παρατηρείται τους τελευταίους μήνες μια έντονη, όσο και επικίνδυνη, κινητικότητα στο τμήμα των Δυτικών Βαλκανίων εντός του γεωπολιτικού υποσυστήματος των Βαλκανίων.

Η χώρα μας έχει το θλιβερόν προνόμιον να αποτελεί την τομή των δύο ασταθών υποσυστημάτων του Μεσογειακού Γεωπολιτικού Συμπλόκου: Πρώτον, του υποσυστήματος των Βαλκανίων και δεύτερον του υποσυστήματος Τουρκίας-Εγγύς Ανατολής.

Τα δύο αυτά υποσυστήματα ευρίσκονται σε έντονη όσο και ασταθή συλλειτουργία στην παρούσα συγκυρία. Κύριος γεωπολιτικός παράγων και γενεσιουργός της ασταθείας αυτής είναι η Ενεργειακή Ασφάλεια. Ο ανταγωνισμός των βασικών πόλων διεθνούς ισχύος, της Μόσχα και της Ουάσιγκτων, θέτει σε αποσταθεροποιητική δυναμική το γεωπολιτικό σύμπλοκο της Μεσογείου με κύρια εστία τα Δυτικά Βαλκάνια.

Το θεωρητικό υπόβαθρο της παρούσης αναλύσεως είναι αυτό της κλασικής αγγλοσαξωνικής γεωπολιτικής σχολής της «ανασχέσεως», με θεμελιώδες υπόδειγμα αυτό του Ν. J. Spykman, όπως εξελίχθηκε από τις προσεγγίσεις του Ζ. Brzezinsky.

Ανακατανομές ισχύος

To πρώτο πρόσφατο πλήγμα κατά προβολής ισχύος της Ρωσίας απετέλεσε η απώλεια επιρροής της επί του σλαβο-ορθόδοξου Μαυροβουνίου, το οποίο ενετάχθη στο ΝΑΤΟ προσφάτως (2017). Το δεύτερο στην συνέχεια πλήγμα εναντίον της Μόσχας, ήτο η κυβερνητική αλλαγή στην FYROM, η οποία απομακρύνει τα Σκόπια από την προηγούμενη φιλορωσική τους στάση που είχε υιοθετήσει η κυβέρνηση Γκρούεφσκι.

To τρίτο είναι οι προσφάτως ψηφισθείσες (executive order από την Αμερικανική Γερουσία, κυρώσεις κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας, παρά την θέληση του Προέδρου Τράμπ. Όπως είναι γνωστό, το νομοσχέδιο ενεκρίθη από την Γερουσία με 98 ψήφους υπέρ και 2 κατά, αφού είχε προηγουμένως ψηφισθεί από την Βουλή των Αντιπροσώπων με 419 υπέρ έναντι 3 κατά, τυχόν της υποστηρίξεως συμπολιτεύσεως και αντιπολιτεύσεως. Υπεγράφησαν, παρά τις αντιρρήσεις του, από τον Πρόεδρο Τράμπ).

Γενικότερον, παρατηρούμε ότι η ΝΑΤΟϊκή εξάπλωση στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Ευρώπη περιέλαβε, σε μια διάρκεια οκτώ ετών περίπου, (Μάρτιος 1999 – Ιούνιος 2017), δεκατρία νέα κράτη-μέλη στους κόλπους του Οργανισμού (την 12η Μαρτίου 1999: Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία, την 29η Μαρτίου 2004: Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, την 1η Απριλίου 2009: Αλβανία, Κροατία και την 5η Ιουνίου 2017: το Μαυροβούνιο), αποκλείοντας τεράστια τμήματα ζωτικού ενδιαφέροντος για την οικονομία της Ρωσίας από την επιρροή της Μόσχας.

Η περικύκλωση της Ρωσίας

Η ολοένα και συνεκτικότερη αλλά και συμπαγέστερη περικύκλωση της Ρωσίας από το ΝΑΤΟ και τους συμμάχους του στην περιοχή της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης υλοποιεί σχολαστικώς τα προβλεπόμενα από την θεωρία του Ανασχετικού Δακτυλίου του Spykman και την γεωστρατηγική πρόταση του George Kennan, σθεναρού υποστηρικτού του Αμερικανού γεωπολιτικού, όπως και μεταγενέστερον του συνεχιστού του Z. Brzezinsky.

Άλλωστε, η πρόθεσις αυτή καθίσταται σαφεστάτη εις το κείμενο των προσφάτων αμερικανικών κυρώσεων εναντίον της Ρωσικής Ομοσπονδίας, άρθρο 254, με τίτλο: «SEC. 254. Coordinating aid and assistance across Europe and Eurasia» το κείμενο αναφέρει ρητώς περί βοηθείας ύψους 250.000.000 δολάρια για τα οικονομικά έτη 2018 και 2019 από το ιδρυθέν Ταμείο (!) με στόχο την Αντιμετώπιση της Ρωσικής Επιρροής (Countering Russian Influence Fund) για τα κράτη, τα οποία είναι μέλη του ΝΑΤΟ και είναι ευάλωτα στις επιρροές από την Ρωσική Ομοσπονδία, ή δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αντιμετωπήσουν αποτελεσματικά τις επιθέσεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ.

Επίσης, προορίζεται για κράτη, τα οποία συμμετέχουν στην διαδικασία διευρύνσεως του ΝΑΤΟ ή της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων της Αλβανίας, της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, της Γεωργίας, της Mακεδονίας (εννοεί την FYROM), της Μολδαβίας, του Κοσσόβου, της Σερβίας και της Ουκρανίας.

Το δυνατό χαρτί της Μόσχας

Η Ρωσία ευλόγως προσπαθεί να απαντήσει σε αυτά τα ΝΑΤΟϊκά πλήγματα καταφεύγοντας στην χρήση των δικών της συγκριτικών πλεονεκτημάτων στην περιοχή. Και το βασικότερο συγκριτικό της πλεονέκτημα είναι η ενέργεια και κυρίως το τμήμα που αφορά στο φυσικό αέριο, το οποίο αντιπροσωπεύει το ένα τέταρτο της ευρωπαϊκής ενεργειακής καταναλώσεως. Επ’ αυτού να ληφθεί υπόψη ότι το 2016 η Gazprom προμήθευσε το ένα τρίτο αυτής της ποσότητος στην ΕΕ.

Με δεδομένη, όμως, αφενός την υποχρεωτική μείωση παραγωγής ηλεκτρικής ενεργείας από γαιάνθρακα, λόγω των ρητρών της ΕΕ, και τη ΝΑΤΟϊκή πολιτική για την «ενεργειακή ασφάλεια στην Ευρώπη», τα Βαλκάνια βρίσκονται ενώπιον σοβαρού ενεργειακού διλήμματος. Φαίνεται, όμως, πως αυτό το δίλημμα ωθείται σε αναγκαστική λύση -από γεωστρατηγικής απόψεως- κατά την βούληση της Ουάσιγκτον και του Βορειοατλαντικού Συμφώνου.

Η Κροατία είναι μέλος της ΕΕ και οφείλει να ευθυγραμμισθεί, ενώ και οι λοιπές χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, επιθυμούσες να ενταχθούν στην ΕΕ, οφειλουν να προσανατολίζουν τις προσπάθειές τους -και ήδη το πράττουν- προς την κατεύθυνσιν αυτή.

Είναι επίσης ευκρινές πως το ΝΑΤΟ θεωρεί ότι η δυνατότητα μελλοντικής ενεργειακής επιρροής που δύναται να ασκήσει η Ρωσία στην Σερβία, την Βοσνία, την FYROM και την Βουλγαρία μετατρέπεται εύκολα σε πολιτική επιρροή. Αυτό ενοχλεί τα μάλα, με δεδομένο το νεο-ψυχροπολεμικό κλίμα, το οποίο το Αμερικανικό Κογκρέσο επιμένει να διατηρεί έναντι της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

H απάντηση του ΝΑΤΟ

Οι γεωστρατηγικού τύπου απαντήσεις του ΝΑΤΟ για την αναχαίτιση των δυνητικών ή υπαρχουσούν επιρροών αυτών της Μόσχας στα Δυτικά Βαλκάνια είναι δύο τύπων: Ο πρώτος αφορά την ενεργειακή Ασφαλεία και υλοποιείται με τους εξής αγωγούς:

Με τον Τransadriatic Pipe Line (Tουρκία-Ελλάδα-Αλβανία-Ιταλία), ο οποίος σχεδιάζεται να ολοκληρωθεί μέχρι το 2020. To χαρτοφυλάκιο μεταχών του TAP έχει την εξής σύνθεση: BP (20%), SOCAR/Αζερμπαϊτζάν (20%), Snam S.p.A./Ιταλία (20%), Fluxys/Βέλγιο (19%), Enagás/Ισπανία (16%) and Axpo/Ελβετία (5%).

Με τον αγωγό Ιονίου-Αδριατικής, ο οποίος θα είναι προέκταση του ΤΑP διακλαδιζόμενος σε Terminal  υγροποιήσεως επί της  Νήσου Κρκ της Κροατίας. Θα εφοδιάζει την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, την FYROM, την Αλβανία και την Κροατία. Η κατασκευή του terminal θα συγχρηματοδοτηθεί κατά 50% από την ΕΕ και θα κοστίσει περί τα 630 εκατομμύρια ευρώ, έχοντας ικανότητα αποδώσεως αερίου της τάξεως των 4-6 δις m³. Η κροατική κυβέρνηση αναζητά και στρατηγικούς επενδυτές, οι οποίοι θα είναι και συνιδιοκτήτες του έργου.

Είναι ενδιαφέρον επίσης να υπογραμμισθεί ότι τον Μάιο του 2017 η Αλβανία, Βοσνία, Βουλγαρία, Κροατία, Κόσσοβο, FYROM και Μαυροβούνιο, με την υποστήριξη των ΗΠΑ (USAID), υπέγραψαν συμφωνία για την κατασκευή του ανωτέρω έργου ώστε να μειωθεί η ενεργειακή τους εξάρτηση από την Ρωσία. Η Σερβία και η Ρουμανία δεν συμμετείχαν στο σύμφωνο αυτό.

Ο ρόλος του East Med

Στον συνολικό ενεργειακό σχεδιασμό έρχεται πλέον να προστεθεί και η ανάπτυξη του αγωγού East Med, ο οποίος προβλέπεται να μεταφέρει φυσικό αέριο από την άκρη της Ανατολικής Μεσόγείου στην Ευρώπη, μέσω Κρήτης, ηπειρωτικής Ελλάδας και Ιταλίας.

Ο αγωγός ενεκρίθη τον Απρίλιο του 2017 με Κοινή Δήλωση των Υπουργών Ενέργειας της Ιταλίας, της Ελλάδος, της Κύπρου και του Ισραήλ κατά την διάρκεια υπουργικής συναντήσεως κορυφής των στο Τελ Αβίβ, παρουσία του Ευρωπαίου επιτρόπου Miguel Arias Canete.

Ο αγωγός εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Connecting Europe Facility (CEF) και συμφώνως προς τις εκπονηθείσες μελέτες και την τεχνική συνδρομή των εταιρειών Intecsea and C&M όπως και της IHS-Cera απεδείχθη ως τεχνικώς απολύτως εφικτός (technically feasible), οικονομικώς απολύτως βιώσιμος (economically viable) και χαμηλοτέρου κόστους από αναλόγου δυναμικότητος σχεδιασμούς. Επίσης απεδείχθη συμπληρωματικός με άλλες εξαγωγικές δυνατότητες και επιλογές (complementary to other export options).

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι βάσει των ήδη βεβαιωθέντων αποθεμάτων στην περιοχή της Λεκάνης της Λεβαντίνης και της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας ο αγωγός θα μπορεί να υποστηρίξει την παροχή στις διεθνείς αγορές της τάξεως των 30 δισ. m³ το έτος.

Και τούτο χωρίς να ληφθούν υπόψη τα προς επιβεβαίωση υπόλοιπα κοιτάσματα της περιοχής, μαζί με τα αιγυπτιακά κοιτάσματα του Αλ Ζορ, τα οποία θα μεταφερθούν με πολλούς εναλλακτικούς τρόπους στις διεθνείς αγορές, όπως υπό μορφήν υγροποιημένου αερίου (LNG) ή μέσω του σχεδιαζόμενου αγωγού East Med.

Η ενέργεια και τα μεσογειακά τρίγωνα

Η στρατηγική σημασία του αγωγού αυτού για την Αθήνα και την Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά και για το Ισραήλ και την Αίγυπτο (του Προέδρου Αλ Σίσι και όχι του Μόρσι και των Αδελφών Μουσουλμάνων) είναι προφανής. Οι επιρροές των πετρελαϊκών επιχειρήσεων, οι οποίες ήδη επένδυσαν και θα συνεχίσουν να επενδύουν στην περιοχή της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, διεφάνησαν περιτράνως κατά την πρόσφατον σειράν τουρκικών προκλήσεων στην περιοχή. Τις είχα από πολλού χρόνου υποστηρίξει και αισθάνομαι δικαιωθείς από τις εξελίξεις.

Εάν ο πρώτος τύπος γεωστρατηγικής απάντησης του ΝΑΤΟ είναι οι προαναφερθέντες αγωγοί, ο δεύτερος τύπος απάντησης είναι μέσω αναλόγων μεθόδων με πρώτο έρεισμα στην Σερβία. Για την Σερβία ουδείς στην Μόσχα φαίνεται να σκέπτεται μιαν επανάληψη του 1999. Μια ανάλογη εξέλιξις ασφαλώς θα οδηγήσει σε βαλκανική έκρηξη και ίσως και μακρύτερον…