ΑΟΖ ή Υφαλοκρηπίδα; – Ένα ανόητο δίλημμα

Κάποιες απόψεις υποστηρίζουν την μη καθιέρωση ΑΟΖ αλλά την αξιοποίηση μόνο της Υφαλοκρηπίδας. Μολονότι το κύριο οικονομικό αντικείμενο σήμερα βρίσκεται στο υπέδαφος της ΑΟΖ (δηλ. στην υφαλοκρηπίδα), δεν πρέπει να υποβαθμίζεται το όφελος από την αποκλειστική αλιεία που θα ασκεί η Ελλάδα στα ύδατα όλης της ΑΟΖ της. Άλλωστε, χώρες όπως η Ισλανδία, το Περού, η Νορβηγία κλπ., οφείλουν σε σημαντικό βαθμό την οικονομική τους ανάπτυξη στον τομέα της αλιείας. Επίσης, η παραγωγή ενέργειας από τον θαλάσσιο χώρο (ήπιες ή ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) και βέβαια η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, αποτελούν πολύτιμα ωφελήματα της ΑΟΖ.

Η εξέλιξη της τεχνολογίας μπορεί να επιφυλάσσει στο μέλλον εκπλήξεις ως προς την οικονομική αξιοποίηση των υδάτων και του βυθού-υπεδάφους της θάλασσας που σήμερα ίσως ούτε καν μπορούμε να φανταστούμε. Αν αποφασισθεί (κακώς βέβαια) η μη επέκταση της Αιγιαλίτιδας Ζώνης πέραν των 6 ν.μ. (προφανώς μόνο στο Αιγαίο), τότε η ΑΟΖ παρέχει ένα ενδιάμεσο καθεστώς εξουσιών στη χώρα μας που μπορεί να υποκαταστήσει τον έλεγχο που θα ασκούσαμε στην Αιγιαλίτιδα Ζώνη.

Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι, καθώς τα νησιά (με εξαίρεση τις μη οικονομικά αυτόνομες βραχονησίδες) έχουν δική τους ΑΟΖ (άρθρο 121 της Σύμβασης του 1982), όλα τα κατοικημένα ελληνικά νησιά (και βέβαια του ανατολικού Αιγαίου και του Καστελόριζου) θα έχουν την δική τους ΑΟΖ. Άρα, στο Αιγαίο, το σύνολο της περιοχής (από τις ηπειρωτικές ακτές της Ελλάδος μέχρι τα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου), θα αποτελέσει ελληνική ΑΟΖ. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι θα θιγεί η ναυσιπλοΐα και τα άλλα δικαιώματα επικοινωνίας της Τουρκίας ή των τρίτων κρατών, που συνυπάρχουν, με σχετικούς περιορισμούς, μέσα στην ΑΟΖ.

Επίσης, η ΑΟΖ θα πρέπει να καθιερωθεί και σ’ όλες τις άλλες παρακείμενες θάλασσες της χώρας μας, δηλαδή Ιόνιο, Κρήτη, Κω, Λιβυκό και ανατολικά της Κρήτης. Το κριτήριο της απόστασης από την ακτή, που είναι κυρίαρχο στην ΑΟΖ για την οριοθέτησή της με άλλες επικαλυπτόμενες ΑΟΖ, δίνει σοβαρό πλεονέκτημα (ιδίως αν το θέμα λυθεί από Διεθνές Δικαστήριο) στην ΑΟΖ, απέναντι στην οριοθέτηση απλώς γειτονικών Υφαλοκρηπίδων.

Όσον αφορά την υφαλοκρηπίδα, λόγω των γεωλογικών στοιχείων που παραμένουν στην έννοιά της (βέβαια κυρίως πέραν των 200 ν.μ.) θα μπορούσαν να εφαρμοσθούν ευκολότερα αποκλίσεις στην αρχή της μέσης γραμμής (ίσης απόστασης) με βάση γεωλογικά χαρακτηριστικά του βυθού και την αρχή της ευθυδικίας.

Αυτό μάλιστα το πλεονέκτημα ενισχύεται ενόψει και του ενιαίου ορίου, τόσο για τον βυθό όσο και για τα ύδατα, που έχει εφαρμοσθεί στις οριοθετήσεις ΑΟΖ, στην συντριπτική πλειοψηφία των διεθνών προηγουμένων που υπάρχουν. Τέλος, εφόσον κάποτε, προφανώς, θα οριοθετηθεί η υφαλοκρηπίδα με όλα τα γειτονικά μας κράτη, είναι σαφώς προσφορότερο να οριοθετηθούν ταυτόχρονα και τα ύδατα, δηλ. συνολικά η ΑΟΖ.

Οι νεότερες εξελίξεις για την ΑΟΖ

Ο συντάκτης του παρόντος άρθρου υποστηρίζει ήδη από τη δεκαετία του 1980 (πρώτος στην Ελλάδα) τα πλεονεκτήματα και την ανάγκη θέσπισης ΑΟΖ από την Ελλάδα (δημοσιευμένες εισηγήσεις μου στα Πανελλήνια Συνέδρια της Ελληνικής Εταιρείας Διεθνούς Δικαίου το 1986 στη Θεσσαλονίκη, του Ελληνικού Κέντρου Ευρωπαϊκών Μελετών το 1994 στη Ρόδο, στη Διδακτορική Διατριβή μου για το Νομικό Καθεστώς της ΑΟΖ το 1998 και εφεξής). Δυστυχώς χωρίς ανταπόκριση, τουλάχιστον μέχρι κάποιες πρόδρομες ενέργειες που έγιναν από το 2004 και μετά.

Υπήρξαν ευτυχώς οι θετικότατες πρωτοβουλίες της Κύπρου που θέσπισε ΑΟΖ το 2004 (αν και κατεχόμενη κατά το 37% του εδάφους της και απειλούμενη από την Τουρκία) και προέβη σε οριοθετήσεις της με τις αντίστοιχες Ζώνες της Αιγύπτου (2003), του Λιβάνου (2007) και του Ισραήλ (2010) και στη συνέχεια άρχισε τη διεξαγωγή ερευνών, με εντυπωσιακά αποτελέσματα (πλέον προχωράει και σε αναθέσεις εκμετάλλευσης).

Με τη μη εφαρμοσθείσα ακόμη με ευθύνη της Αλβανίας, ελληνοαλβανική οριοθέτηση του 2009 για «όριο πολλαπλών χρήσεων» (δηλαδή και για την ΑΟΖ αφότου θεσπιστεί) στο Ιόνιο (επί Κυβερνήσεως Κ. Καραμανλή), αλλά και με τον νόμο 4001/2011, Άρθρο 156, έγιναν τα πρώτα βήματα που αφορούν και μια μελλοντική ανακήρυξη ΑΟΖ από την Ελλάδα. Έτσι διεκδικήθηκαν, μέχρι τη μέση γραμμή, με τις απέναντι θαλάσσιες και υποθαλάσσιες περιοχές των γειτονικών με την Ελλάδα χωρών (Αλβανίας, Ιταλίας, Λιβύης, Αιγύπτου, Κύπρου, Τουρκίας) οι περιοχές που αποτελούν την Υφαλοκρηπίδα και την μελλοντική ΑΟΖ της Ελλάδας.

Οι πρώτες έρευνες υδρογονανθράκων

Την περίοδο 2012-2014 (επί Κυβερνήσεως Α. Σαμαρά) προετοιμάστηκαν και έγιναν οι πρώτες έρευνες στο Ιόνιο και το Λιβυκό Πέλαγος (νοτίως της Κρήτης) με ιδιαίτερα θετικές ενδείξεις για την ύπαρξη υδρογονανθράκων. Επίσης, το Καλοκαίρι του 2012, ενημερώθηκε επίσημα η Βάση Δεδομένων του ΟΗΕ (Διεύθυνση Θαλασσίων Υποθέσεων και Δικαίου της Θάλασσας – DOALOS) για το Δίκαιο της Θάλασσας, για τις συντεταγμένες των θαλάσσιων περιοχών μέχρι την μέση γραμμή με τις απέναντι γειτονικές κατά θάλασσα χώρες της Ελλάδος, ώστε να είναι γνωστές οι διεκδικήσεις της χώρας μας, κατά προσέγγιση για τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας / ΑΟΖ (αφότου αυτή θεσπισθεί).

Εξάλλου, τότε απαντήθηκαν οι παράνομες εκχωρήσεις αδειών σε θαλάσσιες περιοχές νοτίως της Ρόδου και του Καστελόριζου από την Τουρκική Κυβέρνηση προς την Κρατική Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου (TPAO), που είχαν γίνει τον Απρίλιο του 2012 και κατατέθηκε σχετική διακοίνωνση από την Ελλάδα στον ΟΗΕ τον Φεβρουάριο του 2013.

Έγιναν επίσης (και συνεχίζονται) διπλωματικές επαφές για την επίτευξη οριοθετήσεων με την Αίγυπτο και τη Λιβύη, αλλά και με την Ιταλία (για την επέκταση της οριοθέτησης της Υφαλοκρηπίδας που έγινε το 1977 και ως προς την ΑΟΖ, αφότου θεσπιστεί), αλλά και με την Αλβανία για το γνωστό θέμα, της παγωμένης Συμφωνίας του 2009.

Ποτέ δεν είναι αργά

Ποτέ λοιπόν δεν είναι αργά! Χρειάζεται, βέβαια, γνώση, οργάνωση, αποφασιστικότητα, ετοιμότητα για τις δυσκολίες και αξιοποίηση διεθνών συσχετισμών. Το κράτος και το πολιτικό σύστημα, όμως, οφείλουν προς το λαό και το έθνος μας να διασφαλίσουν και να αξιοποιήσουν άμεσα τους φυσικούς πόρους και το θαλάσσιο περιβάλλον των παρακείμενων θαλασσών μας και τα λοιπά δικαιώματα που μας παρέχει πληθωρικά το Διεθνές Δίκαιο.

Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, η Ελλάδα παραμένει πραγματικά το τελευταίο από τα 149 παράκτια κράτη στην υφήλιο ως προς τις θαλάσσιες ζώνες, καθώς δεν έχει θεσπίσει (από το 1936) παρά μόνον την Αιγιαλίτιδα Ζώνη (χωρικά ύδατα) των 6 ν.μ.! Ας σημειωθεί ότι η Τουρκία θέσπισε ήδη από το 1964 Αιγιαλίτιδα Ζώνη 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο και στις νότιες Μεσογειακές ακτές της (διατηρεί για ευνόητους λόγους τα 6 ν.μ. στο Αιγαίο), ενώ έχει θεσπίσει από το 1986 ΑΟΖ στον Εύξεινο Πόντο και την οριοθέτησε με την (πρώην) Σοβιετική Ένωση το 1988!

Έχει έλθει πλέον ο χρόνος να σταματήσει αυτή η ιδιότυπη «εθνική μας μοναξιά» και να προχωρήσει η καθιέρωση όλων των θαλάσσιων ζωνών από τη χώρα μας, η οποία, έχοντας περί τα 16.000 χλμ. ακτών, μεγάλο μέρος της επικράτειας της νησιωτικό, και λαμπρή μακραίωνη σχέση με τη θάλασσα, εξαρτά μείζονα συμφέροντα και την ίδια την επιβίωσή της, από τις παρακείμενες θαλάσσιες περιοχές της.