Από το Αιγαίο στην Κύπρο: Η στρατηγική του “γκριζαρίσματος”

Το φθινόπωρο του 1973 μία κοινοπραξία πετρελαϊκών εταιρειών που έκανε διερευνητικές γεωτρήσεις στο Αιγαίο εντόπισε ένα εμπορικά εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα υδρογονανθράκων στη θαλάσσια περιοχή έξω από τη Θάσο. Επρόκειτο για το κοίτασμα Πρίνος. Είχαν προηγηθεί από το 1971 τρεις άλλες γεωτρήσεις στην ευρύτερη περιοχή χωρίς αποτέλεσμα.

Η δικτατορία στην Ελλάδα ανέδειξε με ενθουσιασμό το γεγονός. Το καθεστώς είχε ξεκινήσει το πείραμα Μαρκεζίνη. Τον Οκτώβριο του 1973 είχε διορισθεί η πρώτη μη στρατιωτική κυβέρνηση μετά την επιβολή της δικτατορίας το 1967. Είχαν επίσης απελευθερωθεί οι τελευταίοι πολιτικοί κρατούμενοι και είχε αρθεί το καθεστώς του στρατιωτικού νόμου.

Η Ελλάδα θεωρητικώς θα προχωρούσε πολιτικές εκλογές το 1974. Σε αυτό το πολιτικό πλαίσιο η ανακάλυψη πετρελαϊκού κοιτάσματος δημιουργούσε την προσδοκία μίας συνεχιζόμενης οικονομικής ευημερίας που θα συνοδευόταν από σταδιακή και ελεγχόμενη πολιτική απελευθέρωση.

“Ποτάμια πετρελαίου”

Έτσι, ενώ ακόμη το τρυπάνι έσκαβε, καλλιεργήθηκε η εντύπωση ότι επρόκειτο περί εξαιρετικά πλουσίου κοιτάσματος. Όσοι έλεγαν ότι ο Πρίνος μπορούσε να εξασφαλίσει την πετρελαϊκή αυτάρκεια της Ελλάδος αντιμετωπίζονταν τουλάχιστον ως απαισιόδοξοι. Η κυρίαρχη αντίληψη μιλούσε για κοιτάσματα εφάμιλλα της Βόρειας Θάλασσας. Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής στο Αιγαίο υπήρχαν «ωκεανοί υδρογονανθράκων» και «ποτάμια πετρελαίου»!

Ενώ αυτά συνέβαιναν στην Ελλάδα, την ίδια περίοδο του φθινοπώρου του 1973 ξεσπούσε η πρώτη παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση. Η τιμή του πετρελαίου σε λίγες εβδομάδες τετραπλασιάσθηκε. Το αποτέλεσμα ήσαν συνεχείς αυξήσεις στις τιμές του ρεύματος, περιορισμοί στην κατανάλωση ενέργειας, δελτίο καυσίμων και συναλλαγματικά αδιέξοδα. Οι περισσότερες χώρες, που έως τότε ήσαν επαναπαυμένες στο φθηνό και άφθονο πετρέλαιο, άρχισαν να αναζητούν εγχώριες ενεργειακές πηγές.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες ήταν περίπου φυσικό το κοίτασμα του Πρίνου να προσελκύσει το ενδιαφέρον της Τουρκίας. Έως τότε η Ελλάδα είχε προχωρήσει σε εκχωρήσεις αδειών (από το 1959 και συστηματικότερα από το 1969) για την εξερεύνηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. Οι εκχωρήσεις δεν είχαν συναντήσει οποιαδήποτε αντίδραση από την τουρκική πλευρά.

Πως μπήκε στο παιχνίδι η Τουρκία

Η Τουρκία ασχολήθηκε με το θέμα για πρώτη φορά το 1973 έχοντας κατά νου το προηγούμενο της ανευρέσεως κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στη Βόρεια Θάλασσα. Μετά την ανακάλυψη του πρώτου μεγάλου κοιτάσματος στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα της Βόρειας Θάλασσας, τον Δεκέμβριο του 1969, ακολούθησαν μέσα σε χρονικό διάστημα λίγων μηνών οι ανακαλύψεις και άλλων τριών μεγάλων κοιτασμάτων. Η συνεχιζόμενη πετρελαϊκή κρίση ώθησε την τουρκική πολιτική ηγεσία να δράσει άμεσα. Κλιμάκωσε την κρίση, προκειμένου να εμποδίσει την Ελλάδα να προχωρήσει σε έρευνες για πετρέλαια στο Αιγαίο και σε άλλες περιοχές πλην της Θάσου.

Σήμερα ξέρουμε ότι οι ελληνικές προσδοκίες του 1973 δεν επαληθεύθηκαν. Την περίοδο 1975-77 έγιναν ακόμη τέσσερις γεωτρητικές έρευνες για να χαρτογραφηθεί το κοίτασμα. Διαπιστώθηκε ότι δεν επρόκειτο περί ενός κοιτάσματος, αλλά περί δύο κοιτασμάτων, χωρισμένων μεταξύ τους με τάφρο. Αυτό περιόρισε την εικαζόμενη έκταση του κοιτάσματος κατά το ήμισυ. Επίσης, η ποιότητα του πετρελαίου δεν ήταν καλή, διότι περιείχε αυξημένες ποσότητες θείου. Η εκμετάλλευση του κοιτάσματος άρχισε τελικώς τον Ιούλιο του 1981. Το ανώτατο επίπεδο της παραγωγής υπήρξαν τα 30.000 βαρέλια ημερησίως.

Αυτά ως προς το κοίτασμα. Εάν δούμε την μεγαλύτερη εικόνα θα διαπιστώσουμε ότι ορμώμενη από το κοίτασμα του Πρίνου, η Τουρκία έχει καταφέρει να παγώσει τον χρόνο στο Αιγαίο. Τα πάντα έχουν μείνει στο 1973-74. Η καθιέρωση των 12 μιλίων χωρικών υδάτων ως εθιμικού κανόνα στο διεθνές δίκαιο, η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, νέες θαλάσσιες ζώνες όπως η ΑΟΖ, όλα αυτά δεν αγγίζουν το Αιγαίο. Μας είναι ουσιαστικά άγνωστο εάν υπάρχουν κοιτάσματα σε άλλες περιοχές διότι κανείς δεν έχει βγει να ερευνήσει εδώ και σχεδόν μισόν αιώνα στη συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή.

Το μοντέλο του Αιγαίου

Αυτή η παλιά μισοξεχασμένη ιστορία έρχεται κατά νου διότι έχει αρχίσει κάτι αντίστοιχο με τη γεώτρηση στο τεμάχιο 11. «Κολοσσιαίο κοίτασμα», «τεράστιο κοίτασμα», «κοίτασμα μαμούθ», «υπερκοίτασμα» είναι οι φράσεις που συνοδεύουν την έναρξη της γεωτρήσεως. Πριν καλά-καλά φθάσει το τρυπάνι στο βυθό, πολλοί σε Κύπρο και Ελλάδα έχουν καταλήξει ότι όχι μόνον έχει βρεθεί κοίτασμα αλλά είναι εξαιρετικά πλούσιο.

Κάτι ανάλογο είχε περίπου γίνει και με το κοίτασμα Αφροδίτη το 2011. Το είχαμε βαφτίσει τεράστιο μέχρι που αποκαλύφθηκε ότι ήταν μετρίου μεγέθους. Η πραγματικότητα είναι ότι και να ανακαλυφθεί κοίτασμα στο τεμάχιο 11, δεν θα μπορούμε να ξέρουμε πόσο μεγάλο είναι πριν περάσουν τουλάχιστον μερικοί μήνες και γίνουν επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις και σε άλλα σημεία. Έως τότε χρειάζονται χαμηλοί τόνοι.

Και να μην υπήρχε η προϊστορία του Κυπριακού, είναι βέβαιον ότι τέτοιου είδους υπερβολές θα τραβούσαν την προσοχή της Τουρκίας. Ο στόχος της είναι προφανής. Θέλει να μεταφέρει το επιτυχημένο προηγούμενο του Αιγαίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Αφ’ ης στιγμής δεν μπορεί να ελέγξει τις γεωτρήσεις, θέλει να τις σταματήσει και να παγώσει το χρόνο. Χρέος μας είναι να κρατήσουμε χαμηλούς τους τόνους.