Από το “Βυθίσατε το Χόρα” στις ηχητικές παρενοχλήσεις του “Ορούτς Ρέις”

Στις 6 Αυγούστου 1976 η Τουρκία είχε στείλει το ωκεανογραφικό σκάφος “Χόρα” στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, βορειοανατολικά της Λέσβου. Ήταν η πρώτη σοβαρή παραβίαση από τουρκικής πλευράς. Η Άγκυρα επιδίωκε διαχρονικά τον έλεγχο του Αιγαίου και άρχιζε να κτίζει βαθμηδόν αυτό το αφήγημα, με δηλώσεις αλλά και με ενέργειες.

Εκείνη η κρίση, που έφερε Ελλάδα και Τουρκία στα πρόθυρα του πολέμου, συνήθως συνδέεται με την ιστορική δήλωση του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος απευθυνόμενος στην κυβέρνηση Καραμανλή είχε πει το: «Βυθίσατε το “Χόρα”». Είχε λεχθεί πως η τοποθέτηση αυτή του Ανδρέα έγινε σε συνεννόηση με τον Καραμανλή. Κι αυτό φάνηκε εμμέσως, όταν το 1980 επικρίθηκε στη Βουλή, από τον Ευάγγελο Αβέρωφ.

«Έχω πολλές φορές δεχθεί τα πυρά και της Κυβέρνησης και του Τύπου πάνω σε αυτό το σύνθημα. Είμαι δυστυχώς δεσμευμένος και δεν είμαι σε θέση να μιλήσω, οποιαδήποτε φθορά και αν αυτό επιφέρει, γιατί σέβομαι κοινές αποφάσεις σε κρίσιμα θέματα», είχε πει ο Ανδρέας. Βεβαίως, τα περί συνεννόησης τα διάψευσε ο στενός συνεργάτης του Καραμανλή, Πέτρος Μολυβιάτης, πολλά χρόνια αργότερα, το 2002. Υπενθυμίζεται συναφώς ότι μια άλλη μεγάλη κρίση ήταν η έξοδος του “Σισμίκ” στο Αιγαίο, το 1987. Τότε την κρίση τη διαχειρίστηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου, χωρίς να βυθίσει, βέβαια, το τουρκικό σκάφος.

Η Τουρκία τεντώνει το σκοινί

Σε μια κρίση, όπως η σημερινή, όλα είναι πιθανά. Η μεγάλη συγκέντρωση δυνάμεων διαμορφώνει ένα πολεμικό σκηνικό, ανεξαρτήτως εάν οδηγήσει σε σύρραξη. Τη στρατιωτική σύγκρουση, εάν προκύψει, θα την προκαλέσει η κατοχική Τουρκία, η οποία τεντώνει επικίνδυνα το σχοινί. Την ίδια ώρα, η αποφυγή της σύγκρουσης εξαρτάται και από το πόσο αποτελεσματική είναι η αποτρεπτική πολιτική της Ελλάδος. Η δύναμη αποτρέπει τον πόλεμο, όχι η αδυναμία και ο κατευνασμός.

Είναι προφανές πως ο Ερντογάν παρουσιάζεται αποφασισμένος να φθάσει στα άκρα. Έχει δείξει, άλλωστε, σε πολλές περιπτώσεις ότι δεν ορρωδεί προ ουδενός. Κι αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη από όσους βρίσκονται στην αντίπερα από αυτόν όχθη. Θέλει η Τουρκία να σύρει την Ελλάδα σε ένα πόλεμο; Δεν είναι ασφαλώς τούτο πρώτη προτεραιότητα της Άγκυρας, όμως, δεν μπορεί να αποκλειστεί, καθώς ενισχύοντας βαθμηδόν τις προκλήσεις, μπορεί να οδηγήσει εκ των πραγμάτων σε σύγκρουση.

Η Ελλάδα έχει επιλέξει την ήπια αντίδραση, θέλοντας ταυτόχρονα να υποδείξει πως δεν θα δεχθεί την επιβολή τετελεσμένων. Οι όποιες κινήσεις αποτροπής συνδέονται και με τις παρεμβάσεις που γίνονται στο διπλωματικό πεδίο. Η Γερμανία, η οποία είχε αναλάβει πρωτοβουλία, εγκαινιάζοντας και μυστικές επαφές, επαναδραστηριοποιείται με ελληνικό αίτημα. Στόχος της Μέρκελ (όπως ειπώθηκε) είναι να προσπαθήσει να πείσει τον Ερντογάν να κάνει πίσω, ένα δύσκολο εγχείρημα.

Η Γερμανία, η οποία λειτουργεί και ως προεδρεύουσα της ΕΕ, έχει τα δικά της συμφέροντα. Κι αυτά αφορούν (πέρα από τις εμπορικές και οικονομικές της συναλλαγές με την Τουρκία) και το γεγονός ότι υπάρχει μία μεγάλη τουρκική κοινότητα στη χώρα (ζουν περίπου 3.200.000 Τούρκοι, από τους οποίους οι 1.470.000 έχουν γερμανική υπηκοότητα) ενώ είναι και το μεταναστευτικό. Το τελευταίο αποτελεί σημαντικό εργαλείο στα χέρια της κατοχικής Τουρκίας.

Αποφασιστικότητα και στρατηγική

Την ίδια ώρα, όπως έγινε γνωστό, υπήρξε και επικοινωνία του Έλληνα πρωθυπουργού με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ και με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της ΕΕ. Τόσο το ΝΑΤΟ, όσο και η ΕΕ, προδήλως κρατούν ίσες αποστάσεις. Και για το μεν ΝΑΤΟ αυτή είναι έκπαλαι η στάση του στα ελληνοτουρκικά (κυρίως από το 1974 και εντεύθεν), αλλά η ΕΕ πώς εκφράζει την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη;

Οι παρεμβάσεις Μπορέλ, δημόσιες και μη, είναι στη βάση της διαμεσολάβησης, δηλαδή των ίσων αποστάσεων. Ελπίζουμε να αποδώσει η πρωτοβουλία της Αθήνας για σύγκληση των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ. Για τα Ηνωμένα Έθνη ούτε λόγος! Η προσοχή όλων είναι στην περιοχή της έντασης. Η Τουρκία προτίθεται να κάνει ερευνητικό “τουρνέ” σε όλη την περιοχή. Εάν το πετύχει, θα θέσει τα πλαίσια ενός μελλοντικού διαλόγου.

Για αυτό και χρειάζεται αποφασιστικότητα. Η τουρκική επιθετικότητα δεν αντιμετωπίζεται ούτε με “μετεωρολογικό δελτίο” («ο άνεμος παρέσυρε το σκάφος»), ούτε και με διαρροές (του τύπου πως, λόγω του θορύβου των πλοίων, δεν μπορεί το “Oruc Reis” να κάνει έρευνες)! Αυτά δεν είναι αποτρεπτική πολιτική, αλλά επικοινωνιακές “εξυπνάδες”. Η τουρκική επιθετικότητα αντιμετωπίζεται μόνο με μια ολοκληρωμένη στρατηγική.