Τι περιλαμβάνει η έκθεση Μπορέλ για την Τουρκία

Αδυναμίες ως προς τη στήριξη των ελληνικών θέσεων παρουσιάζει η Έκθεση Μπορέλ για την Τουρκία, τις οποίες ο Νίκος Δένδιας χαρακτήρισε «ελλείψεις», αλλά μάλλον πρόκειται για ευφημισμό, αν κοιτάξει κανείς τις λεπτομέρειες του πρωτοτύπου. Η έκθεση αποδεσμεύει πλήρως την χρηματοδότηση της Άγκυρας για το προσφυγικό από την “θετική ατζέντα”, ενώ δίνει “συγχωροχάρτι” στον Ερντογάν για όσα προκάλεσε πριν μερικούς μήνες στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ίδια η Έκθεση, άλλωστε, η οποία αποτελεί τον οδικό χάρτη για την επαναξιολόγηση των ευρωτουρκικών σχέσεων, γνώρισε πολλές περιπέτειες μέχρι και την τελευταία στιγμή.

Σημειώνεται ότι η κοινοποίηση της Έκθεσης καθυστέρησε κατά μία ημέρα, επειδή ο Επίτροπος Διεύρυνσης, ο Ούγγρος Όλιβερ Βάρχεϊ, επιχείρησε να μετριάσει τις επικρίσεις που υπήρχαν σε αυτήν για τον σεβασμό του Κράτους Δικαίου και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Τουρκία. Η απόπειρά του μάλιστα έγινε μόλις λίγα εικοσιτετράωρα μετά την διπλή πρόκληση της Άγκυρας προς την ΕΕ: πρώτα με την εκκίνηση διαδικασιών για να τεθεί εκτός νόμου το αντιπολιτευόμενο κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) και στη συνέχεια με την αποχώρηση της Τουρκίας από την Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την αντιμετώπιση της οικογενειακής βίας.

Η στάση του Ούγγρου Επιτρόπου δημιουργεί ερωτήματα, ενώ σχολιάζεται ήδη αρνητικά και για το γεγονός ότι εκδηλώθηκε την παραμονή του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων, στο οποίο ήταν γνωστό ότι η ΕΕ θα εξέταζε την επιβολή κυρώσεων στην Κίνα και την Μιανμάρ για τον μη σεβασμό των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Κάτι που οι Ευρωπαίοι υπουργοί έκαναν στο ξεκίνημα της συνεδρίασης.

Συγχωροχάρτι Μπορέλ στον Ερντογάν 

Σε ό,τι αφορά τα θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος, διπλωματικές πηγές εκτιμούν ως θετικό το γεγονός ότι το θέμα των κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας περιλαμβάνεται στα συμπεράσματα της Έκθεσης. Κρίνουν μάλιστα ότι η ενότητα στην οποία αυτές περιγράφονται είναι ισορροπημένη με την θετική ατζέντα που προωθούν οι Βρυξέλλες και κυρίως το Βερολίνο. Μόνο που οι κυρώσεις δεν επιβάλλονται, αλλά παραμένουν ως απειλή, όπως ήταν εδώ και μήνες “προς γνώσιν και συμμόρφωσιν του Ερντογάν”, η οποία ωστόσο δεν έρχεται.

Αν και διπλωματικές πηγές υποστηρίζουν ότι η Έκθεση Μπορέλ καλύπτει με ικανοποιητικό τρόπο τα θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος, όπως την τουρκική παραβατικότητα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, τις παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου, το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο για τον καθορισμό ΑΟΖ, καθώς και την επιθετική ρητορική, το αγγλικό κείμενο, το οποίο έχει στη διάθεσή του το SLpress, λέει άλλα.

Στην Έκθεση του Ύπατου Εκπροσώπου της ΕΕ δεν γίνεται καμία αναφορά στο casus belli που ψήφισε η τουρκική Βουλή ως αντίδραση της Τουρκίας σε ενδεχόμενη άσκηση από την Ελλάδα του κυριαρχικού δικαιώματός της για επέκταση στα δώδεκα μίλια των χωρικών της υδάτων στο Αιγαίο. Έναν Νόμο που συνιστά ευθεία απειλή κατά της Ελλάδας και επιβουλή της ακεραιότητας και των συνόρων της, τα οποία με μεγάλη ευκολία οι Βρυξέλλες βαφτίζουν ευρωπαϊκά, αλλά δεν τα υπερασπίζονται ως τέτοια. Η αποφυγή άλλωστε μιας τέτοιας αναφοράς, αφήνει χώρο, στον έτσι κι αλλιώς ανεξέλεγκτο Ερντογάν, να επαναλάβει τις προκλήσεις του.

Σύμφωνα με τις ίδιες διαρροές στην ελληνική πλευρά φαίνεται πως υπάρχει ικανοποίηση και για την προσέγγιση του θέματος της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας, καθώς μένουν στο γεγονός ότι στο κείμενο του Μπορέλ χρησιμοποιείται το συμφωνημένο από τον Ιούλιο του 2018 λεκτικό. Τονίζουν επίσης ότι γίνεται αναφορά και στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), όπως ζητούσε επίμονα η Αθήνα. Στην έκθεση του Μπορέλ υιοθετείται, ωστόσο, ο χαρακτηρισμός «ήσσονος σημασίας» των γεγονότων που συνέβησαν  τους προηγούμενους μήνες στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, όταν η Τουρκία παραβίασε επανειλημμένα τη δυνάμει ελληνική ΑΟΖ, άρα και ευρωπαϊκής ΑΟΖ, φέρνοντας τις δύο χώρες στα πρόθυρα πολέμου.

Ψιλά γράμματα το “Γιαβούζ”

Στην έκθεση Μπορέλ υιοθετείται η λογική “ό,τι έγινε έγινε”, αν και υπάρχει αναφορά σε τουρκική υπαιτιότητα. Ο Ερντογάν, όμως, ουσιαστικά απαλλάσσεται και μένει μόνο με την απειλή κυρώσεων σε περίπτωση μελλοντικών παραβάσεων. Αντιθέτως, η ανάμειξη της Άγκυρας σε περιφερειακές συγκρούσεις (Συρία, Λιβύη, Ναγκόρνο Καραμπάχ) εκτιμάται ως «αντιπαραγωγική» και σχετικό συμπλήρωμα περιλαμβάνεται στην ενότητα της Έκθεσης σχετικά με τις πολιτικές σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας.

Σε ό,τι αφορά θέματα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Κομισιόν, ο Μπορέλ αναδεικνύει τα προβληματικά σημεία της Τελωνειακής Ένωσης (επιβολή δασμών από την Τουρκία), καθώς και της εσωτερικής κατάστασης (ανθρώπινα δικαιώματα). Στα θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος αναδεικνύονται ως προβληματικά, σημεία της Κοινής Δήλωσης για το Μεταναστευτικό, αλλά και των διμερών σχέσεων με την Τουρκία. Ως θετικό για την Ελλάδα μπορεί να εκληφθεί πάντως το ότι η Διεθνής Διάσκεψη για την Ανατολική Μεσόγειο, την οποία προωθούν η Μέρκελ και οι Βρυξέλλες, απομακρύνεται χρονικά. Επρόκειτο, άλλωστε, για μια πρόταση που έκρυβε αρκετές παγίδες για την Ελλάδα.

Η  Έκθεση Μπορέλ συμπεραίνει ότι η κατάσταση των ευρωτουρκικών σχέσεων παραμένει ασταθής, παρά το γεγονός ότι έχουν σημειωθεί θετικά βήματα από την τουρκική πλευρά. Αυτά κρίνονται πάντως για την ώρα ως μη επαρκή, καθώς εκτιμάται ότι απαιτείται χρόνος για να αξιολογηθεί, αν η αποκλιμάκωση, στην οποία δείχνει να οδηγείται η Άγκυρα, είναι διαρκής και αξιόπιστη.

Το καθάρισε η Μέρκελ

Σχετικά με την “θετική ατζέντα” αναφέρεται μεν ως πρώτο σημείο η έκκληση της για επιστροφές στην Τουρκία μεταναστών που έχουν περάσει στα ελληνικά νησιά, ενώ στην ενότητα για τα περιοριστικά μέτρα κατά Τούρκων πολιτών εντάσσονται, εκτός από την αναστολή της θετικής ατζέντας, και τομεακές κυρώσεις, όπως ζήτησε η Ελλάδα. Το θέμα των κυρώσεων παραμένει βέβαια απειλή, ενώ η έκκληση για επιστροφές μεταναστών είναι απλώς έκκληση και δεν υποχρεώνει την Τουρκία να τις αποδεχθεί.

Από την άλλη, σε ό,τι αφορά το πρόγραμμα χρηματοδότησης της Τουρκίας για την ανάσχεση των μεταναστευτικών ροών εγκρίνεται η συνέχιση του, χωρίς αναφορά ποσού και με την ένδειξη ότι αυτή (η χρηματοδότηση) εξυπηρετεί ευρωπαϊκά συμφέροντα. Παραλλήλως, το θέμα αυτό αποδεσμεύεται πλήρως από την τουρκική προκλητικότητα, καθώς δεν εντάσσεται στη “θετική ατζέντα”, άρα δεν αναστέλλεται σε περίπτωση υποτροπιασμού, όπως ζητούσαν η Ελλάδα και η Γαλλία. Ο Ερντογάν είχε άλλωστε πρόσφατα ιδιαίτερες επαφές με την Μέρκελ για το μεταναστευτικό.

Η γενική εκτίμηση που δίνει η ελληνική πλευρά είναι ότι με την Έκθεση Μπορέλ κλείνει ένας κύκλος  πρωτοφανούς έντασης στις ευρωτουρκικές σχέσεις, η οποία προκλήθηκε με υπαιτιότητα της Άγκυρας. Οι ίδιες πηγές σημειώνουν, επίσης, ότι η Τουρκία καταγράφεται ως μια προβληματική χώρα, παρά το γεγονός ότι υπήρξαν προσπάθειες κρατών-μελών της ΕΕ, καθώς και Ευρωπαίων αξιωματούχων, να εξωραΐσουν την κατάσταση, επιδιώκοντας εθνικές οικονομικές και πολιτικές σκοπιμότητες.

Σημειώνουν, λοιπόν, ότι το μπαλάκι είναι πλέον στην πλευρά του Ερντογάν, ο οποίος θα πρέπει να σταθμίσει, αν όντως επιθυμεί εποικοδομητικές σχέσεις με την ΕΕ και τις χώρες της ευρύτερης περιοχής. Το μπαλάκι, όμως, είναι και στην πλευρά της ΕΕ, για το πώς θα αντιδράσει στην περίπτωση που ο Τούρκος πρόεδρος δεν αλλάξει συμπεριφορά. Ο Ερντογάν έχει δείξει, όμως, τις προθέσεις του και το πιθανότερο είναι ότι δεν θα αλλάξει. Το ίδιο εμφανής είναι και ο τρόπος αντίδρασης της ΕΕ, η οποία αναβάλει συνεχώς τη λήψη δραστικών μέτρων και με πρόσχημα την πολιτική “μαστίγιο και καρότο” δίνει στην Τουρκία μόνο το δεύτερο.

Ο Ζοζέπ Μπορέλ θα έχει άλλωστε απόψε συνάντηση με τον Τσαβούσογλου, ενώ την ίδια ώρα, η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, δείχνουν έτοιμοι να επισκεφθούν την Άγκυρα τον Απρίλιο, όπως διακαώς επιθυμεί ο Ερντογάν. Αυτή η επίσκεψη θα μπορούσε να τον τονώσει πολιτικά και να τον διευκολύνει να αντιμετωπίσει την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Τουρκία, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, της πανδημίας, αλλά και των γεωπολιτικών επιλογών του.