Casus belli: πραγματική απειλή ή μπλόφα;

Η άρνησή μας να κάνουμε αυτό που έχουμε υποχρέωση, να επεκτείνουμε, δηλαδή, τα χωρικά μας ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια στο Αιγαίο και σε όλη την ελλαδική παράκτια ζώνη, οφείλεται στην απειλή πολέμου, την οποία έχει διακηρύξει προς εμάς η Τουρκία. Αν δεν υπήρχε αυτή η απειλή πολέμου, που μας αρέσει να εκφέρουμε με το ξενικό casus belli, η ζωή μας θα ήταν ευκολότερη και η επέκταση στα 12 ναυτικά μίλια παντού σχεδόν δεδομένη.

Υπάρχει, όμως, πραγματικά η απειλή πολέμου; το σίγουρο είναι ότι αυτή μας σταματάει, μας κάνει να σαστίζουμε και να το σκεφτόμαστε πολύ, πάρα πολύ, χρόνια και χρόνια, μέχρι που κι εμείς οι ίδιοι, και μαζί μας ο κόσμος όλος, φθάσαμε να έχουμε ουσιαστικά αποφασίσει –έστω κι αν δεν το ομολογούμε δημοσίως– ότι θα το διαπραγματευθούμε με την Τουρκία το θέμα, παίρνοντας ό,τι καλύτερο υπό τις περιστάσεις.

Το πρώτο ζήτημα που τίθεται και το οποίο δεν βλέπω να απασχολεί σχεδόν κανέναν, είναι η διαχείριση αυτή καθ’ εαυτή του casus belli. Η διαχείριση συνίσταται σε παράπονα και κλαψουρίσματα προς πάσα κατεύθυνση. Η Τουρκία μας απειλεί με πόλεμο, η Τουρκία παραβιάζει τον Χάρτη του ΟΗΕ και έχει ψηφίσει το casus belli, η Τουρκία το ένα, η Τουρκία το άλλο. Δώσαμε, δηλαδή, εμείς οι ίδιοι υπόσταση στο casus belli, ακόμα κι αν ο γείτονας δεν το εννοεί!

Πόσες φορές είδα με τα μάτια μου τον υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδος να παραπονιέται σε συνεντεύξεις Τύπου με ομολόγους του ότι η Τουρκία μας απειλεί με πόλεμο; Ούτε που θυμάμαι. Αλλά, από τη στιγμή που παραπονιέσαι και διαρκώς αναδεικνύεις με τις δηλώσεις σου ότι η Τουρκία σε απειλεί με πόλεμο, το μόνο που ουσιαστικά καταφέρνεις είναι να δίδεις ο ίδιος υπόσταση σε μία απειλή πολέμου, θέτοντας τον εαυτό σου στη θέση του απειλούμενου, του ανίσχυρου και του αμυνόμενου.

Για σκεφθείτε πώς θα το εκλάμβανε η απέναντι του Αιγαίου πλευρά, εάν ουδείς πολιτικός στην Ελλάδα έδιδε σημασία στο τουρκικό casus belli, αποφεύγοντας την αναφορά σε αυτό; Να σε απειλεί η Τουρκία με πόλεμο, εάν επεκτείνεις τα χωρικά σου ύδατα και να μην ιδρώνει το αυτί σου! Έστω κι αν βαθιά μέσα σου φοβάσαι, οφείλεις, από στρατηγικής άποψης, να μην ασχοληθείς ποτέ δημοσίως με το ζήτημα, δείχνοντας τουλάχιστον ότι δεν λιποψυχείς στο άκουσμα και μόνο μίας απειλής.

Οι δύο εκδοχές της απειλής

Ας έλθουμε τώρα και στο προκείμενο. Το casus belli αποτελεί πράγματι θανάσιμη απειλή, ή είναι απλώς μία μπλόφα του εχθρού για να μας σταματήσει; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι –κατά την ταπεινή μου γνώμη– η λυδία λίθος για την κατανόηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, καθώς από την απάντηση αυτή εξαρτώνται σχεδόν τα πάντα. Οι εκδοχές είναι δύο:

Η πρώτη είναι να μην ισχύει ως πραγματική απειλή το casus belli και να μην είναι παρά μια προσπάθεια εκφοβισμού της Ελλάδας, που πηγάζει από το γνωστό θράσος των Τούρκων. Σε αυτή την περίπτωση, τα πράγματα είναι ομαλότερα και μία επέκταση της αιγιαλίτιδας μας ζώνης δεν θα οδηγούσε σε σύρραξη. Η δεύτερη είναι να ισχύει, πράγματι, η απειλή και η Τουρκία να είναι αποφασισμένη να ξεκινήσει άμεσα έναν πόλεμο, σε περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα, οπότε τα πράγματα θα οδηγηθούν σε σύγκρουση και θα καταστούν αβέβαια, γεμάτα ρίσκο και κινδύνους.

Αν δεν καταφέρουμε να δώσουμε μία ρητή απάντηση σε αυτό το ερώτημα, θα παραμένουμε, δυστυχώς, εγκλωβισμένοι σε μία στασιμότητα, που στο πέρασμα του χρόνου θα οδηγήσει στην απώλεια όχι μόνο ζωτικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, μα κυρίως κυριαρχίας, μιας και τα χωρικά ύδατα αποτελούν, ως γνωστόν, κυριαρχία και όχι κυριαρχικό δικαίωμα. Ως απλός πολίτης και σταθμίζοντας όλα τα δεδομένα, εκτιμώ πως η Τουρκία μπλοφάρει.

Δεν πρόκειται να ξεκινήσει έναν πόλεμο με αφορμή την επέκταση των χωρικών μας υδάτων, όχι επειδή δεν το θέλει, αλλά επειδή δεν μπορεί. Όσο ισχυρή κι αν νιώθει, δεν είναι σε θέση να διασφαλίσει εκ των προτέρων το αποτέλεσμα, λόγω των ικανών ενόπλων δυνάμεων της Ελλάδος, οι οποίες είναι σε θέση να επιφέρουν βαριά πλήγματα, εάν, βεβαίως, λάβουν σαφή και, κυρίως, έγκαιρη εντολή από την πολιτική ηγεσία. Και ένα μη εκ των προτέρων διασφαλισμένο αποτέλεσμα για την Τουρκία αποτελεί μονοπάτι που δεν θέλει να βαδίσει.

Casus belli και Τουρκία

Κρίνω ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να επιτεθεί στην Ελλάδα, εάν η δεύτερη επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα, εις πείσμα όσων διακηρύττουν ότι ο γείτονας απλώς αναμένει από εμάς να κάνουμε την πρώτη λάθος κίνηση, ή να ρίξουμε την πρώτη ντουφεκιά. Αυτό έχει αποδειχθεί στην κρίση του 2019-20, όταν η φρεγάτα “Λήμνος” εμβόλισε την τουρκική “Kemal Reis”, προσφέροντας στους Τούρκους μία θαυμάσια ευκαιρία να ξεκινήσουν μια σύρραξη.

Το μόνο που τελικώς έγινε ήταν να αποσιωπήσουν, όπως και εμείς, το συμβάν και να βγουν στα κανάλια με κάτι ακαταλαβίστικες και θρασείες, μα γενικόλογες δηλώσεις, με τις οποίες μας έχουν συνηθίσει. Στο συμβάν αυτό με τις φρεγάτες φάνηκε, σε όσους έχουν την αίσθηση των πραγμάτων, ότι η Τουρκία το μόνο που δεν επιδιώκει είναι πόλεμο με την Ελλάδα. Δεν έχει όμως κανένα πρόβλημα να συνεχίσει στον ρόλο του νταή, αφού στο κάτω-κάτω φέρνει αποτελέσματα.

Εν κατακλείδι, η προσωπική μου εκτίμηση είναι πως η Τουρκία δεν πρόκειται να θέσει ποτέ σε εφαρμογή το περιβόητο casus belli, στο οποίο εμείς επιδεικνύουμε τόσο σεβασμό, αλλά δεν θα μείνει και άπραγη σε περίπτωση επέκτασης των ελλαδικών χωρικών υδάτων. Θα προσπαθήσει από την επομένη κιόλας ημέρα να εμποδίσει την εμπέδωση της επέκτασης, με διαρκείς αμφισβητήσεις και παρενοχλήσεις, όπως πράττει με τα 10 μίλια του εναέριου μας χώρου εδώ και δεκαετίες, οπότε θα πρέπει να είμαστε αποφασισμένοι να υπερασπιστούμε την απόφασή μας να επεκτείνουμε τη χωρική μας θάλασσα. Είμαστε;

---

*Ο Γιάννος Κωνσταντίνου γεννήθηκε στην Κερύνεια της Κύπρου το 1970. Από το 1974 ζει στη Λευκωσία. Έχει σπουδάσει Παιδαγωγικά στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου και Φυσική Αγωγή στο πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Εργάζεται από το 1990 ως εκπαιδευτικός σε δημόσιο σχολείο της Λευκωσίας