Είναι η Τουρκία αναθεωρητική-επεκτατική; – Έχει δίκιο ο Ντόκος να χαίρεται;

Οι δηλώσεις του αναπληρωτή Συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας τις προηγούμενες ημέρες προκάλεσαν μία δημόσια συζήτηση, δεδομένου ότι από αρκετούς θεωρήθηκαν προαναγγελία πρωτοβουλιών στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, ή τουλάχιστον δηλώσεις που σκοπό είχαν να μετρήσουν αντιδράσεις. Το εάν αυτά ισχύουν θα το δείξει ο χρόνος. Αυτό που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι ο Ντόκος είναι και γνώστης και ευφυής και όπως άλλωστε ο ίδιος άφησε σαφώς να εννοηθεί, όσα είπε τα είπε με άνωθεν έγκριση.

Επειδή, λοιπόν, από τις δύο δημόσιες παρεμβάσεις του αναπληρωτή Συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας αναδύεται μία ολόκληρη σχολή σκέψης για τα ελληνοτουρκικά και την εθνική ασφάλεια, αξίζει να τις εξετάσουμε αναλυτικά σε δύο διαδοχικά άρθρα. Ας πιάσουμε, λοιπόν, το νήμα από την αρχή. Απαντώντας στις αντιδράσεις, ο Ντόκος είπε ότι η επίμαχη συνέντευξή του ήταν ένα είδος απάντησης σε συνέντευξη του Τούρκου πρεσβευτή στην Αθήνα, ο οποίος διαβεβαίωσε ότι η Τουρκία δεν είναι αναθεωρητική και επεκτατική δύναμη.

Από τα δύο κείμενα του αναπληρωτή Συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας είναι προφανές ότι θεωρεί την ανωτέρω δήλωση του Τούρκου πρεσβευτή πολύ σημαντική, σχεδόν ένα σημάδι ότι η Άγκυρα ίσως και να αλλάζει πολιτική. Είναι, όμως, έτσι; Αυτό που δείχνει να μην κατανοεί ο Ντόκος είναι πως με τυπικούς όρους η Τουρκία μπορεί να ισχυρισθεί ότι δεν είναι ούτε αναθεωρητική, ούτε επεκτατική χώρα.

Μπορεί κατά καιρούς να έχουν ειπωθεί διάφορα (από τον Ερντογάν για τη συνθήκη της Λωζάννης), αλλά επισήμως η Τουρκία δεν λέει πως οι συνθήκες που καθορίζουν τα σύνορά της είναι άδικες και ως εκ τούτου πρέπει να αναθεωρηθούν. Με άλλα λόγια, η Τουρκία δεν συμπεριφέρεται όπως η Γερμανία μετά τη Συνθήκη των Βερσαλιών, ή η Βουλγαρία μετά τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Η Συνθήκη της Λωζάννης, άλλωστε, συνομολογήθηκε μετά από νίκη των Τούρκων και όπως είναι γνωστό οι συνθήκες που ακολουθούν τους πολέμους ευνοούν τους νικητές.

Αντί να αμφισβητεί ερμηνεύει!

Το γεγονός ότι ο τότε ωφελημένος (Τουρκία) θέλει και άλλα ισχύει, αλλά η Άγκυρα δεν ακολουθεί την παραδοσιακή πολιτική και διπλωματική ρητορική των αναθεωρητικών κρατών. Επαναλαμβάνω πως δεν λέει επισήμως ότι θέλει να αλλάξουν οι συνθήκες επειδή αδικήθηκε, έστω κι αν ειδικά οι νεοοθωμανοί οραματίζονται να ηγεμονεύσουν στον μεταοθωμανικό χώρο.

Δεδομένου ότι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο επικράτησε διεθνώς το δόγμα της μη αλλαγής των συνόρων (Τελική Πράξη του Ελσίνκι), η Άγκυρα κατανόησε εγκαίρως ότι δεν θα είχε τύχη εάν υιοθετούσε την παραδοσιακή αναθεωρητική-επεκτατική ρητορική. Γι’ αυτό και καινοτόμησε. Αντί να αμφισβητεί τις συνθήκες, άρχισε να τις ερμηνεύει κατά τρόπο που εξυπηρετούσε τα επεκτατικά σχέδιά της, έστω κι αν η ερμηνεία της ήταν καταφανώς αυθαίρετη.

Αυτό άρχισε με τον ισχυρισμό ότι τα νησιά δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα στη δεκαετία του 1970 και με άλλες διεκδικήσεις, οι οποίες είχαν κοινό παρονομαστή την επιδίωξη διχοτόμησης του Αιγαίου. Στη δεκαετία του 1990 έγινε ποιοτικό άλμα με τη θεωρία των “γκρίζων ζωνών”, όπου για πρώτη φορά ο τουρκικός επεκτατισμός διεκδίκησε όχι κυριαρχικά και διοικητικά δικαιώματα της Ελλάδας, αλλά ελληνικό έδαφος.

Η μέθοδος της Άγκυρας είναι δοκιμασμένη και τα γεγονότα δείχνουν ότι αποδίδει. Πρώτα καταγράφει δημοσίως την επεκτατική διεκδίκησή της σαν “νόμιμη απαίτηση”. Στη συνέχεια την αναγορεύει σε συστατικό στοιχείο της διπλωματικής ρητορικής της, με στόχο να καλλιεργήσει διεθνώς την εντύπωση πως πρόκειται για κάποια διαφορά. Όταν με την πάροδο του χρόνου καταφέρει να μετατρέψει στη συνείδηση της διεθνούς κοινότητας τη μονομερή επεκτατική διεκδίκησή της σε “διμερή διαφορά”, ζητάει διαπραγματεύσεις.

Πως η μία διαφορά έγινε “ελληνοτουρκικές διαφορές”

Για το πόσο αποδίδει η τουρκική τακτική φαίνεται από το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πολιτικού συστήματος, των Μίντια και των πανεπιστημιακών μιλάει για “ελληνοτουρκικές διαφορές”. Η παραδοσιακή ελληνική θέση ότι η μόνη διαφορά είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και πως όλα τα άλλα είναι μονομερείς τουρκικές επεκτατικές διεκδικήσεις έχει υποχωρήσει. Εξ ου και ο αναπληρωτή Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας μιλάει για ελληνοτουρκικές διαφορές, όπως και το ΕΛΙΑΜΕΠ του οποίου ήταν για πολλά χρόνια διευθυντής.

Η τάση της διεθνούς κοινότητας σε περιπτώσεις διμερών διαφορών είναι να ωθεί τις δύο πλευρές σε διαπραγματεύσεις. Εκμεταλλευόμενη ακριβώς αυτή την τάση, η Άγκυρα εμφανιζόταν σαν η “διαλλακτική” πλευρά που επιδιώκει την επίλυση της “διαφοράς” με συμβιβασμό. Το γεγονός ότι από έναν τέτοιο συμβιβασμό η Τουρκία έχει μόνο να κερδίσει και η Ελλάδα έχει μόνο να χάσει μετατρεπόταν σε “λεπτομέρεια” στα μάτια της Δύσης, κριτήριο της οποίας ήταν η θεώρηση πως η γειτονική μας χώρα είναι γεωπολιτικά σημαντικότερη από την Ελλάδα.

Για να στηρίξει τον ισχυρισμό της ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα κι ότι ένας μεγάλος αριθμός ελληνικών νησιών είναι “γκρίζες ζώνες” ή και τουρκικά, η Άγκυρα (από την εποχή του μετακεμαλικού καθεστώτος μέχρι σήμερα) επικαλείται τραβηγμένες από τα μαλλιά νομικές ερμηνείες του διεθνούς δικαίου και των υφιστάμενων συνθηκών. Γι’ αυτό οι Τούρκοι επίσημοι είναι πρόθυμοι να δηλώσουν ότι η χώρα τους δεν είναι ούτε αναθεωρητική, ούτε επεκτατική. Αυτά που διεκδικούν, άλλωστε, τα εμφανίζουν σαν δικά τους!

Σύμφωνα, λοιπόν, με τη λογική αντιστροφή που εφαρμόζει η τουρκική διπλωματία, η Τουρκία όχι δεν είναι επεκτατική, αλλά και ανέχεται τουρκικά εδάφη να βρίσκονται υπό “ελληνική κατοχή”! Ο λόγος για τις ελληνικές νησίδες (και κατοικημένες) που οι Τούρκοι χαρακτήριζαν παλαιότερα “γκρίζες ζώνες” και σήμερα “τουρκικές”. Επ’ αυτού, πάντως, ο Ντόκος είναι σαφής.

Ο Ντόκος και η “ελληνική λίμνη”

Με την ίδια λογική αντιστροφή οι Τούρκοι ισχυρίζονται ότι όχι μόνο δεν διεκδικούν ελληνική υφαλοκρηπίδα, αλλά κι ότι για να εμποδίσουν τους Έλληνες να “οικειοποιηθούν” τουρκικά δικαιώματα, ψήφισαν το περιβόητο casus belli. Την απειλή κήρυξης πολέμου σε περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια την δικαιολογούν με τον ισχυρισμό ότι έτσι αποτρέπουν τους Έλληνες να μετατρέψουν το Αιγαίο σε “ελληνική λίμνη”.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως ο Ντόκος δήλωσε ευθέως πως αντιλαμβάνεται την τουρκική ανησυχία για μετατροπή του Αιγαίου σε “ελληνική λίμνη”! Για τους Τούρκους το Αιγαίο θα μετατραπεί σε “ελληνική λίμνη” εάν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα. Γιατί ο αναπληρωτής Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας αποφεύγει να μας εξηγήσει τι εννοεί όταν λέει ότι αντιλαμβάνεται την τουρκική ανησυχία; Μήπως είναι ένας τρόπος να μας πει ότι η Ελλάδα πρέπει να κάνει εκπτώσεις στο δικαίωμα που της παρέχει το διεθνές δίκαιο να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια, όπως τα έχουν επεκτείνει όλες σχεδόν οι παράκτιες χώρες;

Για να είμαστε δίκαιοι, πάντως, ο Ντόκος δηλώνει ξεκάθαρα ότι τα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου δεν πρέπει να είναι εγκλωβισμένα σε τουρκική υφαλοκρηπίδα. Με τη διατύπωση αυτή, ωστόσο, αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο η Ελλάδα να εγκαταλείψει τη θέση ότι για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας πρέπει να εφαρμοσθεί ο κανόνας της μέσης γραμμής. Είναι κοινό μυστικό, άλλωστε, ότι έχουν συζητηθεί εδώ και δεκαετίες διάφορα σενάρια. Ένα τέτοιο είναι οι περίφημες “γλώσσες” ή “δάκτυλα”, που θα ξεκινούν από τις μικρασιατικές ακτές και θα εισέρχονται στο κεντρικό Αιγαίο, περνώντας ανάμεσα στα νησιά, χωρίς όμως, να τα περικυκλώνουν.

Στο επόμενο άρθρο μου θα αναφερθώ στη δήλωση Ντόκου για υπό προϋποθέσεις συνεκμετάλλευση και ευρύτερα στην πολιτική που προωθεί στο ελληνοτουρκικό μέτωπο.