Καθυστερημένη ελληνική απάντηση στην Τουρκία για τα νησιά – Νέες απειλές Τσαβούσογλου

Οκτώ μήνες μετά, η Ελλάδα επιτέλους απάντησε με γραπτή επιστολή προς τον ΟΗΕ στις ανυπόστατες αιτιάσεις της Τουρκίας, περί αποστρατιωτικοποίησης των νησιών και αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας. Η πρωτοφανής θέση της Τουρκίας που εξαρτούσε την ελληνική κυριαρχία ακόμα και μεγάλων νησιών του ανατολικού Αιγαίου από την αποστρατιωτικοποίησή τους, διατυπώθηκε γραπτώς προς τον ΟΗΕ, με επιστολή που του παρέδωσε στις 30 Σεπτεμβρίου 2021 ο μόνιμος αντιπρόσωπος  της Τουρκίας Φεριντούν Σινιρλίογλου.

Αυτή την θέση επαναλαμβάνουν οι Ερντογάν, Τσαβούσογλου και άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι. Τον Απρίλιο, μάλιστα, Τσαβούσογλου και Ακάρ “στοχοποίησαν” 16 ελληνικά νησιά. Σε ό,τι αφορά το μείζον αυτό θέμα των νησιών η Τουρκία με δύο διαδοχικές επιστολές προς τον ΟΗΕ, άνοιξε επίσημα το θέμα. Η πρώτη επιστολή του μόνιμου αντιπροσώπου της Τουρκίας στον ΟΗΕ (13 Ιουλίου 2021) κατηγορούσε την Ελλάδα πως «παραβιάζει τις διεθνείς συνθήκες με τη στρατιωτικοποίηση των νησιών σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο». Η επιστολή εκείνη απαντήθηκε λίγες μέρες μετά (27 Ιουλίου 2021) από την Ελληνίδα μόνιμη αντιπρόσωπο στον ΟΗΕ, Μαρία Θεοφίλη.

Η τουρκική πλευρά επανήλθε στον ΟΗΕ με νέα επιστολή Σινιρλίογλου (30 Σεπτεμβρίου 2021), όπου σημείωνε μεταξύ άλλων ότι «η ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου είναι εξαρτώμενη από την αποστρατιωτικοποίησή τους». Δηλαδή, τα νησιά δεν θα έπρεπε να ανήκουν πλέον στην Ελλάδα από την στιγμή που διατηρεί στρατό σε αυτά! Επαναλάμβανε ότι το καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης αφορά Λέσβο, Χίο, Σάμο και Ικαρία, ενώ προσέθετε ότι για Λήμνο και Σαμοθράκη οι προβλέψεις είναι αυστηρότερες λόγω «εγγύτητας στην τουρκική ενδοχώρα».

Η ελληνική πλευρά σ’ αυτό το μέτωπο, όπου κρίνεται και η μάχη των εντυπώσεων αλλά και της διεθνοποίησης, έχει μείνει πίσω. Ούτε τον χάρτη με τις συντεταγμένες της δυνάμει ελληνικής υφαλοκρηπίδας έχει καταθέσει, ούτε ΑΟΖ έχει ανακηρύξει. Από την άλλη, η Τουρκία έχει καταθέσει χάρτες με συντεταγμένες. Επιπλέον, η δεύτερη τουρκική επιστολή στον ΟΗΕ έμεινε αναπάντητη περίπου οκτώ μήνες! Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις έμπειρων διπλωματικών και στρατιωτικών κύκλων, η Τουρκία πλέον δεν περιορίζεται σε “επίδειξη σημαίας” και υπενθύμιση των μονομερών της διεκδικήσεων, αλλά «συμπεριφέρεται σαν να της ανήκουν συγκεκριμένες περιοχές στο Αιγαίο, τις οποίες προσπαθεί να αστυνομεύσει».

Η απάντηση της Αθήνας

Η Αθήνα, στην επιστολή της προς τον ΟΗΕ, αναφέρει ότι οι τουρκικοί ισχυρισμοί περί «κυριαρχίας υπό όρους» των οποία ασκεί η Ελλάδα στα νησιά του Αιγαίου αποτελούν «νέα εξέλιξη» και «υπονομεύουν σοβαρά την περιφερειακή ειρήνη και σταθερότητα». Η ελληνική κυβέρνηση τονίζει προς τον ΟΗΕ και τις χώρες-μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας ότι οι τουρκικοί ισχυρισμοί πως «η ελληνική κυριαρχία στα νησιά [του Ανατολικού Αιγαίου] είναι εξαρτημένη από την αποστρατιωτικοποίησή τους» με βάση τις Συνθήκες της Λωζάνης (1923) και των Παρισίων (1947) είναι «νομικά, ιστορικά και πραγματολογικά αστήρικτοι» (στον επισυναπτόμενο σύνδεσμο η επιστολή από το real.gr).

Σημειώνεται συναφώς ότι η Άγκυρα επιμένει ότι καθώς τίθεται υπό αμφισβήτηση η κυριαρχία, αμφισβητούνται και τα δικαιώματα που απορρέουν από την άσκησή της – στην προκειμένη περίπτωση τα δικαιώματα των νησιών σε θαλάσσιες ζώνες. Η Αθήνα επικαλείται, σύμφωνα με το Βήμα, δύο υποθέσεις τις οποίες έχει κρίνει το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για να ξεκαθαρίσει ότι τα σύνορα και η εδαφική κυριαρχία που έχουν διαμορφωθεί από διεθνείς συνθήκες δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Η πρώτη μεταξύ Καμπότζης και Ταϊλάνδης για το ναό Preah Vihear (Case Concerning the Temple of Preah Vihear, Cambodia v. Thailand, Judgment of 15 June 1962) και δεύτερη εκείνη μεταξύ Λιβύης και Τσαντ (Territorial Dispute, Libyan Arab Jamahiriya/Chad, Judgment of 3 February 1994).

Αποφάσεις Διεθνούς Δικαστηρίου

Σύμφωνα με την πρώτη υπόθεση, «όταν δύο χώρες καθορίζουν ένα σύνορο μεταξύ τους», ο πρωταρχικός σκοπός των συνθηκών που καθορίζουν σύνορα και εδαφική κυριαρχία είναι «να επιτύχουν σταθερότητα και οριστικότητα (stability and finality)», όπως αναφέρεται στη σελίδα 34 της απόφασης. Επιπρόσθετα, αυτός είναι ο λόγος που και μετά την υπογραφή μίας τέτοιας συνθήκης, το αποτέλεσμα του καθορισμού ενός συνόρου ή της εδαφικής κυριαρχίας δεν εξαρτάται από τη σχετική συνθήκη, αλλά αποκτά αυτόνομη “ζωή”.

Όπως το ίδιο το Διεθνές Δικαστήριο τόνισε στην υπόθεση Λιβύης/Τσαντ, «ο ορισμός ενός συνόρου είναι ένα γεγονός το οποίο, εξ’ αρχής, έχει μία δική του νομική ζωή» (the establishment of [a] boundary is a fact which, from the outset, has had a legal life of its own) και «ένα σύνορο που ορίζεται από συνθήκη επιτυγχάνει μία μονιμότητα την οποία δεν απολαμβάνει απαραίτητα η ίδια η συνθήκη» (a boundary established by treaty thus achieves a permanence which the treaty itself does not necessarily enjoy).

«Επομένως –ξεκαθαρίζει η Αθήνα– κάθε προσπάθεια να αμφισβητηθεί η κυριαρχία της Ελλάδος σε αυτά τα νησιά επί της αθεμελίωτης προϋπόθεσης ότι η Ελλάδα φέρεται να παραβιάζει την υποχρέωσή της να τα αποστρατιωτικοποιήσει με βάσει τις προαναφερθείσες συνθήκες (σσ. Λωζάνης και Παρισίων) αντιβαίνει στη θεμελιώδη αρχή του διεθνούς δικαίου αναφορικά με τη σταθερότητα των συνόρων και των τίτλων κυριαρχίας, όπως επιβεβαιώνονται από τη διεθνή νομολογία». Σε συνέχεια αυτής της θέσης, η Αθήνα υπογραμμίζει ότι όλα τα νησιά διαθέτουν πλήρη δικαιώματα σε όλες τις θαλάσσιες ζώνες, χωρίς την παραμικρή νομική αμφισβήτηση.

Η ελληνική πλευρά απορρίπτει φυσικά και όλη την τουρκική επιχειρηματολογία περί επιλεκτικής αποστρατιωτικοποίησης που επέβαλε η Συνθήκη του Μοντρέ του 1936, σύμφωνα με την οποία η Άγκυρα θεωρεί ότι η Λήμνος και η Σαμοθράκη θα έπρεπε να παραμένουν αποστριωτικοποιημένες. Επίσης, απορρίπτει και την ύστερη προσπάθεια της τουρκικής πλευράς να δείξει ότι δεν έχει νομική ισχύ η δήλωση του τότε υπουργού Εξωτερικών Αράς ενώπιον της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης (31 Ιουλίου 1936) ότι η Ελλάδα δεν έχει υποχρέωση να διατηρήσει αποστρατιωτικοποιημένες τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη.

Νομικά αβάσιμες οι τουρκικές αιτιάσεις

Ενδιαφέρον έχει επίσης η ελληνική απάντηση στην προσπάθεια ταύτισης των προβλέψεων της Συνθήκης των Παρισίων του 1947 περί αποστρατιωτικοποίησης των Δωδεκανήσων με το καθεστώς των νήσων Άαλαντ, που είχε επικαλεστεί ο Σινιρλίογλου στην επιστολή του τον περασμένο Σεπτέμβριο. Η επίκληση της Σύμβασης του 1856 για την αποστρατιωτικοποίηση των νήσων Άαλαντ, που είχε προσαρτηθεί στη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1856, είναι «πλήρως άσχετη και ανεφάρμοστη» στην περίπτωση των Δωδεκανήσων για τον λόγο ότι η Συνθήκη του 1947 δεν αφορά σε «νομικό καθεστώς περί αποστρατιωτικοποίησης».

Επιπλέον, η Αθήνα επαναλαμβάνει ότι η Τουρκία δεν ήταν μέρος της Συνθήκης του 1947 (res inter alios acta), το Άρθρο 89 της οποίας επισημαίνει ότι «οι προβλέψεις της δεν παρέχουν κανένα δικαίωμα και όφελος σε κράτη που δεν αποτελούν Μέρη της». Το γεγονός ότι η Τουρκία «καλεί άλλα Κράτη-Μέρη στις συγκεκριμένες συνθήκες να καλέσουν την Ελλάδα να συμμορφωθεί με τις προβλέψεις τους» επιβεβαιώνει «την επίμονη πρακτική της Τουρκίας να εγείρει ζητήματα που δεν έχουν νομική βάση, μία πρακτική που προσθέτει στην αστάθεια που η χώρα αυτή προκαλεί με τις πράξεις της».

Η Αθήνα υπενθυμίζει, επίσης, τη συνεχή αναβάθμιση και ενίσχυση των στρατιωτικών δυνάμεων της Τουρκίας, την απειλή πολέμου, αλλά και το ζήτημα των πρόσφατων υπερπτήσεων, τονίζοντας μάλιστα και τη σχετική πρόβλεψη του Άρθρου 13 της Συνθήκης της Λωζάνης ότι αυτές πρέπει να αποφεύγονται. Καλεί τέλος την Άγκυρα να σταματήσει αυτές τις κινήσεις που συμβάλλουν στην περιφερειακή αστάθεια και να προσέλθει με ειλικρίνεια σε μία ειρηνική επίλυση «της εκκρεμούς διαφοράς» για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης με βάση την καλή γειτονία και το διεθνές δίκαιο.

Νέες απειλές Τσαβούσογλου για τα νησιά 

«Μιλάμε σοβαρά, δεν μπλοφάρουμε. Αν η Ελλάδα δεν συμμορφωθεί με αυτό που λέμε για τα νησιά θα προχωρήσουμε περαιτέρω το θέμα. Τα βήματα της Ελλάδας στα νησιά στοχεύουν να αποτελέσουν απειλή για την Τουρκία», δήλωσε ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου στους δημοσιογράφους που τον συνόδευσαν στο ταξίδι της επιστροφής από το Ισραήλ, όπως γράφει η εφημερίδα Hurriyet. Ο Τούρκος υπουργός μάλιστα επικαλέστηκε το διεθνές δίκαιο: «Είναι αντίθετο με το Διεθνές Δίκαιο η Ελλάδα να ακυρώνει το καθεστώς των νησιών που της είχαν δοθεί υπό όρους, βάσει των ειρηνευτικών συμφωνιών της Λοζάνης του 1923 και του Παρισιού του 1947. Όποιον λόγο και να βρει η Ελλάδα, δεν ισχύει». 

Δεν διευκρινίζεται πάντως πιο θα είναι το επόμενο βήμα, που είπε ο Τσαβούσογλου, εάν θα είναι στο διπλωματικό επίπεδο ή θα είναι κλιμάκωση των προκλήσεων. Πρόσθεσε ότι το θέμα «δεν πρέπει να απορρίπτεται από την Αθήνα με επιχειρήματα του τύπου η Τουρκία ακολουθεί επεκτατική πολιτική, εποφθαλμιά τα εδάφη μας. Πρόκειται για ξεκάθαρη παραβίαση συμφωνίας. Δεν μπορούμε να πούμε δεν πειράζει, όσα όπλα κι αν βάλουν. Εφόσον δεν σταματήσετε την παραβίαση θα σας κυνηγάμε», τόνισε ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών.

Έκλεισε τις αναφορές του για τα ελληνοτουρκικά με αιχμές κατά των ΗΠΑ για τη στάση που τηρούν έναντι της Ελλάδας: «Είπαμε ανοιχτά στις ΗΠΑ ότι η Ουάσιγκτον ασκούσε μια πολιτική ισορροπίας τόσο στην Κύπρο όσο και στα ελληνοτουρκικά και τα νησιά του Αιγαίου. Βλέπουμε μια απόκλιση από αυτή την ισορροπία, το είπαμε στον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μπλίνκεν και απευθύναμε προειδοποίηση. Αν και οι Αμερικανοί είπαν ότι οι βάσεις σε μια χώρα μέλος του ΝΑΤΟ δεν αποτελούν απειλή για άλλη χώρα του ΝΑΤΟ, αυτή η αύξηση των βάσεων δεν διέφυγε της προσοχής μας».