Ελληνοαμερικανικές σχέσεις: Αν έχεις τέτοιους συμμάχους…

Ζω στην Ουάσινγκτον για σχεδόν μισό αιώνα και αισθάνομαι μεγάλη πικρία προς την δεύτερη πατρίδα μου για τον τρόπο που χειρίζεται τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ακόμα και σήμερα που η Τουρκία προκαλεί τους πάντες στην Ανατολική Μεσόγειο. Διαδοχικές αμερικανικές κυβερνήσεις υποστηρίζουν ότι δεν ασκούν φιλοτουρκική πολιτική, αλλά φιλοαμερικανική πολιτική λόγω της γεωπολιτικής αξίας της Τουρκίας, που εδράζεται στο μέγεθος και τη γεωγραφική της θέση.

Βέβαια, όπως ακολουθούν δυο μέτρα και δυο σταθμά αναφορικά με τις τουρκικές παραβιάσεις στο Αιγαίο, έτσι εφαρμόζουν δύο μέτρα και δύο σταθμά, όταν εξηγούν την σχέση τους με το Ισραήλ. Γνωρίζουν ότι το Ισραήλ είναι ένα κράτος μικρότερο της Ελλάδας περικυκλωμένο από αραβικά κράτη με τεράστιες ποσότητες πετρελαίου. Με τη λογική, βάσει της οποίας υποστηρίζουν την Τουρκία θα έπρεπε να υποστηρίζουν τα αραβικά κράτη και όχι το Ισραήλ, αλλά δεν το έπραξαν.

Πιστεύω ότι έτσι έπρεπε να συμπεριφερθούν και προς την Ελλάδα. Κρίμα που δεν ζει ο μεγαλύτερος Αμερικανός φιλέλληνας, ο πρόεδρος Τόμας Τζέφερσον, που δεν θα επέτρεπε να ακολουθηθεί μία τέτοια στάση προς το κράτος, που ενέπνευσε τους πατέρες του αμερικανικού έθνους και η αρχιτεκτονική του οποίου κυριαρχεί στα μεγάλα κυβερνητικά κτίρια της Ουάσιγκτον.

Θα ωχριούσε, εάν έβλεπε την συμπεριφορά του 45ου προέδρου. Σήμερα, η Ελλάδα πρέπει να παρακολουθεί με ιδιαίτερη αγωνία τις σπασμωδικές και αλλοπρόσαλλες αποφάσεις του Τραμπ που από την μία πλευρά διαμαρτύρεται έντονα για τις παρανομίες και παραβιάσεις του Δικαίου της Θάλασσας από τους Κινέζους στην Νότια Σινική Θάλασσα αλλά από την άλλη αγνοεί παρόμοιες παραβιάσεις του φίλου του Ερντογάν στην Ανατολική Μεσόγειο.

Από το 1947 με το Δόγμα Τρούμαν είμαστε, μετά το Ισραήλ, ο πιο πιστός σύμμαχος των Αμερικανών στην Ανατολική Μεσόγειο. Με την επίβλεψη του Αμερικανού πρέσβη Τζέφρι Πάιατ συνδεθήκαμε περισσότερο από ποτέ μαζί τους με πρωθυπουργούς τους Αλέξη Τσίπρα και Κυριάκο Μητσοτάκη. Ελλάδα και Κύπρος πρέπει να αισθάνονται τυχερές που το Ισραήλ βρίσκεται στην γειτονιά τους.

Το κύριο πρόβλημα

Κάποιοι θα αντιτείνουν ότι το Ισραήλ ήταν πάντα στην γειτονιά μας, αλλά οι σχέσεις μας, από την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου, έχουν περάσει τρικυμίες. Το κλειδί για την βελτίωση των ελληνοϊσραηλινών σχέσεων το πρόσφερε ο αλαζών πρόεδρος της Τουρκίας που ανάγκασε το Ισραήλ να μετατραπεί από φιλικό σε πολύ εχθρικό προς την Άγκυρα.

Το κύριο πρόβλημα της Ελλάδας στην ελληνοτουρκική διένεξη είναι η στάση των ΗΠΑ που δεν έχει αλλάξει καθόλου τα τελευταία 30 χρόνια. Οι Αμερικανοί παίζουν το ίδιο τραγούδι στο βιολί τους, λέγοντας στις ελληνικές κυβερνήσεις ότι δεν πρέπει να κάνουν ανακήρυξη ΑΟΖ χωρίς να τα βρούνε με την Τουρκία, παριστάνοντας ότι δεν γνωρίζουν ότι η ανακήρυξη ΑΟΖ είναι, πάντα, μια μονομερής πράξη, όπως έκαναν και αυτοί το 1983.

Μια από τις πιο σημαντικές δηλώσεις έγινε στις 27 Ιουλίου 2011 από τον βοηθό υπουργό Εξωτερικών Φίλιπ Γκόρντον. Σε συνάντησή του με δημοσιογράφους στην Αθήνα, είπε πει: «Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να αποφεύγονται μονομερή βήματα. Οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν τα δικαιώματα των χωρών για την ανακήρυξη ΑΟΖ, αλλά… δεν νομίζουμε ότι θα ήταν προς το συμφέρον της Ελλάδος να το πράξει χωρίς πλήρη συνεργασία με τους γείτονές της, της Τουρκίας συμπεριλαμβανομένης»!

Ο εκλεκτός “φίλος” Πάιατ

Οι δύο τελευταίες ελληνικές κυβερνήσεις φαίνεται ότι δεν έχουν αντιληφθεί ότι η δήλωση Γκόρντον παραβιάζει τη Σύμβαση και πρέπει ο Νίκος Δένδιας να ζητήσει από τον Τζέφρι Πάιατ να την αποσύρει άμεσα η Ουάσιγκτον. Κανένας δεν έχει δικαίωμα να ισχυρισθεί ότι κάποιο παράκτιο κράτος δεν μπορεί να ανακηρύξει ΑΟΖ. Η ανακήρυξη ΑΟΖ ανήκει στη δική του δικαιοδοσία.

Έτσι χάρηκα από την στροφή του καθηγητή Χρήστου Ροζάκη σχετικά με την ΑΟΖ. Είναι γνωστή η επιστημονική διαμάχη μου μαζί του για την αξία της ΑΟΖ και το debate που οργάνωσε το Economist με το γνωστό αποτέλεσμα. Ήταν μεγάλη ικανοποίηση για μένα, όταν σε πρόσφατο άρθρο του στην “Καθημερινή” έγραψε: «Αν για την υφαλοκρηπίδα ακολουθείται πια το κριτήριο της απόστασης από την ακτή, a fortiori, αυτό ισχύει για την AOZ, η οποία αποτελεί μια πιο ειλικρινή εκδοχή της ικανοποίησης των παράκτιων κρατών για την απόκτηση δικαιωμάτων στη θάλασσα».

Οφέλη για τις ΗΠΑ από ανακήρυξη ΑΟΖ

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακήρυξε ΑΟΖ, επειδή είδε την αξία της. Πριν υπογραφεί το προεδρικό διάταγμα από τον Πρόεδρο Ρέιγκαν (1983) συντάχθηκαν μελέτες που ανέλυαν την αξία της για τις ΗΠΑ. Μια από τις σημαντικότερες ήταν της CIA, που σε 33 σελίδες κατέγραφε όλα τα θετικά και αρνητικά σημεία της ΑΟΖ και κατέληγε στο εξής συμπέρασμα:

Υπάρχουν δύο σημαντικοί τομείς , στους οποίους η δημιουργία μιας ΑΟΖ θα προσφέρει οφέλη στις ΗΠΑ. Το ένα είναι η πραγματική δικαιοδοσία στους πόρους που θα περιλάμβανε. Το άλλο είναι το πολύτιμο προηγούμενο που θα μπορούσε να δημιουργηθεί όσον αφορά στη διαμόρφωση του περιεχομένου της ΑΟΖ ως χαρακτηριστικό του διεθνούς δικαίου. Η δημιουργία της ΑΟΖ θα επηρεάσει τη αμερικανική αλιεία και την δικαιοδοσία των ΗΠΑ στη υφαλοκρηπίδα. Θα φέρει υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ πρόσθετες οικονομικές πηγές των ωκεανών μέσα στα 200 ναυτικά μίλια των αμερικανικών ακτών. Επίσης, θα ενισχύσει τη διαπραγματευτική μας δύναμη στον τομέα της αλιείας.

»Θα καθιστούσε σαφές ότι η αμερικανική αρμοδιότητα και ο έλεγχος των ορυκτών του θαλάσσιου βυθού πέρα από την υφαλοκρηπίδα εκτείνεται σε 200 ναυτικά μίλια, συμπεριλαμβανομένων των υδρογονανθράκων, των πολυμεταλλικών σουλφιδίων και των κρουστών κοβαλτίου/μαγγανίου που μπορεί να έχουν σημαντική εμπορική αξία στο μέλλον, καθώς και χρήσεις ενέργειας από τους ανέμους, την παλίρροια, τα κύματα και την μετατροπή της θερμικής ενέργειας. Τέλος, σύμφωνα με την UNCLOS, το παράκτιο κράτος μπορεί να καθιερώσει σημαντική δικαιοδοσία για τη ρύπανση και τη θαλάσσια επιστημονική έρευνα στην ΑΟΖ».

Αμερικανοί και Τούρκοι συγκλίνουν

Υποψιάζομαι ότι μία παρόμοια έκθεση για την αξία της ελληνικής ΑΟΖ δεν βρίσκεται στα αρχεία του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών. Θα πρότεινα στον Έλληνα πρωθυπουργό να συστήσει μια ομάδα εργασίας με επικεφαλής τον καθηγητή και βουλευτή της ΝΔ Άγγελο Συρίγο. Τέλος, υπάρχει και μια ενδιαφέρουσα παράμετρος της ελληνοτουρκικής διένεξης, που σχετίζεται με τη θέση της CIA για το θέμα των υδρογονανθράκων του Αιγαίου. Σε μια απόρρητη έκθεσή της που συντάχθηκε το 1984 με τίτλο “Μνημόνιο” (την αποκάλυψε ο Μιχάλης Ιγνατίου) αναλύονται τα θέματα της ελληνοτουρκικής διένεξης, όπως η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας, ο εναέριος χώρος, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και η στρατικοποίηση ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου.

Όσον αφορά στο θέμα της υφαλοκρηπίδας οι συντάκτες της έκθεσης προσπαθούν να τηρήσουν μία ουδέτερη θέση. Αποφεύγουν να ασχοληθούν με την ΑΟΖ, αλλά προβαίνουν και σε μια κρίσιμη διαπίστωση: ότι δεν υπάρχουν σημαντικές ποσότητες υδρογονανθράκων στο Αιγαίο. Είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι η αμερικανική θέση δεν έχει αλλάξει μέχρι σήμερα. Γι’ αυτό οι Τούρκοι ξεκίνησαν την “Γαλάζια Πατρίδα”, δίνοντας έμφαση στην Ανατολική Μεσόγειο.

Αμερικανοί και Τούρκοι συμφωνούν στη μη επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, γιατί τότε τα στενά μεταξύ Μεσογείου και Δαρδανελίων θα εξαφανίζονταν. Παραδέχονται ότι η Ελλάδα, βάσει της UNCLOS, έχει δικαίωμα χωρικών υδάτων 12 μιλίων, αλλά δεν μπορεί να κλείσει θαλάσσιους διαδρόμους. Η Ελλάδα αντίθετα υποστηρίζει ότι οι κανόνες της αβλαβούς διέλευσης δεν δημιουργούν προβλήματα στα τουρκικά πλοία και ότι η ίδια, που διαθέτει μεγάλο εμπορικό στόλο, δεν έχει συμφέρον να περιορίσει την ελευθερία των θαλασσών. Η Αμερική αντιτείνεται ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να δημιουργήσει διαδρόμους των στενών της για να περνούν τα πλοία, διότι το Αιγαίο, βάσει του Δίκαιου της Θάλασσας δεν είναι αρχιπέλαγος και δεν αποδέχεται καθόλου το δικαίωμα της Ελλάδας να ορίσει στενά.

Μια άγνωστη πτυχή

Πριν μερικά χρόνια, όταν οι εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ απάντησε σε ερώτηση του Μιχάλη Ιγνατίου για τις παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου από την Τουρκία. Μετά από δικαιολογίες πρόσθεσε κάτι που οι Αμερικανοί παπαγαλίζουν εδώ και 40 χρόνια: «Η πολιτική μας είναι ότι επί μακρόν έχουμε καλέσει την Ελλάδα και την Τουρκία ως σύμμαχοι του ΝΑΤΟ να συνεργαστούν για την περιφερειακή ειρήνη και σταθερότητα».

Οι Αμερικανοί επισημαίνουν, επίσης, ότι η Τουρκία από πολύ καιρό έχει προειδοποιήσει την Ελλάδα ότι η αύξηση των χωρικών της υδάτων στο Αιγαίο θα αποτελεί casus belli. Αποφεύγουν, όμως, να λάβουν θέση. Υπάρχει και μια άγνωστη πτυχή των σχέσεων Αθήνας-Ουάσιγκτον που αφορά στην ενδεχόμενη επέκταση του ελληνικού εναέριου χώρου στα 12 μίλια. Οι Αμερικανοί έχουν ενημερώσει με έντονο τρόπο ότι δεν θα αποδεχτούν τέτοια επέκταση. Βέβαια, δεν αποδέχονται ούτε το εύρος των 10 μιλίων, διότι πιστεύουν ότι τα χωρικά ύδατα και ο εναέριος χώρος πρέπει να συμπίπτουν. Έτσι για πολλές δεκαετίες δεν τον σέβονται.

Τέλος, το μνημόνιο της CIA, στην σύνοψη του επισημαίνει: «Έτσι, ενώ η σύγκρουση ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία είναι πιθανότερο να προκληθεί από μια στρατιωτική αντιπαράθεση στη Κύπρο, θα μπορούσε να επεκταθεί στο Αιγαίο και πιθανώς στην Θράκη – μόνο και μόνο γιατί οι Έλληνες αναγνωρίζουν το ευκρινές στρατιωτικό πλεονέκτημα της Τουρκίας σε μια σύγκρουση που θα περιορίζεται μόνο στην Κύπρο. Οι Έλληνες θα έχουν μια μικρή υπεροχή σε εναέριες εμπλοκές στο Αιγαίο και θα κρατήσουν τις θέσεις τους στη θάλασσα. Στα σύνορα με την Θράκη, το πολύ δύσκολο έδαφος θα αντισταθμίσει την υπεροχή της Τουρκίας σε στρατό ξηράς και ο πόλεμος εκεί μάλλον θα τελειώσει με στασιμότητα».