Γι’ αυτούς που έμειναν αχθοφόροι του πόνου και της θύμησης

Ιουλίου και Αυγούστου ημέρες μνήμης. Για όσους βέβαια εξακολουθούν να θυμούνται. Θύμησες για τις κατεχόμενες πόλεις, χωριά, περιοχές αλλά και τους ανθρώπους, που χάθηκαν, έπεσαν στις μάχες, δολοφονήθηκαν από τους κατακτητές ή αγνοούνται. Αυτό είναι το φορτίο όσων μένουν πίσω, να κρατούν ζωντανή τη μνήμη, να μνημονεύουν τους ανθρώπους τους.

Όλα αυτά αφορούν τη θεσμική, τη συλλογική αλλά πρωτίστως την προσωπική μνήμη. Ο καθένας αναμετράται με τη συνείδησή του και ανεβαίνει το προσωπικό του Γολγοθά. Συνήθως αναφερόμαστε, καθηκόντως, σε αυτούς που χάθηκαν. Αυτό επιβάλλεται να γίνεται και είναι η ελάχιστη τιμή. Πρέπει, όμως, να αναφερόμαστε και σε αυτούς που έμειναν αχθοφόροι του πόνου και της θύμησης. Που αναμετρώνται με τη λήθη, που λειτουργεί ως ο χειρότερος ιός και σβήνει τη συλλογική και προσωπική συνέχεια σε αυτό τον τόπο.

Να αφουγκραστούμε, πρέπει, τους ανθρώπους που ζουν με τον πόνο της απώλειας και την αγωνία της αναμονής του αγνοούμενου πατέρα, αδελφού, συζύγου. Μια φωτογραφία, που είναι πάντα κρεμασμένη στον τοίχο του σπιτιού ή σε άλλο χώρο, για να υπενθυμίζει την παρουσία του απόντος. Η άδεια θέση στο τραπέζι και οι θύμησες που δεν μπορούν να σβήσουν ποτέ για το τότε, που έζησαν όλοι μαζί. Η παρουσία των απόντων, πεσόντων και αγνοουμένων, είναι μέρος της καθημερινότητας.

Όπως και η θύμηση της γης. «Το σπίτι που γεννήθηκα κι ας το πατούν οι ξένοι στοιχειό είναι και με προσκαλεί ψυχή, και με προσμένει», είχε γράψει ο Κωστής Παλαμάς. Οι αφηγήσεις, οι μαρτυρίες μιας ζωής, που για όλους τους άλλους μπορούν να σβήσουν, να μπουν στα ράφια της λήθης, για τους συγγενείς δεν μπορεί να γίνει ποτέ. Η αφήγηση της Άντρης και του Πάρη, των παιδιών του Τάσου Μάρκου, στα “Φιλελεύθερα” της Κυριακής, 15 Αυγούστου (στον Γ. Χατζηγεωργίου) αποτελεί τη ζωντανή περιγραφή ενός ανθρώπου-μύθου. Αλλά και την προσωπική ιστορία παιδιών αγνοούμενου. Δεν είναι τα μόνα παιδιά, είναι δύο από τα πολλά.

Ο Πάρης –στρατιωτικός κι αυτός– ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του για να «αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της δικής μου καθημερινότητας». Με τα μάτια και τη σκέψη ενός ανθρώπου, που κουβαλά την απώλεια του πατέρα από την παιδική ηλικία, αναφέρει πως «πέρα από το γεγονός ότι για μένα αποτελεί τον προσωπικό μου ήρωα, τον άνθρωπο για τον οποίο νιώθω απίστευτη περηφάνια, αποτελεί και τον προσωπικό μου “φάρο” στον επαγγελματικό τομέα».

Αχθοφόροι του πόνου

Και η Άντρη είπε πως «στα παιδικά μου μάτια, ο πατέρας μας φάνταζε τεράστιος: Ψηλός, επιβλητικός, με λεβέντικη κορμοστασιά μάς προσέδιδε το αίσθημα της ασφάλειας. Ήμουν σχεδόν 11 ετών το ’74…Τον θυμάμαι να μπαίνει στο σπίτι ένστολος, να βγάζει το πηλήκιό του, να με κοιτάζει… Τα μάτια του πράσινα, έντονα, σπινθηροβόλα· η παρουσία του γέμιζε τον χώρο, σε μαγνήτιζε η όλη προσωπικότητά του». Και για να προσθέσει με βεβαιότητα πια, χρόνια μετά, με τα όσα άκουσε, βίωσε και διαπίστωσε από μόνη της: «Ξέρετε, ο πατέρας μας ήταν βέβαιος πως ήταν ταγμένος για την πατρίδα και πως θα θυσιαζόταν για την Κύπρο – ήταν έτοιμος γι’ αυτό και η απόφαση του ήταν ήδη ειλημμένη».

Η αφήγηση τους, η μαρτυρία μιας ζωής. Είναι η ζώσα ιστορία του τόπου, της τραγωδίας και του πόνου. Είναι η καθημερινότητα συγγενών αγνοουμένων. Χίλιες αναφορές σε ψηφίσματα, διακηρύξεις, επαναλαμβανόμενες ανακοινώσεις δεν έχουν το βάρος μιας βιωματικής ιστορίας. Μιας σύντομης αναφοράς σε μια κηδεία αγνοούμενου, όχι από τους επίσημους, αλλά από την οικογένεια. Ακόμη και από τα εγγόνια ή ανίψια που δεν γνώρισαν ποτέ τον πεσόντα, μέχρι πρότινος αγνοούμενο.

Απόγονοι, που μεγάλωσαν με αφηγήσεις, ακούνε και ταξινομούν βαθιά στο δικό τους μυαλό, στη δική τους μνήμη, την προσωπική ιστορία, που είναι και του τόπου. Κουβάλησαν και κουβαλούν μαζί με τους μεγαλύτερους –εκείνους που έζησαν τα γεγονότα– τον πόνο της απουσίας, της απώλειας. Αυτό το κομμάτι της τραγωδίας της Κύπρου, είναι το μόνο που παραμένει καθημερινά, κάθε στιγμή, ζωντανό. Η μνήμη δεν μπορεί να χωρέσει σε ένα μικρό κασελάκι. Ένα οστό, δυο, ό,τι έχει εντοπιστεί και πέρασε από εξέταση στα εργαστήρια. Έτσι δεν κλείνει ο κύκλος. Δεν υπάρχει δικαίωση.