Γιατί απέτυχε η συνθήκη εγγυήσεων της Ζυρίχης στην Κύπρο

Η γενναιοδωρία είναι αρετή που προβάλλει αρχοντιά και πλούτο εσωτερικού κόσμου. Είναι δείγμα πολιτισμού και καλλιέργειας αξιακού χαρακτήρα. Οι Ελληνοκύπριοι δεν έχουν το μονοπώλιο της γενναιοδωρίας, ούτε και το διεκδίκησαν ποτέ. Είναι ανοιχτόκαρδοι άνθρωποι, γνωστοί για την φιλοξενία στην Κύπρο και την απλότητά τους. Δυσαρεστούνται όμως όταν τους εμπαίζουν και μπορεί να γίνουν και απρόβλεπτοι.

Το 1959, οι Ελληνοκύπριοι ήταν γενναιόδωροι όταν συμφώνησαν να παραχωρηθούν στους Τουρκοκύπριους δυσανάλογα δικαιώματα, πολύ πέραν απ’ ό,τι αναλογούσε σε μια κοινότητα που αποτελούσε το 18% του πληθυσμού. Δεν υπάρχει προηγούμενο κοινότητας του 18% να έχει τέτοια συνταγματική κατοχύρωση δικαιωμάτων βέτο και χωριστών πλειοψηφιών* σε διακυβέρνηση κράτους. Αυτή η προνομιακή μεταχείριση, υποτίθεται πως, ήταν το αντιστάθμισμα για να εγκαταλείψουν τη διχοτόμηση (taksim) και να δεχτούν την Ανεξαρτησία.

Αντί να εκτιμηθεί η γενναιοδωρία και η δυνατότητα που είχαν να συμμετάσχουν και να εργασθούν εποικοδομητικά στο νέο κράτος, για ένα μέλλον προόδου και ευημερίας, οι Τουρκοκύπριοι υπάκουαν σε έξωθεν κελεύσματα και άσκησαν καθ’ υπερβολή τα συνταγματικά τους δικαιώματα και προκάλεσαν πολιτειακή κρίση το 1963.

Παρά την αποικιοκρατία και την παλμεροκρατία, μετά τα Οκτωβριανά του 1931, οι Ελληνοκύπριοι ανταποκρίθηκαν γενναιόδωρα στο κάλεσμα των Βρετανών να υπηρετήσουν στον βρετανικό στρατό το 1940 και συνέβαλαν, σ’ ό,τι τους αναλογούσε, στον αγώνα του ελεύθερου κόσμου κατά του ναζισμού. Αξίζει να επισημανθεί ότι κατετάγησαν τότε και πολλές Κύπριες.

Γιατί οι βρετανικές βάσεις

Μετά την εισβολή του 1974 οι Ελληνοκύπριοι πήραν θαρραλέες αποφάσεις και προέβησαν σε οδυνηρές, αλλά γενναιόδωρες, παραχωρήσεις και δέχτηκαν ομοσπονδιακή λύση του Κυπριακού. Χρειάστηκαν 30 χρόνια μέχρι που τα Ηνωμένα Έθνη να έλθουν με μια πρόταση λύσης του προβλήματος, δια του Σχεδίου Ανάν το 2004, αφού προηγήθηκε κατ’ εξακολούθηση παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου, βίαιη εκδίωξη πληθυσμού, αρπαγή περιουσιών και εποικισμός κατεχομένων εδαφών από τους Τούρκους.

Το σχέδιο που προτάθηκε ήταν δυσλειτουργικό, περίπλοκο και αμφίβολης πολιτικής ή οικονομικής βιωσιμότητας. Η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων ήταν ασαφής και υπήρχαν κενά ασφάλειας. Το σχέδιο δεν αντιμετώπιζε τις ανησυχίες των Ελληνοκυπρίων ούτε οδηγούσε σε πραγματική επανένωση, για αυτό και το καταψήφισαν. Αντιμετώπιζε όμως γενναιόδωρα όλες τις επιθυμίες και ανησυχίες, πραγματικές ή φανταστικές των Τουρκοκυπρίων προκειμένου να το υπερψηφίσουν, και το υπερψήφισαν. Η παρουσία των βρετανικών βάσεων όχι μόνον δεν τερματιζόταν αλλά ενισχυόταν.

Οι Βρετανοί αδιαφορούσαν για τον διακανονισμό μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων αλλά ήταν πάντα δεκτικοί σε όλες τις απαιτήσεις, λογικές ή παράλογες, των Τούρκων και πρόθυμοι να τις ικανοποιήσουν. Το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν οι βάσεις. Οι κυρίαρχες βρετανικές στρατιωτικές βάσεις επιβλήθηκαν με τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου και δεν παρείχαν καμία ασφάλεια στο νησί. Όταν προέκυψε η απειλή το 1974 οι Βρετανοί ολιγώρησαν. Απέτυχαν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους ως εγγυητές και δεν απέτρεψαν την τουρκική εισβολή ως όφειλαν. Είχαν τα μέσα και τις δυνατότητες αλλά δεν το έπραξαν. Για την απραξία και την αποτυχία τους δεν λογοδότησαν ούτε είχαν ποτέ κάποιο κόστος.

Το σύστημα εγγυήσεων του 1960 απέτυχε. Το ζήτημα των βρετανικών βάσεων στην Κύπρο δεν αμφισβητήθηκε επίσημα και το μέλλον τους δεν αποτέλεσε ποτέ μέρος των διαπραγματεύσεων επίλυσης του Κυπριακού. Οι βάσεις δεν είναι ευδαιμονία για την Κύπρο και όποια προσπάθεια επίλυσης του προβλήματος επιβάλλεται να αντιμετωπίσει το ζήτημα. Οι βρετανικές βάσεις είναι μέρος του προβλήματος αφού η ύπαρξη τους υπαγορεύει διαχρονικά μη φιλική πολιτική του Λονδίνου έναντι της Λευκωσίας και μεροληψία υπέρ των Τούρκων. Υπάρχει ζήτημα βάσεων και η Λευκωσία οφείλει να το εγείρει.

Γεωπολιτική αξία των βάσεων

Από πού αντλείται η νομιμότητα των Βρεττανών για παρουσία με κυρίαρχες στρατιωτικές βάσεις στην Κύπρο; Πώς προέκυψε “δικαίωμα”; Διαπραγματεύσεις δεν έγιναν ποτέ. Το 1959 η Κύπρος δεν ήταν κρατική οντότητα και η Βρετανία ως αποικιοκρατική δύναμη ευρισκόταν σε δεσπόζουσα θέση ισχύος έναντι της τότε αποικίας με ικανότητα επιβολής τετελεσμένων. Η ύπαρξη των βάσεων είναι αμφισβητήσιμη. Υπάρχει και προηγούμενο του Διεθνούς Δικαστηρίου για το αρχιπέλαγος Chagos του Μαυρίκιου που η Λευκωσία οφείλει να αξιοποιήσει.

Όταν κατανοήσει κάποιος την γεωπολιτική αξία των βρετανικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο Ακρωτήρι, στην Δεκέλεια και τη Χιονίστρα, θα αρχίσει να αντιλαμβάνεται το Κυπριακό διαφορετικά. Η Χιονίστρα είναι η ψηλότερη κορυφή στην οροσειρά του Τροόδους και από τις ψηλότερες στην Μέση Ανατολή, ύψους 1953 μετ. Τα ραντάρ που είναι εγκατεστημένα εκεί έχουν εμβέλεια μέχρι το βάθος της Κεντρικής Ασίας και όλης της γύρω περιοχής.

Ίσως φανεί αλλόκοτο αλλά οι Τουρκοκύπριοι οφείλουν να αντιληφθούν πως τα δυσανάλογα δικαιώματα που πήραν το 1959 δεν τους ωφέλησαν. Δεν τους ωφέλησαν διότι ήταν άδικα, ήταν παράλογα και ασκήθηκαν καταχρηστικά. Καταστρατηγείτο η αρχή της πλειοψηφίας. Είχε χαθεί το μέτρο. Δημιουργήθηκαν στρεβλές καταστάσεις και ένταση που έφεραν αντίθετα αποτελέσματα. Δεν ήταν δυνατόν να λειτουργήσει δημοκρατία με τον παραλογισμό των χωριστών πλειοψηφιών.

Οι Τουρκοκύπριοι να κατανοήσουν

Οι Τουρκοκύπριοι οφείλουν να κατανοήσουν ότι κάποιες ενέργειες των Ελληνοκυπρίων ήταν αντίδραση σε δικές τους δράσεις, που μοιραίως δημιούργησαν ανεπιθύμητες καταστάσεις και για τους δύο. Οι παραλογισμοί και οι εκβιασμοί δεν ωφέλησαν. Οι Τουρκοκύπριοι οφείλουν να κατανοήσουν ότι δεν έχουν το μονοπώλιο του φόβου ή της υπαρξιακής απειλής. Οι Ελληνοκύπριοι μπορεί να πλειοψηφούν έναντι των Τουρκοκυπρίων, αλλά μειοψηφούν δυσανάλογα έναντι της Τουρκίας των 85 εκατομμυρίων. Η ενσυναίσθηση είναι κατάσταση αμφίδρομου λειτουργίας, όχι μονόδρομου.

Οι νουθεσίες και οι προτροπές που ακούγονται κατά καιρούς έχουν πολλούς αποδέκτες. Ισχύουν και κατ’ αντιστροφή και αφορούν όλους τους εμπλεκόμενους. Η γενναιοδωρία είναι συνώνυμο της μεγαλοψυχίας και καθένας αναλαμβάνει ό,τι του αναλογεί. Αποδείχτηκε ότι η καλή θέληση και ο κατευνασμός δεν αρκούν για εύρυθμη και αποτελεσματική πολιτειακή λειτουργία, πόσο μάλλον, εάν υπάρχει κακή πίστη και πολύπλοκα συντάγματα με εύθραυστες ρυθμίσεις και ισορροπίες. Ρήξη πεπατημένης και αλλαγή περιεχομένου, λοιπόν. Και οι Τουρκοκύπριοι ας αναλογισθούν ό,τι τους αναλογεί.

Νομοθέτες και όσοι ασχολούνται με επίλυση προβλημάτων ή διεθνών διαφορών οφείλουν να γνωρίζουν ότι καμία σχέση, κρατική ή ανθρώπινη, δεν αντέχει εάν εδράζεται στην αδικία, την πλάνη ή τον παραλογισμό. Ο παραλογισμός προκαλεί ταραχή, η υπερβολή ύβρη. Και να μην λησμονούν ότι η αδικία και η παρανομία δεν παράγουν δίκαιο. Το πρόβλημα στην Κύπρο είναι η τουρκική κατοχή και ό,τι δημιούργησε.

---

 

* Η Βουλή των Αντιπροσώπων απαρτιζόταν από 50 βουλευτές, 35 Ελληνοκυπρίους και 15 Τουρκοκυπρίους. Για θέματα προϋπολογισμού και φορολογίας απαιτούντο χωριστές πλειοψηφίες. Οριακή πλειοψηφία οκτώ Τουρκοκυπρίων βουλευτών μπορούσε να εμποδίσει υιοθέτηση νομοθεσίας που υποστηριζόταν από τους υπόλοιπους 42. Αν αυτό το δικαίωμα ασκείτο και καταχρηστικά για ικανοποίηση άλλων ζητημάτων, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι, το σύστημα δεν λειτουργούσε. Τον Δεκέμβριο 1963 οι Τουρκοκύπριοι βουλευτές αρνούντο να ψηφίσουν νομοθεσία για την φορολογία.