Γιατί η θερμοκρασία στο Αιγαίο είναι χαμηλότερη επί Ερντογάν

του Άγγελου Συρίγου  – 

Σε ένα μήνα περίπου από τώρα ο Ερντογάν θα βρίσκεται στην Ελλάδα. Υποτίθεται πως οι επισκέψεις κορυφής επισφραγίζουν ένα βήμα εμπρός στις διμερείς σχέσεις ή επιβεβαιώνουν το ήδη υψηλό επίπεδό τους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν ισχύει τίποτα από τα δύο. Αυτό που φαίνεται να είναι ο σκοπός της ελληνικής πλευράς είναι να διατηρήσει τη θερμοκρασία σε σχετικά χαμηλά επίπεδα.

Είκοσι ένα χρόνια μετά τα Ίμια, Ελλάδα και Τουρκία δεν ξαναέφτασαν κοντά σε πολεμική σύγκρουση. Μέχρι το 1996, τουλάχιστον ανά μία δεκαετία είχαμε κάτι σχετικό (1964, 1967 και 1974 με το Κυπριακό, 1976 και 1987 στο Αιγαίο). Τα 15 τελευταία χρόνια κυβερνά την Τουρκία το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Αυτό οδηγεί μερικές φορές στην εκτίμηση ότι ο Ερντογάν έχει επιλέξει να διατηρεί απέναντί μας πιο χαμηλούς τόνους εν αντιθέσει προς τους κεμαλικούς προκατόχους του. Είναι όμως έτσι;

Κατ’ αρχάς η Τουρκία ουδόλως έχει περιορίσει τις διεκδικήσεις της έναντι της Ελλάδος. Επί παραδείγματι, οι παράνομες δεσμεύσεις περιοχών εντός του FIR Αθηνών εξακολουθούν να ανακοινώνονται και οι τουρκικές αεροναυτικές ασκήσεις στο Αιγαίο παραμένουν οι ίδιες εδώ και δεκαετίες. Επιπλέον, η θεωρία των “γκρίζων ζωνών” για ελληνικής κυριαρχίας νησίδες του Αιγαίου έχει επιστρέψει με ένταση.

Παρομοίως, το τουρκικό ενδιαφέρον για τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη παραμένει αμείωτο, αν όχι κλιμακούμενο. Αυτό αποδεικνύεται από τα δίκτυα επιρροής εντός της μειονότητας που συντηρούνται και επεκτείνονται. Και βεβαίως υπογραμμίζεται με τις πολλαπλές επισκέψεις Τούρκων κυβερνητικών αξιωματούχων. Τελευταίο και άκρως προκλητικό δείγμα ήταν η επίσκεψη του αντιπροέδρου της τουρκικής κυβερνήσεως Χακάν Τσαβούσογλου.

Διεύρυνση των διεκδικήσεων

Επί Ερντογάν οι διεκδικήσεις διευρύνθηκαν. Τον Απρίλιο του 2012 η τουρκική κυβέρνηση εκχώρησε στην τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου όλη την υφαλοκρηπίδα του Καστελόριζου και μεγάλο μέρος της υφαλοκρηπίδας της Ρόδου και της Καρπάθου. Η τελευταία φορά που είχε γίνει κάτι ανάλογο ήταν το 1987.

Θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί ότι οι διεκδικήσεις αυτές έμειναν στα χαρτιά και ότι επί Ερντογάν δεν υπήρχαν η ίδια ένταση και ακρότητες. Αυτό είναι εν μέρει αληθές κατά την τριετία 2011-13, οπότε τα αεροπορικά επεισόδια στο Αιγαίο περιορίσθηκαν σημαντικά. Η μείωση οφειλόταν, όμως, στην εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία.

Ο Ερντογάν είχε συγκρουσθεί με το Γενικό Επιτελείο και είχε στείλει εκατοντάδες αξιωματικούς στη φυλακή. Όταν το 2014 αποκατέστησε τις σχέσεις του με τους στρατηγούς ενώπιον του νέου εχθρού, του Γκιουλέν, ξαναγυρίσαμε στους “κανονικούς” ρυθμούς παραβάσεων και παραβιάσεων. Ακραία έκφανση αυτής της νοοτροπίας υπήρξε η πτήση Τούρκου αρχηγού Αεροπορίας που διέσχισε όλο το Αιγαίο στις 17 Φεβρουαρίου 2015.

Δεν έλειψαν ούτε τα σοβαρά επεισόδια. Τον Μάιο του 2006 καταρρίφθηκε το μαχητικό αεροσκάφος του Κωνσταντίνου Ηλιάκη κοντά στην Κάρπαθο. Επί Ερντογάν, επίσης, καθιερώθηκε μία νέα προκλητική πρακτική. Μετά το 2009 ξεκίνησε η επίδειξη σημαίας από τουρκικά πολεμικά που πραγματοποιούν “αβλαβείς” διελεύσεις ανάμεσα στα νησιά του Αιγαίου.

Παράλληλα, διαιωνίστηκε η αντίληψη της ασκήσεως πιέσεων στην Ελλάδα μέσω της τουρκικής στρατιωτικής μηχανής. Εντελώς ενδεικτικά υπενθυμίζεται το επεισόδιο με τις ακταιωρούς στα Ίμια κατά την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Πέτρου Μολυβιάτη στην Άγκυρα το 2005 και οι τουρκικές υπερπτήσεις σε Αγαθονήσι και Φαρμακονήσι, όταν ο Γιώργος Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός, πήγε τον Ιανουάριο του 2011 στο Ερζερούμ. Προκλήσεις είχαμε και μετά την επίσκεψη Κοτζιά στην Άγκυρα.

Η ρευστοποίηση του νομικού καθεστώτος

Είναι γεγονός ότι ο Ερντογάν δεν προσπάθησε να εκμεταλλευθεί την ελληνική οικονομική κρίση. Αποτρεπτικά λειτούργησε η εμπλοκή της Τουρκίας με τη Συρία και τους Κούρδους. Πρωτίστως, όμως, σημασία έπαιξε ότι η οικονομική κρίση έχει στρέψει τη διεθνή προσοχή στην Ελλάδα, στοιχείο που δεν επέτρεπε απροκάλυπτους τυχοδιωκτισμούς εκ μέρους της Τουρκίας.

Κατόπιν αυτών το ερώτημα επανέρχεται: αφού τα πράγματα με την Τουρκία παραμένουν εν πολλοίς τα ίδια, γιατί δεν ξαναφθάσαμε κοντά σε πολεμική σύγκρουση; Μία πρώτη απάντηση είναι ότι προσαρμοσθήκαμε στη ζοφερή οικονομική πραγματικότητα, περιορίζοντας τις αντιδράσεις μας σε τουρκικές προκλητικές ενέργειες.

Επί παραδείγματι, η μείωση των εμπλοκών (dogfights) μεταξύ μαχητικών οφείλεται στο ότι η ελληνική πλευρά παρεμβαίνει πλέον μόνον σε σοβαρά επεισόδια. Δευτερευόντως, αποφεύγουμε πλέον κάποιες ακρότητες στις οποίες προβαίναμε και εμείς κατά το παρελθόν (ενδεικτικά οι αεροδιάδρομοι που είχαν χαραχθεί κατά μήκος της τουρκικής ακτογραμμής).

Η πραγματική εξήγηση, όμως είναι ότι οι Τούρκοι επικεντρώνονται τα τελευταία χρόνια στα ανατολικά τους σύνορα και στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε ό,τι μας αφορά, στόχος τους είναι να μετατρέψουν τη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ρόδου-Κρήτης και Κύπρου σε ένα δεύτερο Αιγαίο, μία γκρίζα περιοχή αμφισβητήσεων.

Ως προς το Αιγαίο αισθάνονται ικανοποιημένοι από την παρούσα κατάσταση. Είναι μία θάλασσα ξεχασμένη από τις εξελίξεις του διεθνούς δικαίου, παγωμένη στο 1974. Στα μάτια της διεθνούς κοινότητας δείχνει μία γκρίζα περιοχή με αδιευκρίνιστα σημεία δικαιοδοσίας, αμφισβητήσεις και προβλήματα. Η Ελλάδα αντιδρά με προβλέψιμο τρόπο και η Τουρκία απλώς συντηρεί αυτήν την κατάσταση.

Συμπερασματικώς, εάν ο Ερντογάν κρίνει ότι θίγονται τα τουρκικά συμφέροντα θα αντιδράσει, όπως ακριβώς και οι προκάτοχοί του. Ο τρόπος που συμπεριφέρεται στους εσωτερικούς του αντιπάλους στην Τουρκία, δεν αφήνει αμφιβολίες. Αυτό ας το έχουμε υπόψη μας ημέρες που έρχονται.