Γιατί τα υποβρύχια είναι η αιχμή του ελληνικού ναυτικού δόρατος

Ενώ τα πολεμικά πλοία επιφανείας καθίστανται ολοένα και πιο τρωτά σε μια διευρυμένη γκάμα απειλών, η επιβιωσιμότητα των υποβρυχίων συνεχώς βελτιώνεται όπως και οι ικανότητές τους να προβάλουν ισχύ στη θάλασσα, τη στεριά, ακόμη και τον αέρα. Όπως είναι γνωστό, τα χερσαία εδραζόμενα πλέγματα αντιπρόσβασης και άρνησης περιοχής (A2/AD) συνθέτουν έναν καινοφανή κίνδυνο για τις μεγάλες και μεσαίες μονάδες επιφανείας, σε αποστάσεις πολλών εκατοντάδων χλμ. από τις ακτές.

Αναλυτικότερα, τα υποβρύχια επιτυγχάνουν “άρνηση επαφής” (contact denial) με τα πλέγματα αναγνώρισης κρούσης, όπως και με τα μαχητικά αεροσκάφη. Είναι σχεδόν αδύνατον να εντοπιστούν από οπτικούς αισθητήρες και ραντάρ όταν βρίσκονται σε κατάδυση και είναι πρακτικά άτρωτα σε πυραυλικά συστήματα. Το γεγονός της επιχειρησιακής αναβάθμισης των υποβρυχίων σε παγκόσμιο επίπεδο προκύπτει και από τη σημασία που δίνουν σε αυτά οι περισσότερες χώρες στον πλανήτη που επενδύουν στη ναυτική τους ισχύ.

Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της Αυστραλίας, η οποία έχει επιλέξει την αγορά 12 υποβρυχίων κλάσης Attack, εκτοπίσματος περίπου 4000 τόνων, εφοδιασμένων με προηγμένο σύστημα αναερόβιας πρόωσης. Τα υποβρύχια αυτά βασίζονται στα γαλλικά Shortfin Barracuda, τα οποία με τη σειρά τους αποτελούν έκδοχο συμβατικής πρόωσης των πυρηνοκίνητων Barracuda (κλάση Suffren) του Γαλλικού Ναυτικού.

Υποβρύχια αεράμυνα

Το πρόγραμμα των αυστραλιανών υποβρυχίων είναι το πιο δαπανηρό εξοπλιστικό πρόγραμμα στην ιστορία της χώρας και ένα από τα πιο δαπανηρά εξοπλιστικά προγράμματα διεθνώς. Συγκεκριμένα, οι Αυστραλοί θα δαπανήσουν περί τα 57 δισ. δολάρια για την απόκτηση αυτών των υποβρυχίων. Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι το τελευταίο εξ αυτών προβλέπεται να παραδοθεί στο Ναυτικό της Αυστραλίας το μακρινό 2054.

Εκτιμάται ότι οι Αυστραλοί έχουν μελετήσει τις τάσεις στην ανάπτυξη αντιπλοϊκών πλεγμάτων A2/AD, δεδομένου ότι ο βασικός τους αντίπαλος είναι η Κίνα, η οποία ειδικεύεται σε αυτές τις ικανότητες. Προφανώς έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως στο μέλλον θα υπάρχουν δύο ειδών πολεμικά πλοία: τα υποβρύχια και οι στόχοι!

Τα υποβρύχια σήμερα έχουν δυνατότητες αυτοάμυνας και εναντίον του μεγαλύτερου διώκτη τους, που είναι τα ανθυποβρυχιακά ελικόπτερα με ποντιζόμενο σόναρ, όπως είναι το αμερικανικό MH-60R. Αυτές οι ικανότητες αυτοάμυνας επιτυγχάνονται με τη χρήση υποβρύχια εκτοξευόμενων πυραύλων αεράμυνας, όπως είναι ο γερμανικός IDAS, ο οποίος καθοδηγείται προς τον στόχο του με οπτική ίνα. Ένα άλλο σύστημα υποβρύχιας αεράμυνας είναι το γαλλικό Α3SM που είναι ένα υποθαλάσσια εκτοξευόμενο έκδοχο του πυραύλου αέρος-αέρος MICA. Αξίζει να σημειωθεί πως με πυραύλους IDAS θα είναι εφοδιασμένα και τα γερμανικής κατασκευής υποβρύχια Type 214 που θα παραλάβει η Τουρκία.

Αναερόβια πρόωση

Επιπροσθέτως, σε χώρους μάχης όπως το Αιγαίο, όπου θα υπάρχει η έντονη παρουσία μαχητικών αεροσκαφών, οπλισμένων drones αλλά και συστημάτων αεράμυνας, η επιβιωσιμότητα των ανθυποβρυχιακών ελικοπτέρων σε καιρό επιχειρήσεων καθίσταται εξαιρετικά επισφαλής. Κι αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας, όπως είναι τα P-3 Orion, τα οποία η Ελλάδα αποφάσισε να εκσυγχρονίσει πριν από μερικά χρόνια έναντι του ποσού των περίπου 500 εκατ. ευρώ, δίνοντας το σχετικό πρόγραμμα στην αμερικανική εταιρεία Lockheed Martin.

Θα πρέπει δε να επισημανθεί πως τα υποβρύχια έχουν και μεγάλες ικανότητες προσβολής και χερσαίων στόχων με τη χρήση υποβρύχια εκτοξευόμενων πυραύλων cruise. Ακόμη και ο περιβόητος SCALP Naval (MdCN) με βεληνεκές 1000 χλμ, για τον οποίο τόσος λόγος έχει γίνει, λόγω της σύνδεσής του με τις γαλλικές φρεγάτες Belharra και FREMM, μπορεί να εξαπολυθεί και υποβρυχίως.

Το σημαντικότερο στοιχείο που βελτιώνει δραστικά τις ικανότητες αυτοπροστασίας των συμβατικής πρόωσης υποβρυχίων είναι τεχνολογίες που επιτρέπουν την παραμονή τους σε κατάδυση για μεγάλα χρονικά διαστήματα, με αποτέλεσμα να μην χρειάζεται να ανέλθουν σε περισκοπικό βάθος, ώστε να θέσουν σε λειτουργία τον ντιζελοκινητήρα τους, με τη χρήση του σνόρκελ και να φορτίσουν τις μπαταρίες τους. Στο διάστημα αυτό όμως είναι πολύ τρωτά.

Τεχνολογίες μπαταριών

Το “πρώτο κύμα” των σχετικών τεχνολογιών ήταν η ανάπτυξη συστημάτων αναερόβιας πρόωσης. Η αναερόβια πρόωση πολλαπλασιάζει τον χρόνο παραμονής σε κατάδυση του υποβρυχίου για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα. Πέντε ελληνικά υποβρύχια διαθέτουν συστήματα αναερόβιας πρόωσης με κυψέλες καυσίμου υδρογόνου (fuel cells), γεγονός που προσφέρει στο Πολεμικό Ναυτικό πρωτοφανείς επιχειρησιακές ικανότητες.

Το “δεύτερο κύμα” που βρίσκεται σήμερα ante portas, είναι η ανάπτυξη μπαταριών ιόντων λιθίου που θα αντικαταστήσουν τις σημερινές μολύβδου-οξέος και θα διπλασιάσουν τον χρόνο παραμονής σε κατάδυση του υποβρυχίου, χωρίς να χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί το σύστημα αναερόβιας πρόωσης. Ήδη το 11ο ιαπωνικό υποβρύχιο κλάσης Soryu διαθέτει μπαταρίες ιόντων λιθίου και αναμένεται και το 12ο, ενώ παρόμοιες μπαταρίες θα τοποθετηθούν συντόμως και στα νοτιοκορεατικά υποβρύχια KSS-III. Σε ορίζοντα δεκαετίας αναμένεται οι σχετικές τεχνολογίες να έχουν διαχυθεί σε όλο τον κόσμο και να έχουν βελτιωθεί έτι περαιτέρω.

Η δραστική βελτίωση των τεχνολογιών των μπαταριών θα έχει θετικές συνέπειες και όσον αφορά το βεληνεκές των τορπιλών, το οποίο διαρκώς αυξάνεται. Ήδη από το 2012 η έκδοση επαυξημένου βεληνεκούς (ER) της γερμανικής τορπίλης DM2A4 Sea Hake mod 4 (Seehecht) είχε επιτύχει στη Βαλτική το εντυπωσιακό βεληνεκές των 140 χλμ. Σήμερα, η επίδοση ενδέχεται να έχει βελτιωθεί δραστικά, αγγίζοντας τα 200 χλμ και να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο στο μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι τα υποβρύχια θα μπορούν να ασκούν πλήγματα σε πολύ μεγαλύτερα βεληνεκή από ό,τι σήμερα και να ελέγχουν συνακόλουθα και πολύ πιο εκτεταμένους θαλάσσιους χώρους.

Υποβρύχια-νάνοι στο Αιγαίο

Το βελτιωμένο βεληνεκές των τορπιλών σε συνδυασμό με τον επαυξημένο χρόνο παραμονής σε κατάδυση των υποβρυχίων που προσφέρουν οι νέες μπαταρίες, επιτρέπουν δυνητικώς τη ναυπήγηση φθηνών υποβρυχίων μικρού μεγέθους, χωρίς σύστημα αναερόβιας πρόωσης, που δεν θα χρειάζεται να είναι και ιδιαίτερα αθόρυβα, ή να καταδύονται σε μεγάλα βάθη για την προστασία τους. Κι αυτό, επειδή θα μπορούν να εξαπολύουν τα όπλα τους από αποστάσεις ασφαλείας, χωρίς να εισέρχονται στην ανθυποβρυχιακή ζώνη του αντιπάλου.

Παρόμοια φθηνά υποβρύχια-νάνοι (midget submarines) θα μπορούν να αξιοποιούν την αρχιπελαγική δομή του Αιγαίου για τη δράση τους, χρησιμοποιώντας σπηλιές και κλειστούς όρμους για την κάλυψή τους, αν χρειαστεί να βγουν στην επιφάνεια ή να αναδυθούν σε περισκοπικό βάθος, και θα προσβάλουν τους στόχους τους από αποστάσεις ασφαλείας. Παρόμοια υποβρύχια αναπτύσσονται, μεταξύ των άλλων, στη Νότιο Κορέα και την Κίνα, ενώ και η Ταϊλάνδη εξελίσσει μια ενδιαφέρουσα σχετική σχεδίαση χαμηλού κόστους με τη βοήθεια βρετανικού οίκου.

Θα πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο πως παρόμοια υποβρύχια μπορούν να σχεδιαστούν, να αναπτυχθούν και να κατασκευαστούν και στην Ελλάδα, προσφέροντας στο Πολεμικό Ναυτικό ένα ασύμμετρα αποτελεσματικό στοιχείο ισχύος. Για όποιον θεωρεί πως «τέτοια πράγματα δεν μπορούν να γίνουν στην Ελλάδα» να θυμίσουμε ότι πριν λίγο καιρό εντοπίστηκε ένα μίνι υποβρύχιο που είχε κατασκευάσει το κολομβιανό καρτέλ για μεταφορά κοκαΐνης, το οποίο μπορούσε να μείνει σε κατάδυση για διάστημα περίπου 12 ωρών. Το κόστος κατασκευής του υπολογίστηκε σε περίπου 1-1,5 εκατ. δολάρια.

Το Ιράν επίσης κατασκευάζει τα υποβρύχια-νάνους Ghadir, το εκτόπισμα των οποίων σε κατάδυση είναι μόλις 125 τόνοι και έχουν πλήρωμα επτά ατόμων. Τα υποβρύχια αυτά μπορούν να εξαπολύουν τόσο τορπίλες όσο και πυραύλους cruise εν καταδύσει και μας δείχνουν τι μπορεί να κάνει μια χώρα που θέλει να στηριχθεί στον εαυτό της, ακόμη και αν δεν έχει τις διεθνείς προσβάσεις σε τεχνολογίες που απολαμβάνει η Ελλάδα.