Η αλβανική ατζέντα του Κοτζιά

Όταν ο υπουργός Εξωτερικών δήλωνε πως πριν τις καλοκαιρινές διακοπές του θα είχε λύσει και το Αλβανικό, δεν αστειευόταν. Παράλληλα με τις πυκνές συνομιλίες Κοτζιά-Ντιμιτρόφ για το ζήτημα της ονομασίας, ο ίδιος και το επιτελείο του βρισκόταν ήδη σε πολύ προχωρημένες συνομιλίες με την αλβανική πλευρά. Ενδεικτικό είναι ότι ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών και ο Αλβανός ομόλογός του έβαλαν προ ημερών στη Ρόδο νέες πινελιές στο υπό διαπραγμάτευση Σύμφωνο.

Τις επόμενες ημέρες οι συνομιλίες θα ενταθούν εισερχόμενες στην τελική ευθεία και θα αποκτήσουν πιο επίσημη μορφή με την συνάντηση των δύο πρωθυπουργών. Σύμφωνα με τις μέχρι στιγμής πληροφορίες οι Αλέξης Τσίπρας και Έντι Ράμα θα συναντηθούν στο πρώτο δεκαήμερο του Ιουλίου. Τα βασικά θέματα που φαίνεται να βρίσκονται στο τραπέζι των ελληνοαλβανικών διαπραγματεύσεων είναι τα εξής:

Θαλάσσιες ζώνες

Το μόνο σίγουρο είναι πως η συμφωνία θα ρυθμίζει το θέμα των θαλασσίων ζωνών (ΑΟΖ) των δύο χωρών στο Ιόνιο. Πρόκειται για καίριο ζήτημα, αν αναλογιστεί κανείς τη δυνατότητα εκμετάλλευσης σημαντικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που εκτιμάται ότι υπάρχουν εκεί. Υπενθυμίζουμε ότι η Ελλάδα έχει ξεκινήσει διαδικασίες δημοπράτησης «οικοπέδων» στο Ιόνιο. Να σημειώσουμε πως χάραξη των θαλασσίων ζωνών είχε γίνει και το 2009, αλλά τότε η αλβανική πλευρά είχε εν συνεχεία υπαναχωρήσει από την συμφωνία, λόγω αρνητικής απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου.

Σύμφωνα με πληροφορίες, η συμφωνία θα παραχωρήσει στην Αλβανία μεγαλύτερη θαλάσσια έκταση από αυτή που της έδινε η προηγούμενη συμφωνία. Παρ’ όλα αυτά, οι Αλβανοί εμφανίζονται σήμερα ιδιαίτερα επιφυλακτικοί όσον αφορά την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, διότι όπως εκτιμούν διπλωματικοί κύκλοι στην Αθήνα δεν θέλουν να δυσαρεστήσουν την Άγκυρα. Η επέκταση των χωρικών υδάτων, ωστόσο, δεν απαιτεί συμφωνία, πραγματοποιείται με μονομερή πράξη της Ελλάδας.

Άρση του εμπόλεμου

Η συμφωνία θα σηματοδοτήσει την οριστική άρση των συνεπειών του «εμπολέμου». Είναι ένα ζήτημα που βρίσκεται στο επίκεντρο των πολιτικών αντιπαραθέσεων των δύο χωρών. Η Αλβανία έχει χαρακτηρίσει «παραλογισμό τη διατήρηση του εμπολέμου Ελλάδος-Αλβανίας και ζωντανό φάντασμα που αιωρείται με νομικές συνέπειες και αφόρητα εμπόδια στους πολίτες». Συμφωνεί και ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, δηλώνοντας ότι «αυτές είναι ανοησίες ιστορικές, τις οποίες πρέπει να τις τελειώνουμε».

Τί ακριβώς, όμως, είναι το εμπόλεμο; Τον Απρίλιο του 1939, επί βασιλείας Αχμέτ Ζώγου, η αλβανική Βουλή αποφάσισε ότι όποια χώρα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ιταλία, θεωρείται εχθρική για την Αλβανία. Η απόφαση αυτή, της κήρυξης δηλαδή πολέμου στην Ελλάδα, συνοδεύτηκε από την εισβολή των ιταλικών μεραρχιών στην Ελλάδα, τις οποίες συνέδραμαν και επτά τάγματα του αλβανικού στρατού. Το Νοέμβριο του 1940, αμέσως μετά την εισβολή, η Ελλάδα κήρυξε με τη σειρά της τον πόλεμο στην Αλβανία.

Το 1944 ο Ενβέρ Χότζα, στο συνέδριο της Πρεμετής, όπου έθεσε τις βάσεις του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Αλβανία, διακήρυξε την ακύρωση όλων των αποφάσεων των προηγούμενων κυβερνήσεων. Τον Ιούλιο του 1992, η κυβέρνηση Μπερίσα ακύρωσε με τη σειρά της όλες τις αποφάσεις του κομμουνιστικού καθεστώτος και επανέφερε σε ισχύ εκείνες των κυβερνήσεων του βασιλιά Ζώγου. Έτσι, έχουμε μέχρι σήμερα το «αλβανικό εμπόλεμο», που θέσπισε η αλβανική Βουλή το 1939, το οποίο δεν καταργήθηκε με ειδικό νόμο, ούτε από το κομμουνιστικό καθεστώς, ούτε από τις μετέπειτα δημοκρατικές κυβερνήσεις.

Το 1987, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου (κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου) ήρθη η εμπολέμη κατάσταση και ο χαρακτηρισμός της Αλβανίας ως εχθρικού κράτους έπαψε να υφίσταται. Το 1996, μάλιστα, εκτός από την άρση του «ελληνικού εμπολέμου», με νέα πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου, η Ελλάδα προχώρησε και στην υπογραφή Συμφώνου Φιλίας με την Αλβανία. Παρόλα αυτά, η αλβανική πλευρά δεν αρκείται στην απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου του 1987 και επιμένει ότι πρέπει να υπάρξει κύρωση μέσω του ελληνικού Κοινοβουλίου. Η κύρωση συνδέεται και με περιουσίες Αλβανών υπηκόων που βρίσκονται στην Ελλάδα και οι οποίες από το 1940 βρίσκονται σε καθεστώς μεσεγγύησης. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα Τίρανα δεν έχουν προχωρήσει σε νομοθετική ρύθμιση ακύρωσης της απόφασης του «αλβανικού εμπολέμου» του 1939.

Αλβανοτσάμικο

Η ελληνική πλευρά έχει διαμηνύσει σε όλους τους τόνους ότι δεν συζητάει το θέμα των Αλβανοτσάμηδων, κάτι που επιδιώκει η Αλβανία. Στη δεκαετία του 1920 οι μουσουλμάνοι Αλβανοτσάμηδες της Θεσπρωτίας (περίπου 23.000 άτομα) εξαιρέθηκαν από την ελληνοτουρκική υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών. Μετά την κατάκτηση της Αλβανίας από τον Μουσολίνι η Τσαμουριά συμπεριλήφθηκε και επισήμως στις διεκδικήσεις του αλβανικού αλυτρωτισμού, που εκτός όλων των άλλων το χρησιμοποιούσε και ως αντίβαρο απέναντι στις ελληνικές αξιώσεις για την Βόρειο Ήπειρο.

Οι Ιταλοί χρησιμοποίησαν τους Αλβανοτσάμηδες σαν μία από τις δικαιολογίες για την εισβολή στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της κατοχής (1941-1944), οι Αλβανοτσάμηδες συντάχθηκαν με τους κατακτητές με σκοπό τη δημιουργία της «Μεγάλης Αλβανίας». Στη Θεσπρωτία, μάλιστα, ίδρυσαν και «κρατίδιο» με την παρότρυνση των Ιταλών. Στη διάρκεια της κατοχής οι σχέσεις τους με τον ελληνικό πληθυσμό επιδεινώθηκαν. Αλβανοτσάμηδες συγκρότησαν ένοπλη πολιτοφυλακή που συνεργάστηκε ανοιχτά με τους κατακτητές και προχώρησε σε φόνους, βιασμούς και λεηλασίες κατά των Ελλήνων.

Μετά το τέλος του πολέμου, φοβούμενοι αντίποινα λόγω των εγκλημάτων τους, οι Αλβανοτσάμηδες διέφυγαν στην Αλβανία. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στην Αλβανία και μικρότερος αριθμός στην Τουρκία και τις ΗΠΑ. Ένας μεγάλος αριθμός από αυτούς καταδικάσθηκε ερήμην για εγκλήματα πολέμου από το Ειδικό Δικαστήριο των Ιωαννίνων.

Πάγια θέση έκτοτε της ελληνικής διπλωματίας είναι ότι θέμα Αλβανοτσάμηδων δεν υπάρχει, ούτε προφανώς και θέμα διεκδίκησης περιουσιών. Άλλωστε, και σε επίπεδο ευρωπαϊκών οργάνων και δικαστηρίων έχει αποσαφηνιστεί και από άλλες περιπτώσεις (π.χ. Σουδήτες στην Τσεχία) ότι η ευρωπαϊκή προστασία των περιουσιακών δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν εκτείνεται σε γεγονότα προ του 1950.

Άλλα ζητήματα

Κατά τις διαθέσιμες πληροφορίες, στη συμφωνία προβλέπεται ότι θα αποφεύγονται επιθετικοί προσδιορισμοί, οι οποίοι «μπορούν δυνητικά να διεγείρουν τα πάθη μεταξύ των δύο λαών». Αυτό πρακτικά μάλλον σημαίνει εγκατάλειψη του ονόματος “Βόρειος Ήπειρος”, αλλά και “Τσιμερία” (Τσαμουριά).

Προβλέπεται, επίσης, ότι θα επανενεργοποιηθούν οι μικτές επιτροπές για την εκατέρωθεν εξέταση των σχολικών βιβλίων, με σκοπό την απάλειψη αναφορών που καλλιεργούν εθνικιστικά στερεότυπα εναντίον της άλλης χώρας.

Θα αποδοθούν στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους οι ευρισκόμενες από το 1940 υπό μεσεγγύηση περιουσίες Αλβανών πολιτών στην Ελλάδα. Οι περιουσίες αυτές, που βρίσκονται κυρίως στα Γιάννενα, τη Θεσσαλονίκη και σε ορισμένες περιοχές της Θεσσαλίας, με τη συμφωνία πρέπει να επιστραφούν στους ιδιοκτήτες τους.

Μία σημαντική εμπλοκή που φαίνεται να εγείρεται στην συμφωνία είναι η αντίθεση του Προέδρου Ιλίρ Μέτα, ο οποίος δεν εξουσιοδοτεί την κυβέρνηση του Έντι Ράμα να προχωρήσει, όπως έχει θεσμικό δικαίωμα να πράξει.