«H έχθρα σας, μας είναι λιγότερο επιζήμια από τη φιλία σας»

Επειδή δεν είναι τυχαίο ότι ο ιδιώτης οριζόταν υποτιμητικά ως “άπολις”, ενώ στη σύγχρονη εκδοχή του το ετυμολογικό αντιδάνειο είναι “idiot”, κατανοούμε τελικά ότι η εθνική πολιτική που ασκείται με όρους ιδιωτικής διαχείρισης χαρακτηρίζεται από ελλειμματική οπτική, μυωπική ανάλυση δεδομένων και καταλήγει να είναι πολιτική περιορισμένης ευθύνης και αποτελεσματικότητας. Τα παραδείγματα είναι, δυστυχώς, πολλά και πολύ διαφωτιστικά: μεταναστευτικό (πλωτά φράγματα, ανύπαρκτες ΜΚΟ), υγεία (αλόγιστες προμήθειες), οικονομία (νεοφιλελεύθερες πολιτικές), αθλητισμός, εκπαίδευση, εθνικά θέματα (στρατηγική ασυνέχεια και εξοπλισμοί χωρίς σχέδιο).

Για να είμαστε, όμως, ακριβείς και ξεκάθαροι, όταν μιλάω για την οπτική της ιδιωτικής διαχείρισης στην άσκηση εθνικής πολιτικής, εννοώ την προβληματική που συνδέει την αποτελεσματικότητα ως αποκλειστικά ιδιωτικό –και κατά συνέπεια περιορισμένο– συμφέρον (το οποίο αφορά βεβαίως και σε επιλογές του δημοσίου τομέα).

Αντίθετα, υπάρχουν ευτυχώς και παραδείγματα, που η ιδιωτική πρωτοβουλία αντιλαμβάνεται την επιτυχία των δράσεων, με μία διευρυμένη οπτική δημοσίου –και κατά συνέπεια κοινού– συμφέροντος (πχ. δωρεές νοσοκομείων, εξοπλισμού, οχημάτων, υποτροφίες εκπαίδευσης, επενδύσεις με αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας και περιβαλλοντική αξιοποίηση κλπ).

Νεο-συντηρητική μοιρολατρία

Όταν οι αξίες και τα νοήματα φθίνουν και εγκαταλείπονται σε έναν μεταμοντέρνο και ισοπεδωτικό χυλό (εκσυγχρονισμός, κανονικότητα, φιλελευθερισμός, αριστεία), φαίνεται ότι οδηγούμαστε τόσο στην κατάργηση της διαφορετικότητας (όλοι ίδιοι είναι) όσο και στην παραλογική, αντιφατική μεταστροφή της σε ανισότητα (φυλετική, κοινωνική, οικονομική). Το ίδιο ισχύει για τα δίπολα ιδιωτικό-δημόσιο και πρόοδος-συντήρηση, τα οποία για να αναδειχθούν θα πρέπει να τεθούν και οι διαχωριστικές γραμμές που τα ορίζουν: δηλαδή, ανάμεσα στον ρεαλισμό (θάρρος, μετριοπάθεια, σωφροσύνη) και τη μοιρολατρία (ατολμία, αλαζονεία, άγνοια).

Στην Ελλάδα, η σημερινή νεο-συντηρητική εκδοχή διατηρεί μία επιφανειακή σχέση με την παράδοση, υποσκάπτοντας το παρόν και ναρκοθετώντας το μέλλον. Για παράδειγμα, η επιβολή μίας αναχρονιστικής και αναποτελεσματικής οικονομικής πολιτικής –η οποία έχει δεχθεί σοβαρή κριτική σε παγκόσμιο επίπεδο– και μίας αμήχανης, δίχως προετοιμασία και σχέδιο, εξωτερικής πολιτικής στηρίζεται στην αβέβαιη και συνάμα αντιφατική πεποίθηση ότι είναι η μοναδική και ταυτόχρονα βέλτιστη πρόταση.

Η προσπάθεια ουσιαστικής συνεννόησης μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων για τη χάραξη μίας εθνικής στρατηγικής δεν βρίσκεται καν στο τραπέζι. Ο πρωθυπουργός ασκεί μία “μοναχική” εξωτερική πολιτική, επαναλαμβάνοντας εμφατικά ότι είναι θετικό να θεωρούμαστε ένας προβλέψιμος σύμμαχος. Τα μέσα ενημέρωσης ενθαρρύνουν τον κατευνασμό ως ενδεδειγμένη στρατηγική για την αντιμετώπιση των τουρκικών προκλήσεων, και αυτό που τίθεται ουσιαστικά στην κοινή γνώμη είναι η παραδοχή της αδυναμίας μας και η αποδοχή τετελεσμένων από την πλευρά του αντιπάλου.

Καμία προσπάθεια για ουσιαστική μελέτη των γεωπολιτικών εξελίξεων, μη αξιοποίηση εσωτερικών και εξωτερικών δυνάμεων συνεργασίας, και “άγαρμπες” πολιτικές πρακτικές. Η ατολμία, η αλαζονεία και η άγνοια οδηγούν μία τάχα ρεαλιστική προσέγγιση κατευθείαν στον βωμό της μοιρολατρίας.

Προοδευτικός ρεαλισμός και εθνική στρατηγική

Η ρεαλιστική εθνική στρατηγική δεν περιλαμβάνει εθνικιστικές κορώνες ούτε και ουτοπικές προσεγγίσεις για παγκόσμια ειρήνη. Προϋποθέτει την ανάγνωση –χωρίς παρωπίδες– του γεωπολιτικού περιβάλλοντος και την αναγνώριση της κατάστασης ότι ναι μεν δεν είμαστε οι ισχυροί αλλά επιλέγουμε συμμαχίες και αξιοποιούμε ενεργητικά τη διπλωματία μας, με γνώμονα το εθνικό συμφέρον.

Αυτό χρειάζεται επίμονη και κοπιαστική εργασία, για να μπορείς να αποδεικνύεις σε κάθε περίπτωση την αξιοπιστία και τη φερεγγυότητά σου –όχι όμως την προβλεψιμότητα– όταν κάθεσαι στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Πρέπει να μπορείς να κερδίζεις τον σεβασμό των συμμάχων αλλά και των αντιπάλων.

Να σχεδιάζεις τη στρατηγική σου έτσι ώστε ο εκάστοτε σύμμαχος να μην σε θεωρεί δεδομένο αλλά και να μην μπορεί εύκολα να περάσει στο αντίπαλο στρατόπεδο (ο Μακιαβέλι έγραφε ότι είναι καλύτερο να σε φοβούνται αν είναι μόνο να σε αγαπούν). Ένα παράδειγμα είναι οι ευαίσθητες ισορροπίες στο σχέδιο του Εastmed, αναφορικά με τη στάση της Ιταλίας. Το ίδιο ισχύει και με τη στάση της Αιγύπτου και της Λιβύης, η σχέση με τις οποίες στην παρούσα φάση δεν είναι ακόμη σε στέρεο έδαφος.

Τι σημαίνει εξωτερική πολιτική

Η ενεργητική και πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική σημαίνει ότι δημιουργείς συμμαχίες και όχι μόνιμους εχθρούς και φίλους. Η φιλία και η έχθρα δεν αρκούν για να ορίσουν το πολιτικό επειδή η ειδοποιός διαφορά του ευρύτερου γένους (το ανθρωπολογικό και καθολικό κοινωνικό βεληνεκές) δεν μπορεί να συμπίπτει με την ειδοποιό διαφορά του στενότερου γένους, γι’ αυτό και το άλογο παρότι είναι τετράποδο δεν μπορούμε να το ορίσουμε λέγοντας μόνον αυτό (Κονδύλης). Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας-ΗΠΑ.

Ο προοδευτικός ρεαλισμός για τη χάραξη μίας συνεκτικής εθνικής στρατηγικής προϋποθέτει θάρρος, μετριοπάθεια και σωφροσύνη. Θέλει θάρρος για την αποτροπή, μετριοπάθεια στην ανάγνωση της κατάστασης και την εκδίπλωση της στρατηγικής και σωφροσύνη στην επιλογή των εκάστοτε συμμαχιών.

Επίσης είναι απαραίτητη η συνεννόηση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων, καθώς και η ουσιαστική αξιοποίηση ενός Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο θα συμβάλλει στη χάραξη της στρατηγικής με όρους συνέχειας και ευελιξίας, διαθέτοντας την απαιτούμενη επιστημονική πληρότητα και πολιτική διορατικότητα. Τέλος, δεν θα πρέπει να δεχθούμε καμία “έκπτωση” στον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας, ειδικά σε περιόδους που το πολιτικό κεφάλαιο θα πρέπει να θεωρείται απαραίτητο.

Δεν είναι αποτελεσματικό να λειτουργούμε με την οπτική της ιδιωτικής διαχείρισης στα πλαίσια της εθνικής μας πολιτικής. Χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή για να μην καταλήξουμε όπως και οι Μήλιοι για τους οποίους οι Αθηναίοι στην αντίστοιχη δημηγορία είπαν (και γνωρίζουμε όλοι τι συνέβη μετά): η έχθρα σας, μας είναι λιγότερο επιζήμια από τη φιλία σας.