Ο “Δρόμος του Μεταξιού” και η Ελλάδα

Η επίσκεψη του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ, παρότι υποβαθμίστηκε επικοινωνιακά από τα ΜΜΕ, αποτελεί αντικειμενικά μείζονος σημασίας πολιτικό γεγονός και μόνο επειδή έλαβε χώρα. Και τούτο, επειδή η σημαντικότερη, ίσως, γεωπολιτική εξέλιξη της τρέχουσας δεκαετίας, η οποία αναμένεται να επιδράσει με κοσμογονικό τρόπο στη διαμόρφωση του μελλοντικού διεθνούς συστήματος στα επόμενα χρόνια, είναι η ανάπτυξη από πλευράς της Κίνας της περιβόητης BRI (Belt and Road Initiative), του νέου “Δρόμου του Μεταξιού”.

Η BRI είναι ένα σχεδιαζόμενο κολοσσιαίο πλέγμα υποδομών στα νότια ευρασιατικά παράλια, την Κεντρική Ασία, αλλά και τον απώτατο αρκτικό βορά, με τελικό στόχο την Ευρώπη. Οι υποδομές της περιλαμβάνουν αυτοκινητόδρομους, σιδηροδρομικές γραμμές, αγωγούς μεταφοράς φυσικού αερίου και πετρελαίου, ποτάμια δίκτυα επικοινωνίας, λιμάνια κλπ. Ακόμη και ολόκληρες πόλεις. Το κόστος για την κατασκευή τους θα ανέλθει σε αρκετά τρισ. δολάρια, ενώ η ευρύτερη οικονομική τους αξία είναι απλά ανυπολόγιστη.

Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, όλες αυτές οι υποδομές θα διαμορφώσουν μια νέα ανθρωπογεωγραφική πραγματικότητα στην Ευρασία και συνακόλουθα στο διεθνές σύστημα, με τεράστιες δυνητικές γεωπολιτικές συνέπειες. Κατά την άποψη μου, η BRI αποτελεί κομβικό στοιχείο μιας νέας γεωπολιτικής μηχανικής που οδηγεί στην ενοποίηση της Ευρασίας και εν συνεχεία στην αυτονόμησή της από το ωκεάνιο δίκτυο επικοινωνιών.

Άρα, σε βάθος χρόνου ενδέχεται να οδηγήσει στη δημιουργία ενός νέου διπολικού παγκόσμιου συστήματος, που θα διαδεχθεί το υπό διαμόρφωση σημερινό πολυπολικό σύστημα. Αλλά αυτό είναι μια άλλη και πολύ μεγάλη κουβέντα. Σε κάθε περίπτωση, η BRI είναι η κορωνίδα και το θεμέλιο της υψηλής στρατηγικής της Κίνας και συνακόλουθα αποτελεί βασικό στοιχείο της διαμόρφωσης της γεωπολιτικής στρατηγικής των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Ευρώπης.

Επωφελής για όλους

Η BRI προκαλεί μεγάλες προσδοκίες για τα οικονομικά και γεωπολιτικά της οφέλη αλλά και φόβους και αντιδράσεις, θεωρούμενη από μεγάλο μέρος του μηχανισμού διαμόρφωσης της υψηλής στρατηγικής της Δύσης ως μια προσπάθεια “έμμεσης στρατηγικής” της Κίνας να επιτύχει ηγεμονικό ρόλο στον πλανήτη. Από την πλευρά της, το Πεκίνο προσπαθεί να τονίσει την οικονομική διάσταση αυτού του κοσμογονικού εγχειρήματος, που δεν έχει προηγούμενο στην παγκόσμια ιστορία. Οι Κινέζοι υπογραμμίζουν ότι αυτό το σχέδιο εξασφαλίζει στις συμμετέχουσες χώρες οφέλη, με την έννοια ότι θα επωφελής για τους πάντες (win win), ακόμη και για ανταγωνιστές της, όπως η Ινδία. Ως εκ τούτου δεν θα υπάρξουν γεωπολιτικές τριβές.

Στο πλαίσιο αυτής της δύσκολης προσπάθειας είναι μεγάλης σημασίας η συμμετοχή στην BRI χωρών που θα λειτουργήσουν ως αποσβεστήρες κραδασμών στις αντιδράσεις που τυχόν προκύψουν από τους ισχυρούς δρώντες του Δυτικού Κόσμου, οι οποίοι βλέπουν την άνοδο της Κίνας με φόβο και καχυποψία. Έτσι, λοιπόν, στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία αποτελεί σημαντικό κομμάτι της BRI, ο ρόλος της Ελλάδας είναι σημαντικός ακριβώς γιατί μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας μείωσης των τριβών μεταξύ των ισχυρών δρώντων.

Μεταξύ των άλλων υποδομών που προβλέπονται να κατασκευαστούν στο πλαίσιο της BRI, είναι η δημιουργία ενός ποτάμιου δικτύου μεταφορών στα Βαλκάνια, το οποίο θα διασυνδέεται με το ποτάμιο δίκτυο μεταφορών της Κεντρικής Ευρώπης. Αυτό το δίκτυο ενδέχεται να διευκολύνει τη μεταφορά των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου προς την Ευρώπη, κάτι που είναι κρίσιμο στοιχείο της υψηλής στρατηγικής της Δύσης, δεδομένου ότι έτσι θα μειωθεί η εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Ο ρόλος της Τουρκίας

Αντιθέτως, η συμμετοχή της Τουρκίας στην BRI θα μπορούσε να προκαλέσει την αντίδραση των μεγάλων διεθνών δρώντων, ιδιαίτερα των ΗΠΑ, αλλά πιθανώς και της Ρωσίας. Αυτό θα συνέβαινε γιατί έτσι θα προέκυπτε μια υπερβολικά ισχυρή Τουρκία, κάτι που οι δύο μεγάλες δυνάμεις επιδιώκουν να αποφύγουν, ακριβώς γιατί έτσι πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να την ελέγξουν.

Επιπροσθέτως, μια Τουρκία αυτονομημένη από τη Δύση και με στενές σχέσεις με τη Μόσχα, αν αποκτούσε και αυξημένο ρόλο στην BRI θα μπορούσε να εντείνει περαιτέρω τους φόβους της Ουάσιγκτον, δεδομένης και της στενής σχέσης Κίνας-Ρωσίας. Συνακόλουθα, ο ήδη υπάρχων φόβος των ΗΠΑ έναντι της Κίνας θα συνδυαζόταν με το φόβο και την καχυποψία των Αμερικανών έναντι της Ρωσίας και της Τουρκίας, με αποτέλεσμα να κινδυνεύσει να προκληθεί μια βίαιη αντίδραση από πλευράς τους, με όποια επίπτωση θα είχε αυτή στην ίδια την BRI.

Με μια αρχική ματιά, λοιπόν, προκύπτει το συμπέρασμα ότι ενδέχεται να υφίσταται μια αρχική στιβαρή βάση οικοδόμησης μιας νέας στρατηγικής σχέσης Ελλάδας-Κίνας, χωρίς να θίγονται κρίσιμα δυτικά συμφέροντα. Αντιθέτως, ενδέχεται να επιτυγχάνονται σοβαρές συνέργειες με αυτά. Βέβαια, αυτό είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και πολυσύνθετο θέμα για να εξαντληθεί στο στενό πλαίσιο αυτού του κειμένου. Ωστόσο, το γεγονός παραμένει ότι μια μεγάλη δυνητική στρατηγική ευκαιρία για την Ελλάδα είναι ενώπιον της, παρότι ΗΠΑ και Ευρώπη προσπαθούν να αποτρέψουν την Αθήνα από το βαδίσει αυτό το μονοπάτι.

Μια Ελληνίδα στην υψηλή στρατηγική της Κίνας

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον δε είναι το γεγονός ότι στο πλέγμα των ειδικών που συμμετέχουν σε ακαδημαϊκό επίπεδο στη συνδιαμόρφωση της υψηλής στρατηγικής της Κίνας για την BRI και μάλιστα σε ένα από τα πιο ιδιόρρυθμα σημεία της, τον Αρκτικό, συμμετέχει και μια Ελληνίδα. Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Πελαγία Καρπαθιωτάκη διδάσκει στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο του Πεκίνου και είναι υπεύθυνη Διεθνών Σχέσεων της Academy of China Open Economy Studies Διεθνών Σχέσεων του ίδιου πανεπιστημίου, το οποίο αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά της Κίνας.

Επίσης, η Πελαγία Καρπαθιωτάκη ανέλαβε στις αρχές του 2018 την επιστημονική επιμέλεια (editing) της μελέτης “Mapping the Arctic’s Geo-economic Importance in the Global Future”, καθώς και τη συγγραφή δύο κεφαλαίων της μελέτης που εξετάζουν θέματα διακυβέρνησης, εθνικής κυριαρχίας και ασφάλειας στον Αρκτικό. Η μελέτη διεξάγεται από κοινού από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο του Πεκίνου με το Κέντρο Διεθνούς Εμπορίου και Οικονομικών Ερευνών (International Trade & Economics Research Center) του Guangdong University for Foreign Studies που εδρεύει στην Γκουαντζού, στη Νότιο Κίνα και αποτελεί επίσης ένα άλλο από τα κορυφαία πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας.

Για την ίδια μελέτη ο υπογράφων έχει αναλάβει δύο κεφάλαια για τις στρατιωτικές ισορροπίες στον Αρκτικό και τον εν δυνάμει ρόλο του Αρκτικού στη διαμόρφωση του διεθνούς συστήματος. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας συμμετείχα την άνοιξη του 2018 με την Πελαγία Καρπαθιωτάκη σε συνάντηση στην Γκουαντζού όπου οι συγγραφείς της μελέτης παρουσίασαν τα αρχικά συμπεράσματά τους σε πανεπιστημιακούς και ανώτατα στελέχη κρατικών οργανισμών της Κίνας που ασχολούνται με το σχετικό αντικείμενο, όπως ήταν το Ίδρυμα Ναυτικής Στρατηγικής.

Εκεί είχα την ευκαιρία να ακούσω από πρώτο χέρι για τη σημασία που δίνουν οι Κινέζοι ιθύνοντες στην ανάπτυξη της BRI με όσο το δυνατόν λιγότερες γεωπολιτικές τριβές, την προσήλωσή τους σε στρατηγικές win win, επωφελείς για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και συνακόλουθα τον ρόλο χωρών όπως η Ελλάδα σε αυτήν την προσπάθεια. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόμοιες προσπάθειες στην Κίνα δεν έχουν μόνο ακαδημαϊκό χαρακτήρα, αλλά εντάσσονται σε έναν ευρύτερο μηχανισμό για τη διαμόρφωση της υψηλής στρατηγικής της χώρας και η συγκεκριμένη προσπάθεια δείχνει να έχει σοβαρή δυναμική.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το όλο εγχείρημα εποπτεύει ο καθηγητής Lin Guijun, πρόεδρος της Ακαδημαϊκής επιτροπής του Οικονομικού Πανεπιστημίου του Πεκίνου (UIBE), Διευθυντής της Academy of China Open Economy Studies, (UIBE) και ακαδημαϊκός υπεύθυνος του Boao Forum, το οποίο είναι το “Νταβός της Ασίας”. Στην πραγματικότητα είναι μάλλον σημαντικότερο δεδομένου ότι η ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας βρίσκεται πλέον στην Ασία και όχι στην Ευρώπη. Εν κατακλείδι, η BRI δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα στην ευρασιατική σκακιέρα και η Ελλάδα πιθανώς να έχει σοβαρό ρόλο να παίξει στη διαμόρφωσή της.