Η αμηχανία της Αθήνας για τη διπλωματική αναβάθμιση της Άγκυρας

Τα όσα διαδραματίζονται στη Μέση Ανατολή και την Ουκρανία, με την  επίσκεψη του Προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τράμπ, στην Αραβική Χερσόνησο και τις παράλληλες συνομιλίες για το μεταπολεμικό μέλλον της Ουκρανίας στην Κωνσταντινούπολη, δεν είναι ούτε απόμακρες, ούτε ουδέτερες εξελίξεις για την Ελλάδα. Αντιθέτως, διαμορφώνουν ένα ρευστό γεωπολιτικό περιβάλλον, όπου αναδύονται νέοι “ρυθμιστές”, με την Άγκυρα να επιδιώκει και να επιτυγχάνει εν μέρει, την αναβάθμισή της σε περιφερειακή δύναμη διαμεσολάβησης.Η επιλογή της Κωνσταντινούπολης ως τόπου κρίσιμων διπλωματικών διεργασιών δεν είναι σύμπτωση.

Αντανακλά τη συστηματική προσπάθεια της Άγκυρας να παγιώσει ρόλο γέφυρας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αξιοποιώντας τις ρωγμές του διεθνούς συστήματος. Ενισχύεται  η τουρκική διπλωματική αυτοπεποίθηση και από  την ανοχή ή και τη σιωπηρή ενθάρρυνση ισχυρών διεθνών δρώντων  (ΗΠΑ, Ρωσίας, Γερμανίας, Ιταλίας), που δεν αποκλείεται να μεταφραστεί σε πιέσεις προς την Αθήνα, στο όνομα μιας δήθεν “αμοιβαίας κατανόησης” σε ζητήματα ελληνικού ενδιαφέροντος, δηλαδή σε διευθετήσεις που εξυπηρετούν τις τουρκικές αναθεωρητικές αξιώσεις, εις βάρος των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων.

Η  αναβάθμιση της Τουρκίας σε γεωπολιτικό “κόμβο” δεν συνιστά, απλώς, διπλωματική επιτυχία της Άγκυρας, είναι παράλληλα και ένδειξη ελληνικής στρατηγικής αμηχανίας. Στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης, στο ανάκτορο Ντολμά Μπαχτσέ, εκεί όπου η Ιστορία συναντά τις γεωπολιτικές σκιές της, διεξήχθη την  Παρασκευής 16 Μαΐου 2025, ο πρώτος γύρος διπλωματικών επαφών, μεταξύ Ρωσίας, Ουκρανίας, ΗΠΑ και Τουρκίας και με την ηχηρή απουσία της ΕΕ. Η συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη επιβεβαίωσε την διάσταση απόψεων των εμπολέμων.

Οι απαιτήσεις της Ρωσίας για ουκρανική υποχώρηση από κατεχόμενες περιοχές δεν συνιστούν διαπραγμάτευση, αλλά τελεσίγραφο. Η Ουκρανία, δεν μπορεί να αποδεχθεί εδαφικό ακρωτηριασμό ως τίμημα για το τέλος των εχθροπραξιών. Η Ρωσία, επειδή εκτιμά ότι είναι η νικήτρια του πολέμου,  αξιώνει την de facto αναγνώριση των εδαφών που κατέχει στην Ανατολική Ουκρανία. Η Ουκρανία παλεύει για την επιβίωσή της ως κυρίαρχο κράτος και απορρίπτει τις ρωσικές αξιώσεις. Οι ΗΠΑ προωθούν τα Ευρασιατικά τους συμφέροντα, αφού εξασφάλισαν τις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας,  μέρος από τους ενεργειακούς της πόρους  και την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης Ουκρανίας.

Η Ευρώπη είναι απούσα, θεάται απλώς την εξέλιξη ενός πολέμου που θα καθορίσει  το μέλλον της. Οι συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, οι οποίες, πριν από έναν χρόνο, παρουσιάστηκαν ως “ιστορικό παράθυρο ευκαιρίας” για τον τερματισμό του πολέμου, κατέρρευσαν αθόρυβα και χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Όχι επειδή έλειψαν οι δηλώσεις καλής θέλησης, αλλά επειδή περίσσεψαν οι αυταπάτες.

ΗΠΑ, Ουκρανία, Μέση Ανατολή και Τουρκία

Η περιοδεία του Αμερικανού Προέδρου, Ντοναλντ Τραμπ, σε Ριάντ, Ντόχα και Άμπου Ντάμπι, συνιστά μια ριζικά νέα γεωπολιτική τομή. Η αιφνιδιαστική συνάντηση του Προέδρου των ΗΠΑ με τον νέο Σύρο ηγέτη, Αχμέντ αλ-Σαράα, και η ανακοίνωση άρσης των αμερικανικών κυρώσεων εναντίον της Δαμασκού, επανατοποθετούν τις ΗΠΑ στο κέντρο των εξελίξεων. Το νέο συριακό καθεστώς, που αναδύθηκε μετά την ανατροπή του Άσαντ, φαίνεται να αποκηρύσσει το τρομοκρατικό παρελθόν του,  να αποστασιοποιείται από το σκληροπυρηνικό και Θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης και επιχειρεί προσέγγιση με τη Δύση, με προοπτική την πιθανή ένταξή του στις Συμφωνίες του Αβραάμ, αλλά και σε συμμαχία με την Τουρκία.

Η Τουρκία, παρά τις εντάσεις του παρελθόντος με τις ΗΠΑ, αναβαθμίζεται, ως κρίσιμος περιφερειακός παράγοντας σταθερότητας. Ο Ταγίπ Ερντογάν συμμετέχει στον διάλογο, υπό τον Αμερικανό πρόεδρο,  για τη μετεξέλιξη της Συρίας και εξασφαλίζει την αμερικανική ανοχή, για τον στρατιωτικό της ρόλο της Τουρκίας, στις κουρδικές περιοχές του Της Βόρειας Συρίας. Μια εντυπωσιακή ακόμη εξέλιξη είναι ότι   ο Πρόεδρος Τραμπ εκφράζει  την πρόθεσή του να ξεκινήσει διάλογο με το Ιράν, υπό την προϋπόθεση αποχώρησης της Τεχεράνης από τη Συρία και του τερματισμού της υποστήριξης της σε τρομοκρατικά δίκτυα.

Οι κινήσεις αυτές προκαλούν προφανή ανησυχία στο Ισραήλ. Ο Νετανιάχου δεν κρύβει τη δυσφορία του, για τη μονομερή προσέγγιση ΗΠΑ–Συρίας, την ενίσχυση του ρόλου της Τουρκίας, αλλά και τα ανοίγματα της αμερικανικής διπλωματίας στο Ιράν, που αποτελεί θανάσιμο εχθρό του Ισραήλ. Ίσως η ανοχή του Τραμπ, στα  δολοφονικά σχέδια του Ισραηλινού Στρατού για ολοκληρωτικό Παλαιστινιακό Ολοκαύτωμα στη Λωρίδα της Γάζας, να μετριάσουν την εικαζόμενη δυσφορία του Ισραήλ, σχετικά με τις αμερικανικές πρωτοβουλίες, για  Συρία-Τουρκία-Ιράν.

Με τις τελευταίες εξελίξεις, σε Μέση Ανατολή και Ουκρανία, η Άγκυρα αναδεικνύεται σε βασικό  παράγοντα της νέας γεωπολιτικής και γεωενεργειακής πραγματικότητας. Το αμερικανικό Πεντάγωνο ενέκρινε ήδη την πώληση πυραυλικών συστημάτων AIM-9X και AIM-120C-8 στην Τουρκία, ύψους 304 εκατ. δολαρίων, ενισχύοντας τη στρατιωτική της υπεροπλία. Η Τουρκία επιδιώκει την επανένταξή της στο πρόγραμμα συμπαραγωγής των αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών F-35, με την υποστήριξη του Προέδρου Τραμπ και παρά τις αντιδράσεις του Κογκρέσου.

Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ερντογάν διατηρεί στρατηγικές ισορροπίες: Συνομιλεί με τον Προέδρο της Ρωσίας, Πούτιν, στηρίζει το Κίεβο και τον Ζελένσκι, κρατά τους ρωσικούς πυραύλους S-400 σε επιχειρησιακή ετοιμότητα, συνεργάζεται με την ουκρανική αμυντική βιομηχανία και ταυτόχρονα επιδιώκει είσοδο στους BRICS. Είναι αποδεκτός, ως πολύτιμος συνομιλητής, τόσο της Ανατολής, όσο και της Δύσης. Ουσιαστικά, ο Ερντογάν εμφανίζεται πλέον ως “επιτήδειος ενδιάμεσος” μεταξύ Ρωσίας, ΗΠΑ, Ευρώπης και Ανατολής.

Η ανοχή της ΕΕ απέναντι στην Άγκυρα

Η σιωπηρή ανοχή της ΕΕ και των ΗΠΑ, απέναντι στον αυταρχισμό και εκδηλωμένο αναθεωρητισμό της Άγκυρας, συνοδεύεται από πολιτικοοικονομικά ανταλλάγματα. Η Τουρκική Baykar εξαγόρασε την ιταλική εταιρεία Piaggio Aerospace, ενώ η Baykar υπέγραψε Μνημόνιο Συνεργασίας με την ιταλική εταιρεία Leonardo, για τη δημιουργία κοινοπραξίας, με στόχο την ανάπτυξη και παραγωγή μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Η κοινοπραξία αυτή, με έδρα την Ιταλία, θα συνδυάσει την τεχνογνωσία της Baykar στα UAV με την εμπειρία της Leonardo σε συστήματα αποστολής και ηλεκτρονικά.

Κράτη-μέλη της ΕΕ, με πρώτη τη Γερμανία, απευθύνουν ανοιχτή πρόσκληση στην Τουρκία για συμμετοχή στο υπό διαμόρφωση πλαίσιο της ευρωπαϊκής άμυνας. Μια Τουρκία, που κατέχει παρανόμως κυπριακό έδαφος, απειλεί με casus belli την Ελλάδα, εργαλειοποιεί το μεταναστευτικό, στρατιωτικοποιεί την αναθεωρητική πολιτική της και καταγγέλλει την ΕΕ σε κάθε βήμα. Αυτή η Τουρκία, καλείται σήμερα να συμμετάσχει στην “στρατιωτική ανασυγκρότηση της Ευρώπης”.

Η συμμετοχή της Τουρκίας στην “αμυντική ταυτότητα” της ΕΕ, είναι, θεμελιώδης κόκκινη γραμμή για την Αθήνα ή τουλάχιστον έτσι διακηρύσσει η Ελληνική Κυβέρνηση. Ούτε το Παρίσι, ούτε το Βερολίνο, ούτε οι Βρυξέλλες, φαίνεται να “συγκινούνται” από τις ελληνικές “κόκκινες γραμμές”. Είναι σαφές ότι η Μέση Ανατολή εισέρχεται σε νέα φάση. Το μείζον γεωπολιτικό ερώτημα είναι, αν η νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας των Αμερικανών, θα αποδειχτεί και επιτυχής, σταθεροποιώντας το γεωπολιτικό εκκρεμές ή θα καταρρεύσει υπό των βάρος των ίδιων των αντιφάσεών της.

Η απουσία της Ευρώπης και η στρατηγική αμηχανία της Ελλάδας παγιώνονται και έτσι, εκεί όπου οι  άλλοι “χαράσσουν” γεωπολιτική και μάλιστα στη γεωγραφική γειτονιάς μας, εμείς, ως Έλληνες και ευρωπαίοι, απλά καταγράφουμε τις εξελίξεις και μετράμε απώλειες …

Η Ουάσιγκτον με τις στρατηγικού χαρακτήρα επιλογές της, δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας, αλλά διασαφηνίζει ότι, για την Ανατολική Μεσόγειο, τον Καύκασο και τη Μαύρη Θάλασσα, αξιόπιστος συνομιλητής είναι η Άγκυρα του Ερντογάν, όχι η Αθήνα του Μητσοτάκη. Στην Ελλάδα, παρότι η διεθνοπολιτική πραγματικότητα βοά, ωστόσο, κυβερνητικοί κύκλοι επιμένουν σε ένα αφήγημα “στρατηγικού συμμάχου”, που πείθει μόνο εμάς τους ίδιους και όχι όλους, αλλά κανέναν από τους διεθνείς παράγοντες.

Η στάση της Ελλάδας στις εξελίξεις

Η Ελλάδα δίνει βάσεις, παρέχει στρατιωτικές ευκολίες, υπερθεματίζει στην ευρωατλαντική πειθαρχία και, ως ανταμοιβή, αποκλείεται από κάθε σοβαρό γεωπολιτικό διάλογο. Ούτε στις συνομιλίες για τις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας, ούτε στα σενάρια μελλοντικής εκεχειρίας, ούτε στην αναδιάταξη του ενεργειακού χάρτη της περιοχής υπάρχει ελληνική παρουσία. Η χώρα μετατρέπεται σταδιακά από “στρατηγικός σύμμαχος” σε γεωπολιτικό κομπάρσο, παρών στις δεξιώσεις, απών από τις αποφάσεις. Η Ελλάδα έχει εκχωρήσει το σύνολο των στρατιωτικών βάσεων προς αξιοποίηση από τις αμερικανικές Ένοπλες Δυνάμεις.

Η “γραμμή άμυνας” Αλεξανδρούπολης-Λάρισας-Σούδας, η παράδοση κρίσιμων αποθεμάτων στον πόλεμο της Ουκρανίας, που αφαιρέθηκαν από τα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου, η διαρκής στρατιωτική εξάρτηση από το Παρίσι και την Ουάσιγκτον, η αγορά πανάκριβων οπλικών συστημάτων από τις Πολεμικές Βιομηχανίες της Γαλλίας και των ΗΠΑ, δεν μετουσιώθηκαν σε γεωπολιτικό κεφάλαιο. Δεν υπήρξε πολιτικό-διπλωματικό αντιστάθμισμα. Δεν υπήρξε ανταποδοτικότητα. Μόνο δηλώσεις συμπάθειας και χαρούμενα πρωτοσέλιδα στον φιλοκυβερνητικό τύπο και στα τρολ του διαδικτύου.

Η Άγκυρα επιστρέφει δυναμικά στο διεθνές προσκήνιο, όχι επειδή είναι ευχάριστη, αλλά επειδή είναι χρήσιμη. Αν η Ελλάδα επιλέξει να παραμείνει απλώς προβλέψιμη, τότε θα είναι και αναλώσιμη. Η γεωστρατηγική προθυμία προς τους συμμάχους, χωρίς εθνική διεκδίκηση και στόχευση, οδηγεί μόνο σε γεωπολιτική αφάνεια και μοιραία στην εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων. Και αυτή η διαπίστωση είναι η πιο σκληρή αλήθεια, που προκύπτει από την μελέτη των διεθνοπολιτικών εξελίξεων.

Η ωμότητα και ο ρεαλισμός και όχι οι ρομαντικές φαντασιώσεις περί “διεθνούς δικαίου”, χωρίς δύναμη πυρός, χαρακτηρίζουν τις πρωτόφαντες και εν εξελίξει γεωστρατηγικές, ενεργειακές και στρατιωτικο-διπλωματικές εξελίξεις στη γεωγραφική περιφέρεια της Ελλάδας. Από τα Στενά και τη Μαύρη Θάλασσα, ως την Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, διαμορφώνεται μια νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας χωρίς εμάς. Μια αρχιτεκτονική, που δεν τιμά υποδείγματα νομιμοφροσύνης, αλλά κρίνει με όρους ισχύος, αξίας χρήσης και γεωπολιτικού εκβιασμού.

Αν η Ελλάδα δεν διεκδικήσει ρόλο με πολιτική αυτοπεποίθηση και στρατηγική αποφασιστικότητα, κινδυνεύει να γίνει το “επιμελητειακό οικόπεδο” της Δύσης, αλλά χωρίς λόγο στη διανομή ισχύος.