Η εκλογή μουφτήδων και το φάντασμα του Ντενκτάς

Η ανακοινωμένη πρόθεση της κυβέρνησης Τσίπρα να προχωρήσει σε διαδικασία εκλογής των μουφτήδων στη Θράκη θα αξιολογηθεί οριστικά μόνο όταν θα γίνει γνωστός ο μηχανισμός εκλογής τους. Είναι διαφορετικό να εκλέγονται οι μουφτήδες από το σύνολο των μουσουλμάνων πολιτών από το να τους επιλέγει ένα εκλεκτορικό σώμα. Και αν ισχύσει το δεύτερο έχει κρίσιμη σημασία από ποιους θα αποτελείται αυτό το εκλεκτορικό σώμα.

Η χρόνια προσπάθεια της Άγκυρας να συσχετίσει και να καταστήσει ισοδύναμο το Οικουμενικό Πατριαρχείο με τους μουφτήδες στη Θράκη δεν έχει ούτε ιστορικό, ούτε νομικό έρεισμα. Οι μουφτήδες είναι τοπικοί θρησκευτικοί ηγέτες της μουσουλμανικής μειονότητας. Διορίζονται από την Πολιτεία, επειδή αυτό ήταν το καθεστώς και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, από την οποία τους κληρονόμησε το ελληνικό κράτος.

Αντιθέτως, το Πατριαρχείο είναι ένας μακραίωνος διεθνής θεσμός, ο οποίος υπερβαίνει το πλαίσιο των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ενδιαφέρει δε ιδιαιτέρως την Ουάσιγκτον (και συνολικά τη Δύση), η οποία δεν επιθυμεί τα πρωτεία στον κόσμο της Ορθοδοξίας να περάσουν στο Πατριαρχείο της Μόσχας. Γι’ αυτό και πάντα στήριξε το Πατριαρχείο στην Πόλη, αναγνωρίζοντας τον οικουμενικό χαρακτήρα του.

Η κατάσταση στη Θράκη είναι πολύ ευαίσθητη για να την μετατρέψουμε σε πεδίο πειραματισμών και πολύ περισσότερο ιδεοληψιών. Προς το παρόν, το μόνο σίγουρο είναι ότι η κυβερνητική πρόθεση είναι αποτέλεσμα σχετικής υπόσχεσης του Τσίπρα κατά τη διάρκεια των συνομιλιών με τον Ερντογάν στην Αθήνα. Σύμφωνα με μη διασταυρωμένη πληροφορία ήταν το ελληνικό αντάλλαγμα για να δέχεται πίσω η Τουρκία πρόσφυγες-μετανάστες και από την ηπειρωτική Ελλάδα.

Το “δώρο” του Τσίπρα

Στις 11 Δεκεμβρίου, στο άρθρο μου “Ο απολογισμός μίας δύσκολης επίσκεψης” έγραφα: «Πράγματι, ο Ερντογάν ομολόγησε ότι η μειονότητα στη Θράκη αποτελείται από Τούρκους, Πομάκους και Ρομά. Αυτό που ενδιαφέρει την Άγκυρα, όμως, δεν είναι ο φυλετικός χαρακτήρας της, αλλά η εθνική της συνείδηση. Και σε αυτό το επίπεδο, η τουρκική προπαγάνδα έχει κερδίσει πολύ έδαφος. Ο Τούρκος πρόεδρος πίεσε για την εκλογή των μουφτήδων, επειδή θεωρούν δεδομένο πως θα εκλεγούν αυτοί που θα υποδείξει το τουρκικό προξενείο. Στα θετικά θεωρείται ότι ο Ερντογάν αναγνώρισε πως τα ζητήματα της μουσουλμανικής μειονότητας είναι εσωτερικό ζήτημα της Ελλάδας, αλλά –σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες– στην κατ’ ιδίαν συνομιλία του ο Τσίπρας του άφησε να εννοηθεί πως η Αθήνα θα κινηθεί προσεχώς προς την κατεύθυνση έστω και μερικής ικανοποίησης κάποιων αιτημάτων της μειονότητας».

Όσον αφορά τον τρόπο εκλογής των μουφτήδων, θα ήταν εθνικά ζημιογόνα η επιλογή της καθολικής ψηφοφορίας, που σημαίνει ότι η μειονότητα θα αποκτήσει δικούς της εκλογικούς καταλόγους και θα πραγματοποιεί δικές της μαζικές ψηφοφορίες ως ανεξάρτητη ομάδα από την υπόλοιπη κοινωνία. Η θεσμική οργάνωση της μειονότητας σε χωριστό εκλογικό σώμα θα είναι εκ των πραγμάτων το πρώτο βήμα για την ανάδειξη ενός Ντενκτάς της Θράκης.

Η Τουρκία έχει κάθε συμφέρον να το ζητάει πιεστικά, διότι αυτές οι διαδικασίες όχι μόνο δεν διευκολύνουν την ένταξη των μουσουλμάνων στην ελληνική κοινωνία, αλλά ενισχύουν την τάση διαχωρισμού τους. Κι αυτό σε μία περίοδο που η Άγκυρα επιδιώκει συστηματικά να υπονομεύσει την ελληνική κυριαρχία στην περιοχή. Οι αλλεπάλληλες επισκέψεις Τούρκων επισήμων στη Θράκη, με τις προκλήσεις που κατά κανόνα λαμβάνουν χώρα, δεν είναι, βεβαίως, τυχαίες.

Διπλός στόχος

Η Άγκυρα καλλιεργεί συστηματικά την εικόνα ότι η Ελλάδα καταπιέζει τη μειονότητα. Ο στόχος της είναι διπλός: Σε τακτικό επίπεδο επιδιώκει να εξισορροπήσει τις πιέσεις που δεχόταν από τη Δύση για να σεβασθεί τις θρησκευτικές ελευθερίες και ειδικότερα τα δικαιώματα του Πατριαρχείου και να επιστρέψει τις δημευθείσες ελληνικές περιουσίες. Η εικόνα δύο εχθρικών γειτονικών χωρών, που η μία καταπιέζει τη μειονότητα της άλλης στο έδαφός της βολεύει την τουρκική διπλωματία.

Ο δεύτερος στόχος είναι στρατηγικού χαρακτήρα. Παρά τις άλλες αντιθέσεις τους οι νεοοθωμανοί και οι κεμαλικοί συγκλίνουν σ’ ότι αφορά την πολιτική σ’ αυτό το μέτωπο. Και οι δύο επιδιώκουν εμμέσως πλην σαφώς –όπως προανέφερα– να αποσταθεροποιήσουν την ελληνική κυριαρχία στην Θράκη με μοχλό την μουσουλμανική μειονότητα. Γι’ αυτό και προσπαθούν με κάθε τρόπο να την ελέγχουν. Αυτό είναι πιο εύκολο όσο η μειονότητα παραμένει κλειστή. Γι’ αυτό και αντιδρούν στις προσπάθειες της ελληνικής Πολιτείας για κοινωνική ένταξη των μουσουλμάνων.

Κεντρικό ρόλο στην προσπάθεια ενσωμάτωσης των μουσουλμάνων παίζει η δημιουργία δημόσιων δημοτικών και γυμνασίων στα χωριά, τα προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και η εφαρμογή ποσόστωσης για την εισαγωγή των μουσουλμάνων αποφοίτων λυκείων στα ΑΕΙ και ΤΕΙ. Τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός των μουσουλμανοπαίδων, που επιλέγουν να φοιτήσουν σε δημόσια σχολεία έχει αυξηθεί σημαντικά. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι η καλή γνώση των ελληνικών είναι απαραίτητη για την φοίτησή τους σε επαγγελματικές σχολές, οι οποίες τους εξασφαλίζουν απασχόληση. Σήμερα, οι –νεότεροι κυρίως– μουσουλμάνοι ασκούν όλα τα επαγγέλματα, με αποτέλεσμα να έχουν βελτιώσει πολύ την οικονομική τους θέση.

Η μουσουλμάνα μητέρα

Καθοριστικό ρόλο γι’ αυτή την εξέλιξη έχει παίξει η μουσουλμάνα μητέρα. Παρ’ ότι αποτελεί την βουβή φιγούρα της οικογένειας, είναι κατά κανόνα ρεαλίστρια και αρνείται τα μισαλλόδοξα πρότυπα της ανδροκρατικής κουλτούρας του καφενείου. Είναι κυρίως οι μουσουλμάνες που έχουν αγκαλιάσει τα προγράμματα ελληνικής γλώσσας για ενηλίκους και είδαν τις προοπτικές, που έχει για τα παιδιά τους η ποσόστωση για την εισαγωγή στα ελληνικά πανεπιστήμια.

Με την δική τους παρότρυνση τα παιδιά τους, δειλά αλλά σταθερά, επιδιώκουν να χειραφετηθούν από τους ασφυκτικούς παραδοσιακούς κανόνες. Προς την ίδια κατεύθυνση έχει αρχίσει να κινείται –πολύ δειλά είναι αλήθεια– και η μεσαία τάξη των μουσουλμάνων, που ζει στα αστικά κέντρα. Η τάση αυτή ανησυχεί το τουρκικό προξενείο, το οποίο πιέζει την μειονότητα να παραμείνει κλειστή. Η καθήλωση στον παραδοσιακό τρόπο ζωής διευκολύνει και την επιβολή μίας ενιαίας υπαγορευμένης πολιτικής συμπεριφοράς.

Για να εξισορροπήσουν το άνοιγμα των μουσουλμανοπαίδων στην ελληνική εκπαίδευση, η μειονοτική ηγεσία δίνει έμφαση στα κορανικά σχολεία. Αυτά λειτουργούν ατύπως επί τρίωρο σε καθημερινή βάση, μη εξαιρουμένων των Σαββατοκύριακων. Σ’ αυτά διδάσκουν ιμάμηδες, που κατά κανόνα έχουν σπουδάσει στην Τουρκία. Η μαντήλα είναι πανταχού παρούσα και επιβάλλεται ακόμα και στα μικρά κορίτσια, που πηγαίνουν στα κορανικά σχολεία.

Οι κεμαλικοί καταγγέλλουν τον Ερντογάν ότι υπονομεύει τον κοσμικό χαρακτήρα του τουρκικού κράτους. Παλαιότερα, οι ίδιοι χρησιμοποιούσαν ως εργαλεία για τον έλεγχο της μειονότητας αυτά που καταγγέλλουν στην ίδια την Τουρκία. Και βεβαίως επικροτούν που την πρακτική τους συνεχίζει με ακόμα μεγαλύτερη ένταση το καθεστώς Ερντογάν.