Η επίσκεψη Τσίπρα στον Λευκό Οίκο και η ιστορική ευκαιρία

του Σταύρου Λυγερού  – 

Η επίσημη επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην Ουάσιγκτον ήταν η ευκαιρία και η στιγμή για να αποκρυσταλλωθούν σε πρακτικό επίπεδο οι νέες γεωπολιτικές τάσεις που αναδύονται στην ευρύτερη περιοχή. Το στοιχείο που δρομολόγησε την διαφοροποίηση των γεωπολιτικών ισορροπιών είναι αναμφισβήτητα η απομάκρυνση της Τουρκίας από τη Δύση, έτσι όπως αυτή εκφράζεται με την επιδείνωση και των αμερικανοτουρκικών και των ευρωτουρκικών σχέσεων.

Προφανώς, ούτε οι Αμερικανοί ούτε οι Ευρωπαίοι θέλουν να χάσουν την Τουρκία. Και οι δύο αναγνωρίζουν ότι αφενός είναι μεγάλης στρατηγικής σημασίας “οικόπεδο”, αφετέρου μία μεγάλη αγορά. Από την άλλη πλευρά, όμως, έχουν πλέον πεισθεί πως με τον Ερντογάν στο τιμόνι δεν πρόκειται οι σχέσεις να επανέλθουν σε ανεκτό για την Δύση επίπεδο. Γι’ αυτό και βλέπουν πλέον την Άγκυρα με άλλα μάτια απ’ ότι στο παρελθόν. Το γεγονός αυτό κατ’ επέκτασιν αλλάζει και τον τρόπο που ειδικά οι Αμερικανοί βλέπουν πλέον την Ελλάδα.

Μπορεί σε κεντρικό επίπεδο να μην έχει ακόμα επίσημα αποτυπωθεί το ρήγμα στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, αλλά είναι αλάνθαστο σημάδι η συσσώρευση επεισοδίων που φέρνουν την Ουάσιγκτον αντιμέτωπη με την Άγκυρα. Το πιο πρόσφατο είναι η ερήμην καταδίκη δημοσιογράφου της Wall Street Journal για τρομοκρατική προπαγάνδα. Αυτό που, ωστόσο, βάθυνε το ρήγμα είναι η σύλληψη του τουρκικής καταγωγής υπαλλήλου του αμερικανικού προξενείου στην Κωνσταντινούπολη Μετίν Τοπούζ με την κατηγορία της συνεργασίας με το κίνημα Γκιουλέν.

Δεν πρόκειται για απλή υπόθεση. Είναι ενδεικτικό ότι ο σύμβουλος του Ερντογάν Μπουρχάν Κουζού συνέδεσε αυτή τη σύλληψη με τον ισχυρισμό ότι πίσω από το αποτυχημένο πραξικόπημα ήταν η CIA. Για την ακρίβεια, απέδωσε την αντίδραση του Αμερικανού πρεσβευτή στην Τουρκία Μπας (διέκοψε την παροχή βίζας σε Τούρκους που θέλουν να ταξιδέψουν στις ΗΠΑ) στον φόβο ότι ο συλληφθείς θα αποκαλύψει στοιχεία για την εμπλοκή των Αμερικανών.

Ενδεικτικό της διάστασης που έλαβε η υπόθεση είναι η δήλωση του ίδιου του Ερντογάν ότι δεν αναγνωρίζει τον Αμερικανό πρεσβευτή ως εκπρόσωπο των ΗΠΑ και ότι εφεξής δεν θα γίνεται δεκτός από Τούρκους αξιωματούχους. Το μέτρο αυτό, βεβαίως, είναι συμβολικό, δεδομένου ότι ο Μπας είχε ήδη πάρει μετάθεση για το Αφγανιστάν.

Αλλεπάλληλα επεισόδια

Οι τουρκικές αρχές έχουν ακόμα συλλάβει τον Αμερικανό πάστορα Άντριου Μπράνσον και παρά την έκκληση του προέδρου Τραμπ, ο Ερντογάν συνέδεσε την απελευθέρωση με την έκδοση του Γκιουλέν από τις ΗΠΑ στην Τουρκία. Ένα άλλο επεισόδιο είναι η απόφαση της αμερικανικής Δικαιοσύνης να ασκήσει διώξεις εναντίον σωματοφυλάκων του Τούρκου προέδρου του για το επεισόδιο που είχαν προκαλέσει με διαδηλωτές κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στον Λευκό Οίκο.

Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι η αμερικανική Δικαιοσύνη έχει ασκήσει δίωξη εναντίον του πρώην Τούρκου υπουργού Οικονομικών Τζαφέρ Τσαγαλγιάν και του πρώην προέδρου της τουρκικής τράπεζας Halkbank Σουλεϊμάν Ασλάν για την υπόθεση λαθρεμπορίου με το Ιράν του Ιρανοαζέρου επιχειρηματία Ριζά Ζαράμπ, στον οποίο το καθεστώς έχει δώσει την τουρκική ιθαγένεια.

Ούτε αυτή είναι απλή υπόθεση. Οι Αμερικανοί στηρίζονται σε πόρισμα Τούρκων εισαγγελέων (διασυνδεδεμένων με την Αδελφότητα Γκιουλέν), το οποίο κατονομάζει τον ίδιο τον Ερντογάν σαν «αρχηγό εγκληματικής οργάνωσης» και εμπλέκει και άλλους πρώην υπουργούς του.

Στην καρδιά του αμερικανοτουρκικού ρήγματος είναι η επιλογή της Ουάσιγκτον να παίξει δυνατά το κουρδικό χαρτί στη Συρία, τροφοδοτώντας τις φοβίες της Άγκυρας ότι μεθοδεύεται ακόμα και διαμελισμός της Τουρκίας.

Στην αγκαλιά της Ρωσίας

Αντιδρώντας σ’ αυτό, ο Ερντογάν πέφτει ολοένα και πιο βαθιά στην αγκαλιά της Ρωσίας και εν μέρει της Κίνας, προσδοκώντας να βρει εκεί τα ερείσματα για να εξισορροπήσει τις δυτικές πιέσεις. Στο πλαίσιο αυτό, εγγράφεται και η ασαφής ακόμα συμφωνία για την αγορά του προηγμένου ρωσικού αντιαεροπορικού πυραυλικού συστήματος S-400.

Η απόσταση που χωρίζει την Τουρκία από τη Δύση συνεχώς μεγαλώνει. Η επιθετική ρητορική του Ερντογάν εναντίον χωρών-μελών της ΕΕ με αφορμή την απαγόρευση προεκλογικών συγκεντρώσεων εν όψει του τουρκικού δημοψηφίσματος (Απρίλιος 2017) έχει, άλλωστε, καταστήσει αγεφύρωτο το χάσμα και στις στενά ευρωτουρκικές σχέσεις. Ειδικά οι σχέσεις Βερολίνου-Άγκυρας έχουν φθάσει στο ναδίρ.

Μετά από αποτυχημένες προσπάθειες να γεφυρώσει το χάσμα, το Βερολίνο πέρασε στην αντεπίθεση. Ανακοίνωσε την πρόθεσή του να σταματήσει τις ήδη πρακτικά παγωμένες ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με την ΕΕ. Η Μέρκελ ενημέρωσε σχετικά τον Γιούνκερ και ήδη έχει καταγραφεί και επισήμως η θέση πως «οι ενέργειες των τουρκικών αρχών καθιστούν αδύνατον η Τουρκία να γίνει μέλος της ΕΕ».

Οι επιπτώσεις στην Ελλάδα

Τι σημαίνουν όλα τα παραπάνω για την εθνική ασφάλεια της Ελλάδας; Όπως προαναφέραμε, έχει αλλάξει ο τρόπος, με τον οποίο οι δυτικοί βλέπουν πλέον την Τουρκία. Κι αυτό αλλάζει τον τρόπο που βλέπουν και την Ελλάδα. Αυτό ισχύει κυρίως για τους Αμερικανούς, οι οποίοι έχουν πιο σφαιρική ματιά και όχι τη στενά οικονομίστικη ματιά της ΕΕ.

Η δια της διολισθήσεως απομάκρυνση της Τουρκίας από τη Δύση καθιστά την Ελλάδα χώρα πρώτης γραμμής. Με άλλα λόγια, το γεωπολιτικό σύνορο της Δύσης προς Ανατολάς μετατοπίζεται ατύπως στο Αιγαίο. Η Τουρκία παραμένει, βεβαίως, χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά ατύπως μετατρέπεται σε μία γεωπολιτικά “γκρίζα” περιοχή.

Αυτό σημαίνει ότι οι ΗΠΑ αρχίζουν να αντιμετωπίζουν την Ελλάδα όχι αποκλειστικά ως μια τυπική χώρα-μέλος της ΕΕ, αλλά ως χώρα με ξεχωριστή γεωπολιτική σημασία. Αυτό φάνηκε από τα τελευταία χρόνια της θητείας του Ομπάμα. Οι Αμερικανοί δεν θέλουν να σπάσει ο ελληνικός κρίκος που αποδεικνύεται ολοένα και πιο σημαντικός για το δυτικό σύστημα ασφαλείας.

Ο ελληνικός κρίκος

Τα τρία μέτωπα που απασχολούν την αμερικανική εξωτερική πολιτική είναι το μέτωπο έναντι της Ρωσίας και της Κίνας, οι ευρωαμερικανικές σχέσεις και η Μέση Ανατολή. Το δεύτερο και το τρίτο μέτωπο τα συνδέει κατά μία έννοια ο κρίκος Ελλάδα. Πολύ περισσότερο τώρα που η Τουρκία του Ερντογάν διολισθαίνει απομακρυνόμενη από τη Δύση.

Οι εξελίξεις αυτές αναβαθμίζουν ποιοτικά τη σημασία της Ελλάδας στην ευρύτερη περιοχή. Η ύπαρξη των δύο τριγώνων (Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ και Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος) συμβάλει σ’ αυτό. Υπενθυμίζουμε ότι η Ουάσιγκτον θεωρεί το Ισραήλ και την Αίγυπτο βασικούς παίκτες στην περιοχή. Με άλλα λόγια, υπάρχουν οι υποδοχές για να αναπτυχθεί ένας γεωπολιτικός ρόλος για την Ελλάδα, ο οποίος θα έχει τις ευλογίες της Ουάσινγκτον και εκ των πραγμάτων θα επηρεάσει και τη στάση της Ευρωζώνης.

Στην  ιστορία οι ευκαιρίες είναι λίγες και για να αξιοποιηθούν απαιτείται υψηλού επιπέδου επεξεργασμένη στρατηγική. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο Τσίπρας πρέπει να πάει στην Ουάσιγκτον με πολύ συγκεκριμένες προτάσεις, οι οποίες να παντρεύουν τα αμερικανικά με τα ελληνικά συμφέροντα.

Ιστορική ευκαιρία

Τα προβλήματα που έχουν ανακύψει στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις έχουν εκ των πραγμάτων θέσει σε αμφισβήτηση τη στρατηγική χρησιμότητα της βάσης του Ιντσιρλίκ. Η εν λόγω αμφισβήτηση εκ των πραγμάτων αναβαθμίζει ποιοτικά τη στρατηγική σημασία της βάσης στη Σούδα. Οι Αμερικανοί ζητούν η σχετική συμφωνία να ανανεωθεί για πέντε χρόνια κι όχι ετησίως, όπως μέχρι τώρα, ώστε να μπορούν να πραγματοποιήσουν έργα για την επιχειρησιακή αναβάθμισή της.

Θα ήταν σφάλμα η Αθήνα να διαπραγματευθεί στενά την υπόθεση της Σούδας για να αποσπάσει επιμέρους ανταλλάγματα. Οφείλει να εγγράψει το συγκεκριμένο ζήτημα στο ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο, προκειμένου να δρομολογήσει μία νέα στρατηγική σχέση με τους Αμερικανούς.

Η ελληνική πλευρά έχει τη μοναδική ευκαιρία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να αλλάξει την παραδοσιακή ετεροβαρή ισορροπία στο τρίγωνο Ελλάδα-ΗΠΑ-Τουρκίας. Για την ακρίβεια, να εκμεταλλευθεί το κενό που δημιουργεί η δια της διολισθήσεως απομάκρυνση της Τουρκίας από τη Δύση, ώστε η Ελλάδα να αναγνωρισθεί ως ακροτελεύτιος κρίκος στη δυτική στρατηγική αλυσίδα.

Προφανώς, στην ατζέντα των συνομιλιών Τσίπρα-Τραμπ τέθηκαν και άλλα επιμέρους ζητήματα. Το κρίσιμο, όμως, είναι να αλλάξει ο χαρακτήρας της ελληνοαμερικανικής στρατηγικής σχέσης. Εάν αυτό συμβεί, όλα τα υπόλοιπα θα γίνουν ευκολότερα.