Η γεώτρηση της ExxonMobil και το πλαίσιο Γκουτέρες

Οι επαφές του πρωθυπουργού ΑλέξηΤσίπρα και του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά με ξένους ηγέτες, την προσεχή εβδομάδα, στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποτελούν την αρχή ενός διμήνου κρίσιμων διαβουλεύσεων και εξελίξεων, καθώς μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου θα πραγματοποιηθούν οι δοκιμαστικές γεωτρήσεις της αμερικανικής ExxonMobil στην κυπριακή ΑΟΖ και θα έχει διαπιστωθεί ο τρόπος αντίδρασης (στρατιωτικής ή μη) της Τουρκίας.

Σύμφωνα με ξένες διπλωματικές πηγές, οι συνεννοήσεις της ExxonMobil με τα αρμόδια υπουργεία και υπηρεσίες των ΗΠΑ προσφέρουν την καταρχήν καθησυχαστική εικόνα ότι, λόγω ισχυρής αμερικανικής παρουσίας, η Άγκυρα δεν θα αποτολμήσει παρενόχληση ή, πολύ περισσότερο, αεροναυτική επιχείρηση στην περιοχή του οικοπέδου 10 της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Αν και, λόγω της πολιτικής του Τούρκου προέδρου Ερντογάν και της αδυναμίας πλέον ουσιαστικών παρεμβάσεων της Ουάσιγκτον προς την Άγκυρα, δεν θα πρέπει να θεωρείται τίποτα δεδομένο, προς την κατεύθυνση ήπιας εξέλιξης των γεγονότων συνηγορούν δύο ακόμη στοιχεία:

Πρώτον, μετά από μήνες αμφιταλαντεύσεων, η Qatar Petroleum τελικά επιβεβαίωσε τη συμφωνία της με την ExxonMobil για συνεργασία στις γεωτρήσεις, οπότε μάλλον θα ήταν δύσκολο η Άγκυρα να στραφεί κατά των συμφερόντων του Κατάρ που της προσφέρει μεγάλη στήριξη σε όλα τα επίπεδα διεθνώς.

Δεύτερον, σύμφωνα με όσα στοιχεία κατέστη δυνατόν να συλλεγούν από κύκλους των πολυεθνικών ομίλων πετρελαιοειδών, η Τουρκία φέρεται να έχει προετοιμαστεί, για παρόμοιες δικές της έρευνες, μόνον στη θαλάσσια περιοχή νότια της Αττάλειας, δηλαδή σε απόσταση από τα όρια της κυπριακής ΑΟΖ. Όπως επισημαίνουν πάντως οι ίδιες πηγές, όλα είναι ανοιχτά και -ακόμα και στην περίπτωση που όντως δεν υπάρξει στρατιωτική ένταση στην περιοχή- αυτό δεν θα σημαίνει ότι η Τουρκία πρόκειται να μεταβάλει τακτική στο Κυπριακό, ή ότι δεν θα προχωρήσει αργότερα σε έρευνες εντός της κυπριακής ΑΟΖ, ώστε να προκαλέσει τετελεσμένα.

Διπλωματικό φαινόμενο

Σε αυτό το πλαίσιο, οι πρόσφατες συνομιλίες του Έλληνα πρωθυπουργού με τον Κύπριο πρόεδρο Αναστασιάδη, στην Αθήνα, έγιναν σε κλίμα προβληματισμού ως προς το χρόνο και το περιεχόμενο της επικείμενης πρωτοβουλίας του γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες. Το λεγόμενο «πλαίσιο Γκουτέρες» θα βασίζεται, σε μεγάλο βαθμό, στα όσα προέκυψαν από την προηγούμενη (αποτυχημένη) φάση συνομιλιών στο Γκραν Μοντανά της Ελβετίας και τη σχετική συμπερασματική έκθεση του γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών.

Ωστόσο, η Αθήνα και η Λευκωσία ανησυχούν μήπως οι καινούριες προτάσεις αποτελέσουν επανέναρξη των συνομιλιών από χειρότερη αφετηρία. Πρόκειται για ένα «διπλωματικό φαινόμενο», που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες (Δέσμη Ιδεών Γκάλι 1992-93, πέντε παραλλαγές του Σχεδίου Άναν 2001-2004 και διασκέψεις Νοεμβρίου 2016 και Ιουλίου 2017 στην Ελβετία), με προτάσεις, οι οποίες κάποτε ήταν αδιανόητες για τον Ελληνισμό (π.χ. εκ περιτροπής προεδρία και παραμονή τουρκικών κατοχικών δυνάμεων στη νησί).

Το ιδιότυπο φαινόμενο της επανέναρξης από χειρότερη -κάθε φορά- αφετηρία, λόγω υποχωρήσεων στον προηγούμενο διαπραγματευτικό γύρο, δεν πρέπει ασφαλώς να συγχέεται (ούτε να προπαγανδίζεται σαν) «ιστορία χαμένων ευκαιριών». Γιατί ο συγκεκριμένος τίτλος βιβλίου και η ορολογία του αείμνηστου Ευάγγελου Αβέρωφ αφορούσαν τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 και όχι, όπως σκόπιμα παρερμηνεύεται, τις προτεινόμενες κάκιστες λύσεις μετά την εισβολή του 1974 και την ανακήρυξη του ψευδοκράτους το 1983.

Λύση σε δύο στάδια

Υπό την ανησυχία της χειρότερης αφετηρίας για την ελλαδική πλευρά, ο γ.γ. του ΟΗΕ προτίθεται να σχεδιάσει και υλοποιήσει την πρωτοβουλία του σε δύο στάδια με στόχο την επίτευξη, αρχικά, «Στρατηγικής Συμφωνίας» και, στη συνέχεια, «Συνολικής Συμφωνίας». Το λογικό ερώτημα, επί του οποίου οι κυβερνήσεις της Αθήνας και της Λευκωσίας (ίσως και της Άγκυρας) δεν έχουν ακόμα απάντηση, είναι αν ο κ. Γκουτέρες και, πιθανόν, η αμερικανική διπλωματία θα συνδέσουν τα δύο στάδια με αυστηρό χρονοδιάγραμμα.

Ίσως είναι νωρίς για αξιολογήσεις, αφού δεν είναι γνωστό το ακριβές περιεχόμενο του «Πλαισίου Γκουτέρες» και των δύο επιδιωκόμενων συμφωνιών. Αλλά η επιβολή χρονοδιαγράμματος μάλλον δεν συμφέρει την Κύπρο, επειδή θα αντιμετωπίσει μεγάλες πιέσεις για υποχωρήσεις πέραν όσων είχε ήδη δεχθεί ο πρόεδρος Αναστασιάδης στις δύο διασκέψεις της Ελβετίας.

Η επανάληψη της διαδικασίας θα επαναφέρει, επίσης, στο τραπέζι των συνομιλιών και την πρόταση της Αθήνας για ολοκληρωτική κατάργηση των συνθηκών ασφάλειας και εγγυήσεων με έμφαση στο αναχρονιστικό (και απαράδεκτο για μέλος της ΕΕ) επεμβατικό δικαίωμα των εγγυητριών δυνάμεων, Ελλάδας, Τουρκίας και Βρετανίας.

Η πρόταση για την εγκαθίδρυση και λειτουργία νέου μηχανισμού ασφαλείας στην Κύπρο, που θα βασίζεται κυρίως στη διαρκή ανάμιξη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αποτελεί μεγάλη επιτυχία του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών που, πραγματικά, μετέβαλε τα δεδομένα στη Μεγαλόνησο μετά από πάρα πολλά χρόνια, μειώνοντας τις συνέπειες των υποχωρήσεων του κ. Αναστασιάδη σε άλλα κεφάλαια.

Οι κινήσεις των επόμενων εβδομάδων θα δείξουν αν η Αθήνα θα καταφέρει να οικοδομήσει επί αυτής της επιτυχίας στο Κυπριακό ή θα αυτοπαγιδευθεί στην ακριβώς αντίθετη νοοτροπία και χειρισμούς που παρατηρήθηκαν στο ζήτημα της ΠΓΔΜ, οδηγώντας στη Συμφωνία των Πρεσπών με την παράδοση της μακεδονικής ταυτότητας στη γειτονική χώρα και την πολιτική αποσταθεροποίηση της Ελλάδας.