Η κρίσιμη ΑΟΖ της ξεχασμένης Στρογγύλης

Ενθυμούμαι ακόμη το ταξίδι της επιστροφής στην Ουάσιγκτον από την Νέα Υόρκη με το τραίνο, όταν έληξε η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, τον Απρίλιο του 1982. Το μυαλό μου ήταν στο σύμπλεγμα του Καστελλόριζου (Ρω, Καστελλόριζο, Στρογγύλη), διότι είχα αντιληφθεί ότι το παιχνίδι με τους Τούρκους θα παιζόταν στην θάλασσα. Ήξερα ότι αυτό προμηνύονταν άγριο, διότι οι Τούρκοι έφυγαν από την Νέα Υόρκη οργισμένοι, γνωρίζοντας ότι η Ελλάδα και η Κύπρος έφυγαν κερδισμένες.

Ενώ Κύπριοι, 22 χρόνια αργότερα, κατάφεραν να ανακηρύξουν ΑΟΖ, σε μας φαίνεται ότι δεν αρκούν τα 38 χρόνια αναμονής. Έτσι ξαφνικά αρχίσαμε μια συζήτηση για το τι είδους επήρεια σε ΑΟΖ διαθέτει το Καστελλόριζο, χωρίς να γνωρίζουμε τι ακριβώς σημαίνει αυτή η λέξη! Βέβαια, η ελληνική αντιπροσωπεία το 1982 γνώριζε ότι το κλειδί είναι η Στρογγύλη και όχι το Καστελλόριζο. Η Ελλάδα έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο, μόνο εάν δοθεί πλήρης επήρεια στην Στρογγύλη. Εάν η Στρογγύλη δεν υπάρχει στον χάρτη και δοθεί πλήρης επήρεια στο Καστελλόριζο, απλώς δεν έχουμε επαφή με την ΑΟΖ της Κύπρου.

Έγραψα για πρώτη φορά για την αξία του συμπλέγματος του Καστελλόριζου το 1985, αλλά όλοι με είχαν αγνοήσει. Τότε, ακόμα και οι ελληνικοί χάρτες δεν αποτύπωναν το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου. Τώρα όλοι ομνύουν στην αξία του αλλά πολλοί, ακόμα και σήμερα, δεν αντιλαμβάνονται γιατί είναι τόσο σημαντικό για τα εθνικά μας συμφέροντα. Ο κύριος λόγος είναι ότι το σύμπλεγμα αυτών των νησιών δίνει την δυνατότητα, βάσει της UNCLOS του 1982, στην ΑΟΖ της Ελλάδας να εφάπτεται της ΑΟΖ της Κύπρου.

Η συζήτηση για την φουκαριάρα ΑΟΖ έχει αναζωπυρωθεί τελευταία λόγω των δηλώσεων του Χρήστου Ροζάκη στην εκπομπή του Γιώργου Σαχίνη. Εάν o εξαιρετικός δημοσιογράφος δεν έκανε διεισδυτικές ερωτήσεις, δεν θα διαβάζαμε τόσα άρθρα για τις έννοιες της επήρειας, των 12 μιλίων, της τμηματικής οριοθέτησης ΑΟΖ, των γαλλικών νησιών κοντά στις ακτές του Καναδά και των βρετανικών νησιών κοντά στις ακτές της Γαλλίας, καθώς και του αρχιπελάγους. Ας αρχίσουμε από το Αιγαίο ως Αρχιπέλαγος βάσει UNCLOS.

Αιγαίο, το “Αρχιπελαγικό Κράτος”

Ακόμα ενθυμούμαι την μοναδική, αλλά σημαντική ήττα μας στην Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (1973-1982). Σε μια συνεδρίαση της 2ης Επιτροπής, όταν η συζήτηση αφορούσε στην έννοια του “Αρχιπελαγικού Κράτους”, ο αρχηγός της ελληνικής αντιπροσωπείας, ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Σταυρόπουλος, έλαβε το λόγο για να εξηγήσει την λέξη Αρχιπέλαγος. Μέσα σε απόλυτη σιγή, ο Σταυρόπουλος εξήγησε εκείνη την ημέρα ότι η λέξη Αρχιπέλαγος είναι ελληνική λέξη και για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε στην ιστορία για να περιγράψει το Αιγαίο!

Συνέχισε μετά ότι η Ελλάδα, με βάση αυτό το ιστορικό γεγονός, δικαιούται να χαρακτηριστεί, στη νέα Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας, ως “Αρχιπελαγικό Κράτος”. Δυστυχώς, η συζήτηση που ακολούθησε για αρκετές ημέρες δεν υιοθέτησε την ελληνική πρόταση. Έτσι η UNCLOS αναγνωρίζει ως αρχιπελαγικά κράτη μόνο τα κράτη που αποτελούνται αποκλειστικά από νησιά. Εάν τότε είχε επικρατήσει η άποψη μας, τα πράγματα θα ήταν σήμερα πολύ διαφορετικά στο Αιγαίο. Συγκεκριμένα το Άρθρο 47 της UNCLOS ορίζει τα Αρχιπελαγικά Κράτη ως εξής:

«Για τους σκοπούς της παρούσας Σύμβασης: A) “Αρχιπελαγικό Κράτος είναι ένα Κράτος που αποτελείται εξ ολοκλήρου από ένα ή περισσότερα συμπλέγματα νησιών και συμπεριλαμβάνει ενδεχομένως και άλλα νησιά, B) Αρχιπέλαγος είναι το σύνολο νησιών, συμπεριλαμβανομένων και τμημάτων νησιών, τα παρακείμενα ύδατα και τα λοιπά φυσικά στοιχεία, τα οποία είναι τόσο στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους ώστε να αποτελούν ουσιαστικά μια αδιαίρετη γεωγραφική, οικονομική και πολιτική ενότητα, ή τα οποία θεωρούνται ιστορικά ως μια ενότητα». Πρόκειται για μία διατύπωση, που μπορεί να περιγράψει κάλλιστα το Αιγαίο ως Αρχιπέλαγος!

Ο εφιάλτης της Τουρκίας

Βρίσκεται πάντα στην μνήμη μου το Άρθρο 121 της UNCLOS και ενθυμούμαι τους αγώνες της ελληνικής και της κυπριακής αντιπροσωπείας για την διατήρηση του και το πείσμα της Τουρκίας για ακύρωση του. Το άρθρο 121, παράγραφος 2 δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας ή παρερμηνείας, γιατί ξεκάθαρα αναφέρει ότι: «Με την εξαίρεση των προβλεπόμενων στην παράγραφο 3, η αιγιαλίτιδα ζώνη, η συνορεύουσα ζώνη, η αποκλειστική οικονομική ζώνη και η υφαλοκρηπίδα μιας νήσου καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας Σύμβασης που εφαρμόζονται σε άλλο χερσαίο έδαφος».

Η εξαίρεση της παραγράφου 3 αναφέρει ότι: «Βράχοι οι οποίοι δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινο μόνιμο πληθυσμό ή οικονομική ζωή δεν θα έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη, ή υφαλοκρηπίδα». Αυτή όμως η εξαίρεση δεν επηρεάζει το καθεστώς του Αιγαίου, γιατί, παρότι υπάρχουν τέτοιου είδους ελληνικοί βράχοι, δεν αλλάζουν την εικόνα, μιας και επικαλύπτονται από την υφαλοκρηπίδα, ή την ΑΟΖ των υπόλοιπων κατοικήσιμων νησιών του Αιγαίου. Επρόκειτο για μια μεγάλη νίκη για τα ελληνικά νησιά και ιδιαίτερα για το ξεχασμένο σύμπλεγμα του Καστελλόριζου.

Το Καστελλόριζο απέχει 80 μίλια από την Ρόδο, 170 μίλια από την Κύπρο, αλλά μόνο ένα μίλι από την Τουρκία, έχει έκταση πέντε τετραγωνικών μιλίων και κατοικείται σήμερα από περίπου 400 κατοίκους, ενώ στο τέλος του 19ου αιώνα διέθετε 10.000 κατοίκους. Βέβαια, αυτή η νίκη δεν ήταν καθόλου εύκολη. Άρχισε το 1973 και τελείωσε το 1982. Οι αντιπροσωπείες της Ελλάδας, της Κύπρου, του Τρινιντάντ-Τομπάγκο και του Ηνωμένου Βασιλείου, που συμμετείχαν στην 3η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, πρωτοστάτησαν για την υιοθέτηση του ανωτέρω Άρθρου.

Η ιστορία των 12 ναυτικών μιλίων

Εκτός από τις έριδες των ειδικών για την υφαλοκρηπίδα, για την ΑΟΖ και για την Χάγη, παρατηρούμε και μία διαμάχη για την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης μας, που έπρεπε να είχε πραγματοποιηθεί μετά την υπογραφή του Συντάγματος των Θαλασσών και των Ωκεανών (UNCLOS) το 1982 στο Montego Bay της Τζαμάικας. Έχουν περάσει 38 χρόνια από τότε, αλλά το φοβικό σύνδρομο δεν μας έχει εγκαταλείψει, καθώς είμαστε το μοναδικό παράκτιο κράτος του πλανήτη Γη που δεν διαθέτει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ναυτικών μιλίων και εξακολουθούμε να τσακωνόμαστε για το δέον γενέσθαι. Πρέπει να κατανοήσουμε όμως μερικά βασικά θέματα:

1. Πρέπει να αποφασίσουμε να επεκτείνουμε την αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) από έξι ναυτικά μίλια σε 12, σε όλη την επικράτεια.
2. Η τμηματική επέκταση είναι ένα ηλίθιο τέχνασμα και θα γελοιοποιηθούμε στην παγκόσμια κοινότητα, εάν διαθέτουμε σε κάποιες περιοχές έξι ναυτικά μίλια, σε άλλες 8, σε άλλες 10 και σε άλλες 12. Εκτός εάν θέλουμε να μας γράψουν στο Guinness Book of World Records και να γελάει ο Ερντογάν εις βάρος μας.
3. Το ίδιο τραγικό και ίσως πιο γελοίο θα είναι να κάνουμε (γιατί ακούστηκε και αυτό) τμηματική ανακήρυξη ΑΟΖ και, ακόμα γελοιοδέστερο, τμηματική οριοθέτηση ΑΟΖ!

Για να φανταστείτε την τραγωδία μας, ακόμη δεν γνωρίζουμε τι προβλέπει η UNCLOS για τις θαλάσσιες ζώνες. Η UNCLOS προβλέπει ότι εάν ένα κράτος έχει ΑΟΖ 200 ναυτικών μιλίων και αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ναυτικών μιλίων, τότε το παράκτιο κράτος διαθέτει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ναυτικών μιλίων και ΑΟΖ. Αυτός ήταν ο λόγος που παρεξηγήθηκα όταν υποστήριξα ότι η θάλασσά μας δεν αυξάνει, εάν επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα.

Το μέγεθος της ΑΟΖ μας είναι το ίδιο είτε με χωρικά ύδατα έξι ναυτικά μίλια, είτε και με 12, καθώς η αύξηση σε 12 ναυτικά μίλια, όπως είδαμε παραπάνω, δεν επηρεάζει το μέγεθος της ΑΟΖ. Για να είμαστε και δίκαιοι, έχει υπολογιστεί ότι η ΑΟΖ μας, με εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης 6 ναυτικών μιλίων κατέχει το 94.5% του Αιγαίου, ενώ με 12 ναυτικά μίλια θα κατέχει το 95%!