Η κρυφή παγίδα της συμφωνίας Τσίπρα-Ζάεφ

Η δεύτερη συμφωνία Ελλάδας-ΠΓΔΜ υποτίθεται ότι ξεκινά από καλύτερη αφετηρία συγκριτικά με την πρώτη του 1995, αφού τότε είχαν προηγηθεί το εμπάργκο και η αναστολή διπλωματικών σχέσεων. Θα αποδειχθεί, όμως, πολλαπλάσια επικίνδυνη για τις δύο χώρες και τα Βαλκάνια λόγω της μακράς μεταβατικής περιόδου εφαρμογής της. Οι πρωθυπουργοί Αλέξης Τσίπρας και Ζόραν Ζάεφ και οι σημαντικότεροι σύμμαχοι και εταίροι μας δείχνουν να ενδιαφέρονται, σχεδόν αποκλειστικά, για τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντά τους, χωρίς να αναλογίζονται τους μεσοπρόθεσμους κινδύνους.

Η πολυετής διαμάχη για το ονοματολογικό έπρεπε και πρέπει να λυθεί, αλλά όχι γεννώντας νέα προβλήματα, τα οποία θα εκδηλωθούν σε χρόνο που οι σημερινές ηγεσίες πιθανότατα δεν θα βρίσκονται στην εξουσία. Δυστυχώς, η ελληνική κυβέρνηση, παρά τις αντίθετες διαβεβαιώσεις του υπουργείου Εξωτερικών, διολίσθησε στη λεγόμενη «σαλαμοποίηση» της συμφωνίας. Έστω κι αν αυτός ο τεμαχισμός δεν αφορά τα θέματα, αλλά τις διαδικασίες και τις προθεσμίες, οι οποίες, αντί να επιβάλλουν άμεση συμμόρφωση στην ΠΓΔΜ, εγκλωβίζουν και την Ελλάδα.

Η εμπειρία δείχνει ότι, ειδικά στα Βαλκάνια, οι μεταβατικές περίοδοι γεννούν αποσταθεροποίηση! Μέχρι τώρα, ο κ. Τσίπρας μπορούσε να οχυρωθεί κάπως πίσω από το επιχείρημα ότι η σύνθετη ονομασία είναι καλύτερη από το σκέτο «Μακεδονία» που χρησιμοποιείται από δεκάδες χώρες. Πρόκειται για ψευδοεπιχείρημα, αφού το μείζον σήμερα είναι η ένταξη στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Τώρα πια, όμως, δεν διαθέτει ούτε αυτό.

Η παραχώρηση «μακεδονικής» ταυτότητας και γλώσσας εξουδετερώνει και το τελευταίο άλλοθι. Ο επιθετικός προσδιορισμός «βόρεια», οι υποσημειώσεις και οι ερμηνευτικές επιστολές θα ξεχαστούν συντομότατα, ο «μακεδονισμός» θα επικρατήσει και θα ακολουθεί ιστορικά το σημερινό πρωθυπουργό. Μέχρι τώρα, η Ελλάδα προσπαθούσε να επιτύχει συμβιβασμό επί ονόματος που δεν θα αποτελεί όχημα αλυτρωτισμού και επίκλησης πλαστής μακεδονικής ταυτότητας.

Η κυβέρνηση αντέστρεψε τη «λύση» αποδεχόμενη την ταυτότητα και αφήνοντας τα Σκόπια να επιλέξουν όνομα, το οποίο συνυπογράφει η Αθήνα. Άλλωστε, η Ελλάδα συνυπογράφει ότι ο πολίτης της γειτονικής χώρας θα λέγεται «Μακεδόνας» (και «πολίτης της Βόρειας Μακεδονίας»), όπως όριζαν οι αρχικές προτάσεις Νίμιτς τον Ιανουάριο φέτος.

Από την πλευρά του, ο κ. Ζάεφ προσφέρει στους συμπολίτες του την αναγνώριση ταυτότητας (ελαφρά και πρόσκαιρα διαφοροποιημένης σε σχέση με όσα διδάσκονται επί 75 περίπου χρόνια) και το πρώτο βήμα συμμετοχής στους ευρωατλαντικούς θεσμούς. Ταυτόχρονα, η ΕΕ και το ΝΑΤΟ έχουν την ψευδαίσθηση ότι κλείνουν τη βαλκανική κερκόπορτα στη Μόσχα, αλλά την ίδια στιγμή η Γερμανία κρατά διάπλατα ανοιχτή την πύλη του ρωσικού αγωγού Nord Stream 2.

Κλυδωνισμοί στην Ελλάδα

Υπό αυτόν τον παραλογισμό, που ενθουσιάζει την κυβέρνηση Τσίπρα, τα κόμματα και η ελληνική κοινωνία θα βρίσκονται σε αντιπαράθεση επί της συμφωνίας, επί της ονομασίας και της «μακεδονικής» ταυτότητας για όσο διάστημα θα συνεχίζονται οι εσωτερικές διεργασίες στα Σκόπια. Πρόκειται για πρωτοφανή περίπτωση εξαγωγής των εσωτερικών προβλημάτων μίας ασταθούς χώρας, της ΠΓΔΜ, σε μία άλλη, την Ελλάδα.

Παρά το σοκ της πολυετούς οικονομικής κρίσης, η Ελλάδα παραμένει νησίδα σταθερότητας στην ευρύτερη ταραγμένη περιοχή και τελευταία γραμμή άμυνας της Δύσης έναντι πολλών κινδύνων. Επειδή η ΠΓΔΜ δεν μπορεί να δεσμευθεί άμεσα, εγκαταλείφθηκε, με ελληνική συγκατάθεση, η πάγια πρακτική κύρωσης μίας διεθνούς συμφωνίας από δύο χώρες ταυτόχρονα, ή έστω με μικρή χρονική απόσταση, και μετατίθεται στο μέλλον.

Όσοι είχαν αυτή την έμπνευση, ανάβουν ακόμα μία εστία αντιπαράθεσης για τον ελληνικό πολιτικό κόσμο και τους ψηφοφόρους, όποτε κι αν διεξαχθούν εκλογές το 2018 ή το 2019. Ο ΣΥΡΙΖΑ παίρνει διαζύγιο από (μικρό ή μεγάλο) μέρος ψηφοφόρων του που μετανάστευσαν από το, πάλαι ποτέ «πατριωτικό ΠΑΣΟΚ» και δεν θα μπορούσαν να διανοηθούν ποτέ τέτοια παραχώρηση.

Η ΝΔ, αν και η ηγεσία της ευτυχώς κινήθηκε γρήγορα χθες, είναι εύκολο να παρασυρθεί σε εσωτερικές έριδες ή να αυτοπαγιδευθεί σε περίοδο αμφιταλαντεύσεων, προκαλώντας σύγχυση και διάθεση αποχής στους παραδοσιακούς υποστηρικτές της. Το δε Κίνημα Αλλαγής αιωρείται μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων. Όλα αυτά, θα κρατήσουν επί μακρόν και είναι βέβαιο ότι, στην προσεχή προεκλογική αναμέτρηση, μαζί με τις εκατέρωθεν κατηγορίες για τα μνημόνια και τις off-shore, θα υπάρχει και η πρόσθετη αντιπαράθεση για το Μακεδονικό για πρώτη φορά από το 1993.

Εμπόδια στην ΠΓΔΜ

Ασφαλώς, η κατάσταση δεν θα είναι καλύτερη στην ΠΓΔΜ, αφού η ασταθής κυβέρνηση Ζάεφ, μετά τον πρώτο ενθουσιασμό για την προσέγγιση ΕΕ και ΝΑΤΟ, δεν θα μπορεί να προσφέρει κανένα δέλεαρ στην κοινωνία. Κοινοτικά κονδύλια, πέραν των προγραμμάτων εξυγίανσης ορισμένων κρατικών δομών, δεν προβλέπονται. Είναι αμφίβολο πώς θα αντιδράσει μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης στις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις.

Η διαδικασία των ενταξιακών συνομιλιών της ΠΓΔΜ θα είναι πολυετής και οι εσωτερικές αλλαγές επίπονες. Το κλίμα επιβαρύνθηκε από τη διαρροή, στην ειδησεογραφική ιστοσελίδα “Makfax”, ενός non paper της ΕΕ με αδιευκρίνιστη ημερομηνία που πάντως, εκ του κειμένου, προκύπτει ότι είναι μεταγενέστερο της δημοσιοποίησης του «Πακέτου Διεύρυνσης» (17 Απριλίου 2018) και αφορά την προετοιμασία των επίσημων συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 28ης Ιουνίου.

Κεντρική ιδέα του άτυπου εγγράφου είναι ότι, παρά την (εικαζόμενη) πρόταση της Κομισιόν για έναρξη των ενταξιακών συνομιλιών, θα πρέπει να έχει εξασφαλιστεί προηγουμένως σημαντική πρόοδος στο πακέτο «Επειγουσών Μεταρρυθμίσεων» που έχει αξιώσει η ΕΕ από τον κ. Ζάεφ και, στη συνέχεια, να συνταχθεί νέα σχετική έκθεση από την Κομισιόν. Αν και έχουν επιτευχθεί ορισμένες αλλαγές, οι σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις του επείγοντος πακέτου καθυστερούν πολύ. Αρκετές παραπέμπονται στο δεύτερο εξάμηνο του 2018 ή και αργότερα.

Πολύ περισσότερο, όταν –πέρα από τις διαφορές με την Ελλάδα– ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν εκφράζει αμφιβολίες για τη σκοπιμότητα διεύρυνσης της ΕΕ με όλες τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Η δε Γερμανίδα καγκελάριος παραπέμπει αόριστα στις συζητήσεις της 28ης Ιουνίου. Η κατάσταση, λοιπόν, μεταξύ των ισχυρών της ΕΕ θα παραμείνει ομιχλώδης και μετά την απόφαση και τα όμορφα λόγια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 28ης Ιουνίου. Η ΠΓΔΜ (όπως και την Αλβανία) θα προσγειωθεί στη σκληρή πραγματικότητα: η διεύρυνση με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων θα αργήσει πολύ, αν γίνει ποτέ.

Περισσότερο ενδιαφέρον για τους συσχετισμούς στα βόρεια σύνορά μας ίσως έχει η φετινή διάσκεψη του (έμπνευσης Μέρκελ) Berlin Process, που συγκαλείται στο Λονδίνο στις 9 Ιουλίου, με τη συμμετοχή Αυστρίας, Γαλλίας, Γερμανίας, Ιταλίας μαζί πια με τη Βρετανία και εκπροσώπους της ΕΕ και διεθνών χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Ωστόσο, ως γνωστόν, η Ελλάδα δεν προσκαλείται και ούτε θα προσκληθεί παρά την προθυμία της για την αυτοκτονική δεύτερη ενδιάμεση συμφωνία.