Η “σύμπραξη” με την Τουρκία και άλλα ιδεολογήματα – Απάντηση στον Π. Ιωακειμίδη

Το πρόσφατο άρθρο του καθηγητή Π. Ιωακειμίδη (πρώην σύμβουλος του Υπουργείου Εξωτερικών και μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του FEPS και του ΕΛΙΑΜΕΠ) για τις σχέσεις Ελλάδος-Τουρκίας, καταλήγει σε δύο δυνατές στρατηγικές έναντι της Τουρκίας: “αναχαίτηση” (containment) και “σύμπραξη” (engagement). Μετά από κατηγορηματική απόρριψη της πρώτης επιλογής, την οποία χαρακτηρίζει αδιέξοδη, ατελέσφορη και ανέφικτη (άσκοπη δαπάνη πόρων), συνιστά ανεπιφύλακτα την “σύμπραξη”.

Τα βασικά στοιχεία της “σύμπραξης” συνοψίζει ως εξής: α/ Πρόσδεση της Τουρκίας με την ΕΕ, μέσω ειδικής σχέσεως, με προοπτική πλήρους μελλοντικής εντάξεως αυτής. β/ Ενσωμάτωση της Τουρκίας σε περιφερειακές δομές και όχι αποκλεισμό της από αυτές (π.χ. Ανατολική Μεσόγειος). γ/ Σοβαρή διαδικασία ειρηνικής επιλύσεως των διμερών προβλημάτων χωρίς νομικίστικες προσεγγίσεις.

Ο Ιωακειμίδης καταλήγει στο συμπέρασμα αυτό, αφού πρώτα περιγράφει τους παράγοντες της τουρκικής ισχύος που την καθιστούν αδιαμφισβήτητη περιφερειακή δύναμη με προοπτική ηγεμονικής μετεξελίξεως. Μία ελληνική στρατηγική αναχαιτήσεως (εξοπλισμοί και «συγκυριακές» συμμαχίες) –κατά τον Ιωακειμίδη– εξοργίζει την Τουρκία, της προκαλεί σύνδρομο περικυκλώσεως και έτσι καθίσταται αδιάλλακτη και επιθετική, προβαίνοντας σε περαιτέρω εξοπλισμούς.

Επικαλούμενος τον διεθνολόγο J. Mearsheimer, ο Ιωακειμίδης φέρεται να κατανοεί την επιδίωξη ηγεμονικής ισχύος της Τουρκίας στον βαθμό που το κράτος αυτό ανησυχεί για την επιβίωσή του. Θεωρεί επιπλέον ότι η Τουρκία περίπου εξαναγκάσθηκε να επιλέξει την αυτόνομη περιφερειακή ισχύ μετά την απόρριψή της από την ΕΕ, το 2007, με ευθύνη Γαλλίας και Γερμανίας.

Ο εθνικός σκοπός της Τουρκίας

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Τουρκία αυτονομείται σταδιακά από την Δύση, ενώ οι επεκτατικές της διαθέσεις χρονολογούνται από τον Κεμάλ (εθνικός όρκος) και αποτελούν έκτοτε βασικό εθνικό της σκοπό, σαφώς διατυπωμένο και ανεξαρτήτως εναλλαγής κυβερνήσεων. Κατά συνέπεια η τουρκική επιλογή δεν αποτελεί απόρροια της απορρίψεώς της από την ΕΕ το 2007, αλλά έχει προηγηθεί με πλήθος αποδεικτικών πεπραγμένων.

Το επί δεκαετίες γιγαντιαίο εξοπλιστικό τουρκικό πρόγραμμα δεν προκάλεσαν οι ελληνικοί εξοπλισμοί (η άποψη αυτή προκαλεί θυμηδία), αλλά η πολιτική βούληση να καταστεί αυτόνομη περιφερειακή δύναμη (ή τρίτος πόλος μεταξύ Δύσεως και Ανατολής, ως ηγέτης των τουρκοφώνων κρατών και των μουσουλμάνων) και να χρησιμοποιήσει τις ένοπλες δυνάμεις και την αμυντική της βιομηχανία, για επεκτατικούς σκοπούς είτε ως εδαφικές κατακτήσεις είτε ως μέσα ενασκήσεως επιρροής και ελέγχου σε έτερα κράτη.

Ο Ιωακειμίδης κατανοεί την επιδίωξη της Τουρκίας για ηγεμονική ισχύ (ανησυχεί για την επιβίωσή της), αλλά δεν αντιλαμβάνεται τον λόγο του εξοπλισμού της Ελλάδος, η οποία έχει πολλαπλάσιους λόγους να ανησυχεί για την επιβίωσή της. Προτρέπει να μην προκαλείται το “θηρίο” με «δαπανηρούς» και «άσκοπους» εξοπλισμούς (ούτε με «προκλητικές» συμμαχίες) διότι θα θυμώσει, θα νοιώσει περικυκλωμένο και θα γίνει επιθετικό!

Η θεωρία του “ζωτικού χώρου”

Αφού –σύμφωνα με τον Ιωακειμίδη– η Τουρκία διαθέτει μία περιφερειακού επιπέδου στρατιωτική ισχύ, γιατί να νοιώθει περικυκλωμένη από τις «μάταιες και ατελέσφορες» ελληνικές εξοπλιστικές προσπάθειες; Εκτός εάν ο καθηγητής εννοεί ότι η Τουρκία αισθάνεται περικυκλωμένη από τις ελληνικές νήσους και την Κύπρο και κατά συνέπεια θα πρέπει μέσω διαπραγματεύσεων (με βάση την θεωρία του “ζωτικού χώρου” και όχι με “νομικίστικες προσεγγίσεις”) η Τουρκία να παύσει να “ασφυκτιά” αποκτώντας δικαιώματα στα ελληνικά νησιά.

Στο άρθρο του Ιωακειμίδη αιωρείται το επιχείρημα ότι για το σημερινό αδιέξοδο ευθύνεται η ελληνική στρατηγική της αναχαιτήσεως, ενώ η στρατηγική του διαλόγου έχει περιέλθει σε αδράνεια. Ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Η διαχρονική πολιτική απαξίωση των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και της αμυντικής βιομηχανίας και η αμφιλεγόμενης αξιοπιστίας πολιτική βούληση για χρήση των Ενόπλων Δυνάμεων όταν απαιτείται, έχουν οδηγήσει στον μονόδρομο του κατευνασμού. Έτσι προσφέρονται αναίμακτα κέρδη στην Τουρκία, με αποτέλεσμα να ανοίγει διαρκώς η αδηφάγος όρεξή της.

Δίαυλοι επικοινωνίας υπήρχαν πάντοτε (οι διερευνητικές συνομιλίες υπερέβησαν τις 60), αλλά συνήθως χρησίμευαν ως άλλοθι για την Τουρκία. Όχι μόνο ουδέποτε συμβιβάσθηκε κατ’ ελάχιστον αλλά αντιθέτως σκληραίνει διαρκώς την στάση της. Κι αυτό όχι λόγω των ελληνικών εξοπλισμών, αλλά λόγω της ελληνικής αδυναμίας, όπως θα τόνιζε ο Θουκυδίδης.

Ομοειδή πληθυσμιακά κράτη με την Ελλάδα, όπως η Σουηδία, Νορβηγία, Ολλανδία, Φινλανδία, Ισραήλ κ.λπ. έχουν αναπτύξει υψηλή αμυντική βιομηχανία (δίχως να απειλούνται), με την οποία εξοπλίζονται και εξάγουν με σημαντικά κέρδη. Προφανώς οι εκεί κυβερνήσεις δεν συμμερίζονται τις αντιλήψεις του Ιωακειμίδη και άλλων ομοϊδεατών του συμβούλων, αλλά βλέπουν στην άμυνα όχι «ατελέσφορα έξοδα» αλλά απόκτηση αυτονόμου στρατιωτικής ισχύος, οικονομική ανάπτυξη, θέσεις εργασίας, τεχνογνωσία, συγκράτηση του “brain drain”, επιρροή σε τρίτα κράτη, αποδοχή στις συμμαχίες κ.λπ..

Η στρατηγική της “σύμπραξης”

Είναι σπάνιο ελληνική κυβέρνηση, η οποία να περιλαμβάνει στο πρόγραμμά της σαφές ολοκληρωμένο εξοπλιστικό πρόγραμμα και ακόμη σπανιότερο να το εκτελέσει με συνέπεια. Οι εκάστοτε εξοπλισμοί αποτελούν συνήθως συγκυριακές ανακλαστικές κινήσεις μετά από εχθρικές πρωτοβουλίες της Τουρκίας. Ας ευχηθούμε το τρέχον εξοπλιστικό πρόγραμμα να αποτελέσει εξαίρεση.

Καταλήγοντας, ο Ιωακειμίδης προτείνει την στρατηγική της “συμπράξεως” (μη αντιστοιχούσα επακριβώς στον όρο engagement). Η σύμπραξη είναι μία εύπεπτη λέξη αποπνέουσα ειρήνη, φιλία και συνεργασία. Δεν μας εξηγείται, εν τούτοις, επαρκώς εάν το γεωγραφικό πεδίο συμπράξεως θα περιλαμβάνει οποιαδήποτε έκταση της τουρκικής επικράτειας και δικαιοδοσίας, ή θα αρκείται μόνο σε περιοχές ελληνικής κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων.

Εάν κριθεί από την τουρκική αδιάλλακτη στρατηγική για τη “Γαλάζια Πατρίδα”, τις “γκρίζες ζώνες”, τις θαλάσσιες ζώνες, την αποστρατικοποίηση των νήσων, τη μη εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης, το τουρκολιβυκό Μνημόνιο, και τα δύο “κυρίαρχα κράτη” στην Κύπρο, αντιλαμβάνεται και ο πλέον αδαής προς ποια σύμπραξη μας παρακινεί ο καθηγητής.

Η προτροπή για ενσωμάτωση της Τουρκίας σε περιφερειακές δομές (αναφέρεται ως παράδειγμα η Ανατολική Μεσόγειος) και όχι ο αποκλεισμός της, κρούει ανοικτές θύρες. Ουδείς αρνείται την συμμετοχή της Τουρκίας, υπό την προϋπόθεση ότι αποδέχεται (όπως όλα τα κράτη) το Διεθνές Δίκαιο της Θαλάσσης. Στο σημείο όμως αυτό, ο Ιωακειμίδης μας υποδεικνύει να ανοίξουμε σοβαρό διμερή διάλογο δίχως νομικίστικες προσεγγίσεις!

Η Τουρκία στην ΕΕ

Δεδομένου ότι η μόνη ειρηνική πρακτική για την επίλυση διαφορών είναι το Διεθνές Δίκαιο, προφανώς ο όρος “νομικίστικες προσεγγίσεις” αφορά ακριβώς αυτό. Το εύλογο ερώτημα είναι εάν ο καθηγητής εισηγείται μία πολιτική προσέγγιση (με όρους ισχύος), ταυτιζόμενη με πάγια θέση της Τουρκίας. Η πολιτική διαπραγμάτευση, δια στόματος Ερντογάν, συνοψίζεται στην φράση του: «η Ελλάς έχει θράσος και σηκώνει ανάστημα, ενώ θα πρέπει να ομιλεί όσο της επιτρέπει το μπόϊ της».

Το τρίτο στοιχείο της “συμπράξεως” –σύμφωνα με τον καθηγητή– είναι η πρόσδεση της Τουρκίας στην ΕΕ με μία ειδική συμφωνία και με προοπτική πλήρους εντάξεως σε αυτήν. Γαλλία και Γερμανία δεν συμμερίστηκαν την άποψη αυτή το 2007 και έκτοτε το σύνολο σχεδόν των ευρωπαϊκών κρατών εκδηλώνει περαιτέρω αρνητική στάση σε μία τουρκική ευρωπαϊκή προοπτική.

Σε μία ΕΕ αρχών και αξιών, όπως αυτές του κοσμικού κράτους και της δημοκρατίας, δεν θα αποτελούσε λύση ο ένας στους τέσσερις Ευρωπαίους να είναι Μουσουλμάνος (όχι λόγω θρησκείας αλλά για αξιακές, κοινωνικές και νομικές επιπτώσεις) και η μεγαλύτερη αριθμητικά εκπροσώπηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να είναι της Τουρκίας. Όσο για την Ελλάδα όσοι πολιτικοί διαγκωνίζονται να εντάξουν την Τουρκία στην ΕΕ (δικαίως αρκετοί Ευρωπαίοι μας αποδίδουν το “σύνδρομο της Στοκχόλμης”), πρέπει να μας περιγράψουν την επόμενη ημέρα για την πατρίδα μας. Και πάντως δεν είναι η Ελλάδα που εμποδίζει την ένταξη της Τουρκίας.

Όταν ισχύσει η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και κεφαλαίων, η Τουρκία θα κατακλύσει και θα καταλάβει ειρηνικά τις αραιοκατοικημένες και με γηρασμένο πληθυσμό παραμεθόριες νήσους μας, καθώς και την Θράκη. Υπό τα τρέχοντα δεδομένα οι σχέσεις Ελλάδος/Κύπρου με την Τουρκία συνιστούν παιγνίδι μηδενικού αθροίσματος και επομένως η αποτροπή (ιδιαίτερα η στρατιωτική) αποτελεί μονόδρομο.

Κατευνασμός και ρεαλισμός

Η αποτελεσματική αποτροπή απομακρύνει την πιθανότητα συγκρούσεως και δημιουργεί το απαιτούμενο περιβάλλον ασφαλείας, απαραίτητο για κάθε άλλη δραστηριότητα. Οι μονομερείς σταδιακές παραχωρήσεις κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων από Ελλάδα και Κύπρο (εκλογικευμένες-εξωραϊσμένες με το επίχρισμα διατηρήσεως της ειρήνης) είναι εθνικά επιζήμιες και ηθικά ανεπίτρεπτες. Η ειρήνη είναι επιθυμητή, αλλά δεν αποτελεί ύψιστο αγαθό όταν διακυβεύονται ζωτικά εθνικά συμφέροντα, παρά μόνο βολική λύση της ζώσης γενεάς σε βάρος των αγέννητων Ελλήνων.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος όχι μόνο δεν ακολούθησε προτροπές “εξημερώσεως του θηρίου”, αλλά έσυρε την πτωχή και κουρασμένη (από στρατιωτικές αναμετρήσεις) Ελλάδα, δύο φορές σε πολεμική αναμέτρηση με “θηρία”. Δίχως τις επιλογές αυτές του τότε πρωθυπουργού (και ενσυνειδήτου μεταφραστού του Θουκυδίδου) η ελληνική επικράτεια σήμερα δεν θα περιελάμβανε Αιγαίο, Ήπειρο, Θεσσαλία, Μακεδονία και Θράκη.

Δεχόμαστε καλοπροαίρετα ότι οι εκάστοτε σύμβουλοι κυβερνήσεων αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση εθνικών συμφερόντων. Εάν, όμως, οι κυβερνήσεις δεν σκοπεύουν να καταργήσουν τους συμβούλους που είναι θιασώτες του κατευνασμού (λόγω διαχρονικής ροπής προς αυτούς), τουλάχιστον ας εμπλουτίσουν την ομάδα τους και με συμβούλους από τη σχολή του ρεαλισμού.