Η συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν, τα 12 μίλια και τα “κόκκινα τηλέφωνα”

Η συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ ίσως εκτονώσει τη διμερή ένταση, τουλάχιστον τη θερινή περίοδο (όπως προβλέπεται και στο Μνημόνιο Παπούλια-Γιλμάζ), αλλά το μακροπρόθεσμο ενδιαφέρον της εντοπίζεται στο νέο πλαίσιο διαλόγου Αθήνας-Άγκυρας. Το κύριο συμπέρασμα, ως συνέχεια και των πρόσφατων επαφών των υπουργών Εξωτερικών Νίκου Δένδια και Μεβλούτ Τσαβούσογλου, είναι ότι οι δύο πλευρές, παρά τις διαμετρικά αντίθετες απόψεις τους, διευρύνουν το περιεχόμενο των διερευνητικών συνομιλιών.

Η Άγκυρα φέρεται ότι αξιώνει και η Αθήνα συμφωνεί στην εξέταση λεπτομερών νομικών και πρακτικών ζητημάτων που συνδέονται, κυρίως, με τα 12 ναυτικά μίλια χωρικών υδάτων και δευτερευόντως με την ΑΟΖ. Η ατζέντα των διερευνητικών περιλάμβανε, βέβαια, τα 12 ναυτικά μίλια και το 2002-2003, επί Κώστα Σημίτη και Γιώργου Παπανδρέου, με προσχέδιο συμφωνίας για τα λεγόμενα “χωρικά ύδατα-ακορντεόν” (αυξομείωσή τους ανά περιοχή του Αιγαίου). Ακόμα κι αν δεχθεί κανείς ότι το προσχέδιο ήταν ακίνδυνο (που δεν ήταν), η μεγάλη διαφορά με το 2021 βρίσκεται στην έκτοτε τεράστια αλλαγή του διμερούς συσχετισμού δυνάμεων και των περιφερειακών ισορροπιών.

Επίσης, σήμερα ισχύει η δήλωση του υπουργού Επικρατείας Γιώργου Γεραπετρίτη ότι η εθνική κόκκινη γραμμή βρίσκεται στα έξι ναυτικά μίλια. Πρόκειται για άποψη με μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες, όπως θα συμβεί και με την επιμονή του πρωθυπουργού στον όρο “θαλάσσιες ζώνες” και σε μεγάλο αριθμό διαφορών. Η αλλαγή ελληνικής τακτικής διευκολύνει την τουρκική επιχειρηματολογία περί δήθεν “ειδικών συνθηκών” στο αρχιπέλαγος, την οποία ανέχεται το ΝΑΤΟ με το “δόγμα Λουνς” περί ίσων αποστάσεων. Επίσης τον Οκτώβριο πέρυσι ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ συνέδεσε το ελληνικό δικαίωμα στα 12 ναυτικά μίλια με τον υπολογισμό «φυσικά, των προβλέψεων της ελάχιστης κοινής λογικής και των γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων».

Παράλληλα με τη διευρυμένη ατζέντα των διερευνητικών, μείζονα σημασία έχει η τουρκική πρόταση περί λειτουργίας απευθείας τηλεφωνικής γραμμής. Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε πως θα πρέπει «όταν υπάρχουν προβληματικές καταστάσεις, εγώ να σας καλώ από ειδική γραμμή, όπως κι εσείς εμένα». Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ούτε επιβεβαίωσε ούτε διέψευσε αμέσως τη σχετική συζήτηση, αφήνοντας την κοινή γνώμη στο σκοτάδι.

Τα “κόκκινα τηλέφωνα”

Όμως, η ενδεχόμενη εγκατάσταση “κόκκινου τηλεφώνου” (ή και η μακρά καθυστέρηση απόρριψης της ιδέας από το Μαξίμου) θα δημιουργήσει προβλήματα αφενός στην ουσία των ελληνοτουρκικών σχέσεων, αφετέρου στην επικοινωνιακή διαχείρισή τους διεθνώς. Άλλωστε, κατά την τρέχουσα περίοδο η Τουρκία εμμένει στη λειτουργία όχι μίας, αλλά τριών τηλεφωνικών γραμμών!

Η πρώτη 24ωρη γραμμή επικοινωνίας (“κόκκινο τηλέφωνο”) είναι ανώδυνη και συμφωνήθηκε την 1η Οκτωβρίου 2020 στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ για μηχανισμό αποκλιμάκωσης κρίσεων. Θα λειτουργεί μεταξύ των Κέντρων Επιχειρήσεων των δύο ΓΕΕΘΑ για την αποτροπή ή εκτόνωση επικίνδυνων καταστάσεων προσέγγισης αεροσκαφών και ναυτικών μονάδων επιφανείας. Το δεύτερο “κόκκινο τηλέφωνο” προτείνεται υπό το πρόσχημα επέκτασης των ρυθμίσεων του πρώτου. Απώτερος τουρκικός σκοπός είναι ο έλεγχος των ελληνικών κινήσεων σε τακτικό-επιχειρησιακό επίπεδο στο Αιγαίο και σε μέρος της Ανατολικής Μεσογείου.

Οι εισηγήσεις του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια, του υπουργού Άμυνας Νίκου Παναγιωτόπουλου, του αρχηγού ΓΕΕΘΑ στρατηγού Κωνσταντίνου Φλώρου και του μόνιμου αντιπροσώπου στο ΝΑΤΟ πρέσβη Σπύρου Λαμπρίδη είναι απορριπτικές. Η στάση τους είναι ορθή, επειδή η παροχή στοιχείων μέσω της δεύτερης τηλεφωνικής γραμμής οδηγεί σε de facto “κώδικα συμπεριφοράς” ή “κώδικα μη κινήσεων” στον εθνικό εναέριο χώρο, στα χωρικά ύδατα και τα διεθνή ύδατα. Λίγο-πολύ αξιώνεται προσυμφωνία με την Τουρκία και την Ατλαντική Συμμαχία, για τις κινήσεις των ελληνικών αεροναυτικών μέσων.

Τί έκανε ο Ανδρέας Παπανδρέου

Το τρίτο “κόκκινο τηλέφωνο” είναι το προτεινόμενο από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η ιδέα άμεσης επικοινωνίας δεν είναι καινούργια. Παλαιοί διπλωμάτες έχουν εξιστορήσει τα διαμειφθέντα σε συνεδρίαση του ΚΥΣΕΑ τον Ιούλιο του 1986, κατόπιν αμερικανικής πρότασης για απευθείας γραμμή των πρωθυπουργών Ανδρέα Παπανδρέου και Τουργκούτ Οζάλ.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου συνάντησε την αντίδραση του υπουργού Εθνικής Οικονομίας Κώστα Σημίτη, ο οποίος τόνισε ότι η φύση των διενέξεων με την Τουρκία δεν δικαιολογεί λειτουργία “κόκκινου τηλεφώνου” (όπως ΗΠΑ-ΕΣΣΔ για τα πυρηνικά), επειδή πάντοτε υπάρχει χρόνος διπλωματικών διαβουλεύσεων. Ο δε υφυπουργός Εξωτερικών Ιωάννης Καψής, όπως αποκάλυψε σε βιβλίο του, πρόσθεσε: «Δεν φοβάμαι τι θα πείτε στον Οζάλ. Τρέμω όμως στη σκέψη τι μπορεί να ισχυριστεί ότι του είπατε».

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, αν και αρχικά συμμερίστηκε τις επιφυλάξεις, δέχτηκε το “κόκκινο τηλέφωνο” στη συνάντηση του Νταβός του 1988. Γρήγορα, πάντως, κατάλαβε το λάθος του («mea culpa») και η απευθείας γραμμή δεν εγκαταστάθηκε ποτέ. Αντίθετα, τόσα χρόνια μετά ο Κυριάκος Μητσοτάκης αφήνει το θέμα ανοιχτό, απορρίπτοντας ακόμα και τη “γραμμή Σημίτη” που δέχεται σε άλλα θέματα!