Ίμια 1996: Πως έζησα την κρίση από το Προεδρικό Μέγαρο

Τις τελευταίες μέρες “ξαναζήσαμε” μέσω επετειακών δημοσιευμάτων τις δραματικές στιγμές στην Κρίση στα Ίμια. Με αφορμή τη τραγική επέτειο, θα ήθελα να αποκαλύψω γεγονότα που βίωσα, γεγονότα που έμαθα από ανθρώπους που ήσαν παρόντες σε άγνωστα περιστατικά πριν 27 χρόνια. Τα Ίμια άφησαν πληγή στην ψυχή των Ελλήνων, στην εθνική τους υπερηφάνεια και τις “γκρίζες ζώνες”.

Η συνεισφορά στην αποκατάστασης της αλήθειας, είναι πιο σημαντική από την απόκρυψή της, μιας αλήθειας που πονάει πολύ, αλλά είναι εθνικά χρήσιμη για μελλοντικές καταστάσεις, που ίσως, πράγμα που απευχόμαστε, να επαναληφθούν. Και είναι εθνικά επιζήμιο να επαναλαμβάνονται τα ίδια λάθη.

Τα γεγονότα λίγο πολύ γνωστά σε όλους μας. Βρισκόμαστε στην κρίσιμη ημέρα της 30ης Ιανουαρίου 1996, μετά από μια σειρά γεγονότων, διπλωματικών αντιπαραθέσεων, πολιτικών δηλώσεων και στρατιωτικών κινητοποιήσεων των δύο εμπλεκομένων χωρών, της Ελλάδος και της Τουρκίας. Τα Ίμια, η μικρή στα δυτικά και η μεγάλη στα ανατολικά, ευρίσκονται στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης των δύο χωρών, με πολλά πολεμικά πλοία στην περιοχή αυτή και την κατάσταση έκρυθμη και στα πρόθυρα πολεμικής αντιπαράθεσης.

Έχουν ληφθεί αποφάσεις για τον τρόπο διαχείρισης της κρίσης από την πολιτική ηγεσία και της αντιμετώπισης της από την στρατιωτική ηγεσία. Χωρίς να αναφερθούμε σε λεπτομέρειες θα αναφέρουμε ότι η κινητοποίηση είναι πολύ μεγάλη, οι άδειες του προσωπικού έχουν ήδη ανακληθεί, οι μονάδες του Στρατού έχουν προωθηθεί στους χώρους τελικού προορισμού, η Αεροπορία ευρίσκεται σε ύψιστη ετοιμότητα και το Πολεμικό Ναυτικό στην πλειοψηφία του εν πλω.

Και όμως αν και γενικά η διαχείριση της κρίσης φαίνεται να εξελίσσεται αρκετά καλά από πλευράς στρατιωτικής ηγεσίας, εν τούτοις θα αποκαλύψουμε τα κρίσιμα και ουσιαστικά λάθη που διέπραξε η στρατιωτική μας ηγεσία και κατά βάση ο τότε Α/ΓΕΕΘΑ, Ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης, που ηγείτο των Ενόπλων Δυνάμεων. Ωστόσο, δεν θα αναφερθούμε στα τεράστια λάθη της πολιτικής ηγεσίας της χώρας, καθόσον αυτά είναι αυταπόδεικτα και από πολλούς έχουν καταδειχθεί.

Οι υπασπιστές σε δράση

Τα γεγονότα που θα παρουσιάσω, είναι γεγονότα όπου ο γράφων ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Δεν θα αναφέρω σκόπιμα ονόματα, αλλά μόνο τα αρχικά των και τα καθήκοντα εμπλεκομένων στα γεγονότα, πλην ορισμένων, λόγω των σημαντικών καθηκόντων που ασκούσαν. Υπηρετούσα την περίοδο εκείνη στο Στρατιωτικό Γραφείο της Προεδρίας της Δημοκρατίας, ως υπασπιστής Στρατού Ξηράς του τότε Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλου.

Μαζί μου υπηρετούσαν ως υπασπιστής Ναυτικού, ο μετέπειτα Αρχηγός Ναυτικού, ναύαρχος Γ.Κ. και ως υπασπιστής Αεροπορίας ο μετέπειτα Αρχηγός Τακτικής Αεροπορίας και πτέραχος Ι.Π. Κατά τις μεσημβρινές ώρες μας καλεί στο γραφείο του ο Διευθυντής του Στρατιωτικού Γραφείου της Προεδρίας της Δημοκρατίας, ο αείμνηστος ναύαρχος Περίανδρος Λαμπίρης και μας αναθέτει αποστολή μετάβασης στα κέντρα επιχειρήσεων των Γενικών μας Επιτελείων.

Αποστολή μας θα ήταν να παρακολουθήσουμε τις συσκέψεις ώστε να ενημερώσουμε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στις 21.00 ώρα, περί των τελευταίων εξελίξεων στο θέμα των Ιμίων και τις προετοιμασίες των Ενόπλων μας Δυνάμεων. Εγώ, ως αρχαιότερος, θα μετέβαινα και στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων (ΕΘΚΕΠΙΧ). Έτσι πράξαμε και μεταβήκαμε στα κέντρα επιχειρήσεων των κλάδων μας, όπου παρακολουθούσαμε τις εξελίξεις και ενημερωνόμαστε για τα πάντα. Αφού ενημερώθηκα πλήρως για την κινητοποίηση του Στρατού Ξηράς, μετέβην στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων, όπου παρακολουθούσα τις εξελίξεις και σημείωνα ότι ήταν ενδιαφέρον, για την ενημέρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Εδώ θα πρέπει να αναφέρω, ότι όλοι οι συνάδελφοι, όλων των κλάδων, ανεξαρτήτως βαθμού, ακόμη και στον ανώτατο βαθμό, μας παρείχαν (σε όλους τους υπασπιστές του Προέδρου της Δημοκρατίας) πλήρη ενημέρωση, με όλα τα στοιχεία, ανεξαρτήτως διαβάθμισης. Λόγω του μεγάλου σεβασμού που έτρεφαν όλοι προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κωστή Στεφανόπουλο, καθόσον εκτός της αγάπης και του σεβασμού προς το πρόσωπο του, ήταν συνάμα και ο φυσικός μας ηγέτης, ως ο Αρχιστράτηγος των Ενόπλων Δυνάμεων, βάσει του Ελληνικού Συντάγματος.

Ενημέρωση με… εκπλήξεις

Βέβαια, και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έτρεφε τα ίδια συναισθήματα για τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας και σε κάθε επίσκεψη οπουδήποτε στην Ελλάδα, απαιτούσε μετ’ επιτάσεως επίσκεψη στον αντίστοιχο σχηματισμό της περιοχής και ενημέρωση από τον διοικητή του. Έτσι όλοι οι συνάδελφοι, μας παρείχαν κάθε πληροφορία, μας επέλυαν όλες τις απορίες και συμμετείχαμε ως παρατηρητές σε κάθε σύσκεψη, που κρίναμε ότι ήταν αναγκαία. Περί την 18.30 ώρα παραβρέθηκα στην κύρια σύσκεψη στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων, όπου εκεί παρουσία του Α/ΓΕΕΘΑ γίνεται ενημέρωση και δίδονταν οι κατευθύνσεις.

Την περίοδο εκείνη οι Ένοπλες Δυνάμεις ασκούνταν σε μια εθνικής κλίμακας ΤΑΑΣ (Τακτική Άσκηση Άνευ Στρατεύματος) την άσκηση “ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ 1996”. Προς μεγάλη μου έκπληξη η ενημέρωση, που άρχισε στις 18.30 ώρα, ξεκίνησε με την ενημέρωση για την ΤΑΑΣ Αλέξανδρος και ουδείς αναφερόταν για την κατάσταση στα Ίμια. Η ενημέρωση για την ΤΑΑΣ διήρκησε τουλάχιστον 20 λεπτά  και μετά  άρχισε η ενημέρωση για την κατάσταση στα Ίμια, η οποία διήρκησε πολύ λιγότερο, περίπου 10 λεπτά.

Όλοι οι κλάδοι ανέφεραν εν τάχει, τις προπαρασκευαστικές εργασίες που έγιναν και  την στρατιωτική ετοιμότητα για την αντιμετώπιση της κατάστασης και σύμφωνα με τις διαταγές που είχαν εκδοθεί. Στο τέλος έλαβε τον λόγο ο Α/ΓΕΕΘΑ και αφού συμφώνησε με τις εκτιμήσεις των επιτελών έκανε μια ερώτηση ουσίας: «Πότε εκτιμάτε ότι θα φθάσουμε στην κορύφωση της κρίσης;». Τότε ένας υποναύαρχος, απάντησε: «Πάντως όχι απόψε κ. Αρχηγέ, αλλά σε 1-2 ημέρες», αναφέροντας κάποιες δικαιολογητικές σκέψεις.

Τότε ο Α/ΓΕΕΘΑ απάντησε: «Συμφωνώ μαζί σας. Εκτιμώ και εγώ ότι δεν θα είναι απόψε η κρίσιμη ημέρα». Έτσι λοιπόν τελείωσε η καθοριστική ενημέρωση στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων και όλοι έμειναν με την εντύπωση ότι την νύχτα της 30ης προς 31ης Ιανουαρίου δεν θα γινόταν κάτι το συνταρακτικό. Εξάλλου τα πλοία μας εκείνη την εν ώρα ήταν εν πλω, με κατεύθυνση προς την περιοχή των Ιμίων, όπου αναμένονταν να φθάσουν λίγο αργότερα.

Ο Πρόεδρος έπεσε μέσα

Μετά την ενημέρωση και αφού παρέμεινα για λίγο ακόμη μετά τις 20.00 μετέβην στην Προεδρία της Δημοκρατίας, όπου στο γραφείο του ναυάρχου συναντηθήκαμε όλοι μας και εκεί ενημερώσαμε τον Διευθυντή μας, τον αείμνηστο ναύαρχο Λαμπίρη Περίανδρο. Κατόπιν, περί τις 21.00 ώρα μεταβήκαμε στο γραφείο του Προέδρου της Δημοκρατίας για να ενημερώσουμε τον κ. Πρόεδρο.

Εκεί με την σειρά μας ο ένας μετά τον άλλον οι τρεις υπασπιστές, ενημερώσαμε πλήρως τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, για τις εξελίξεις, την προετοιμασία, τις στρατιωτικές κινήσεις, την ετοιμότητα των Ενόπλων Δυνάμεων και όλα τα σχετικά περί της κατάστασης των Ενόπλων Δυνάμεων και της κρίσης των Ιμίων. Ο κ. Στεφανόπουλος αφού άκουσε προσεκτικά την ενημέρωσή, μας ρώτησε: «Πότε είπατε ότι εκτιμούν τα Επιτελεία μας ότι θα φθάσουμε στην κορύφωση της κρίσης;».

Του απήντησα ότι σύμφωνα με το ΓΕΕΘΑ και με την σύμφωνη γνώμη του Α/ΓΕΕΘΑ, η κορύφωση της κρίσης δεν αναμένεται απόψε (30-31 Ιανουαρίου 1996), αλλά αργότερα,  σε 1-2 ημέρες. Τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, με ανήσυχο ύφος μας απήντησε: «Γιατί εγώ νομίζω ότι απόψε θα φθάσουμε στην κορύφωση της κρίσης; Γιατί εγώ νομίζω ότι όλα θα κριθούν απόψε; Έτσι εκτίμησαν τα Επιτελεία μας;». Και γυρίζοντας στον Διευθυντή του Στρατιωτικού Γραφείου είπε: «Κύριε Ναύαρχε, θέλω να έχετε συνεχή επαφή με τα Επιτελεία και να ενημερώνεστε για ότι συμβαίνει ανά πάσα στιγμή. Αν μάθετε οτιδήποτε ανησυχητικό, οιαδήποτε ώρα της νύχτας, μην διστάσετε να με πάρετε τηλέφωνο για να με ενημερώσετε».

Αυτά έγιναν τη μοιραία νύχτα με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τα γεγονότα που ακολούθησαν να δικαιώνουν τελικώς τον κ. Στεφανόπουλο, με την κατάληψη της δυτικής νησίδας των Ίμια, από Τούρκους κομάντος, την πτώση του ελικοπτέρου με την θυσία των τριών στελεχών του Πολεμικού Ναυτικου και τα υπόλοιπα με την συμφωνία Ελλάδος-Τουρκίας με μεσολάβηση των ΗΠΑ και τις ευχαριστίες του Έλληνα πρωθυπουργού προς τις ΗΠΑ, μέσα στην Βουλή. Από το παραπάνω γεγονός διαπιστώνουμε ότι ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κωστής Στεφανόπουλος εκτίμησε σωστότερα την κατάσταση από το ΓΕΕΘΑ και τον Α/ΓΕΕΘΑ και αυτό λέει πολλά.

Α/ΓΕΕΘΑ και ΕΥΠ στην “απ’ έξω”

Το δεύτερο περιστατικό που θα αναφέρω, μου το διηγήθηκε  φίλος και συμμαθητής μου από την Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, ο οποίος ήταν υπηρεσία το μοιραίο εκείνο βράδυ στο  Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων ως εκπρόσωπος του Στρατού Ξηράς. Φυσικά, εκείνο το βράδυ ουδείς κοιμόταν και στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων μετά τα μεσάνυχτα οι πάντες ήσαν σε εγρήγορση και θα λέγαμε σε κατάσταση πολέμου.

Ενώ ήρθε η πληροφορία περί κατάληψης της δυτικής Ίμια από Τούρκους στην Αθήνα διαδραματίζονταν δύο τραγικές εξελίξεις. Ο Α/ΓΕΕΘΑ περίμενε στημένος για αρκετή ώρα έξω από την αίθουσα που συνεδρίαζε το ΚΥΣΕΑ, το οποίο αντί να βρίσκεται στην προβλεπόμενη θέση, όπως πρέπει σε περίοδο κρίσης, βρισκόταν στη Βουλή! Ο Α/ΓΕΕΘΑ έτσι ήταν αποκομμένος από εξελισσόμενες κρίσιμες πληροφορίες.

Την ίδια, όμως, εγκληματική αντιμετώπιση είχε και ο ο Διοικητής της ΕΥΠ, ο οποίος περίμενε και αυτός έξω από το ΚΥΣΕΑ, δίχως να μπει ποτέ μέσα για να ενημερώσει. Συνέβησαν και άλλα τραγικά που μας πληγώνουν και μόνο να τα αναφέρουμε!

“Αρχηγέ, να πας μόνος σου!”

Τελικά, ο Α/ΓΕΕΘΑ επέστρεψε στο Γενικό Επιτελείο και έγινε σύσκεψη στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων, για το πώς θα αντιμετωπιστεί η υφιστάμενη κατάσταση. Τότε, ο Α/ΓΕΕΘΑ ρωτά τον διευθυντή της Διεύθυνσης Ειδικών Δυνάμεων του ΓΕΣ (Δ/ΔΕΔ/ΓΕΣ), υποστράτηγο Δ.Ν. πως μπορούν να καταλάβουν την δυτική Ίμια και να διώξουν τους Τούρκους κομάντος. Τότε ακολούθησε ο εκπληκτικός διάλογος:

• Α/ΓΕΕΘΑ: «Στρατηγέ, μπορείτε να ανακαταλάβετε την δυτική Ίμια και να διώξετε τους Τούρκους;»
• Δ/ΔΕΔ: «Κύριε Αρχηγέ, βεβαίως μπορούμε και οι ελληνικές Ειδικές Δυνάμεις έχουν  την δυνατότητα να εκτελέσουν με επιτυχία αυτή την αποστολή. Όμως, όπως θα γνωρίζετε οι Τούρκοι δεν πήγαν εκεί για εκδρομή και δεν θα φύγουν αν τους πούμε ευγενικά να φύγουν. Ίσως απαιτηθεί να κάνουμε χρήση των όπλων, οπότε θα έχουμε εμπλοκή. Για αυτό λοιπόν κύριε Αρχηγέ, είστε διατεθειμένος να μου παράσχετε ναυτικά πυρά, αν απαιτηθούν και σας τα ζητήσω;»
• Α/ΓΕΕΘΑ: «Όχι».
• Δ/ΔΕΔ: «Αν απαιτηθούν τότε αεροπορικά πυρά, είστε διατεθειμένος να μου τα παράσχετε ;»
• Α/ΓΕΕΘΑ: «Φυσικά όχι».
• Δ/ΔΕΔ: «Ε, τότε κύριε Αρχηγέ, να πάτε μόνος σας να τους βγάλετε». Το “θράσος” του διευθυντού της Διεύθυνσης Ειδικών Δυνάμεων εξέπληξε. Για τους γνωρίζοντες όμως υπήρχε αιτία.

Στην αρχή της κρίσης και όταν σχεδιαζόταν η επιχείρηση, ο Α/ΓΕΕΘΑ αρνήθηκε την εμπλοκή του Στρατού Ξηράς. δηλαδή, αρνήθηκε στον Διοικητή της ΑΣΔΕΝ να αναλάβει την ευθύνη φύλαξης του συμπλέγματος των νήσων Ίμια και Καλόλιμνος, στην περιοχή. Αντ’ αυτού, ανέθεσε την αποστολή αυτή στη Μονάδα Υποβρυχίων Καταστροφών (ΜΥΚ) του Πολεμικού Ναυτικού και όχι στην ΑΣΔΕΝ και στις Ειδικές Δυνάμεις που διαθέτει οργανικά, λειτουργώντας κλαδικά, σαν αξιωματικός του Ναυτικού και όχι διακλαδικά, ως Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας.

Αν και ευφυής και ικανός αξιωματικός ο Α/ΓΕΕΘΑ, οι αποφάσεις του είχαν κλαδικό (ναυτικό) χαρακτήρα, με μοιραία αποτελέσματα. Αγνόησε το παγκόσμιο και διαχρονικό δόγμα, ότι ο Στρατός διαχειρίζεται την ξηρά, η Αεροπορία τον αέρα και το Ναυτικό την θάλασσα και ανέθεσε αποστολή φύλαξης, άμυνας χερσαίου χώρου και αποτροπής χερσαίων επιθέσεων σε τμήματα του ναυτικού, τα οποία για τις αποστολές που προορίζονται μπορεί να είναι άριστα εκπαιδευμένα, ανεπαρκή όμως για άλλου είδους επιχειρήσεις και αποστολές.

Και αυτό φάνηκε από το γεγονός ότι στον σχεδιασμό για την επάνδρωση των Ιμίων, αν και πήραν εντολή δύο ομάδες των Μονάδων Υποβρυχίων Καταστροφών να επανδρώσουν τις δύο Ίμια, τελικά επανδρώθηκε μόνο η ανατολική και έμεινε αφύλακτη η δυτική. Ο λόγος; Δεν είχαν μπαταρίες για τους σταθμούς ασυρμάτους, γιατί τους είχε πάρει η ομάδα που είχε επανδρώσει τα ανατολικά Ίμια, ως εφεδρικές, έτσι δεν μετέβησαν στην δυτική Ίμια, αυτή που έμεινε αφύλακτη και πήγαν οι Τούρκοι κομάντος! Το τελευταίο γεγονός αναφέρεται, καθόσον έχει γραφτεί ήδη στον τύπο και έχει λεχθεί και από την τηλεόραση.

Τρία συμπεράσματα

Συμπερασματικά  μπορούμε να αναφέρουμε τα παρακάτω: Πρώτον, σε ότι αφορά την εκτίμηση της κατάστασης την μοιραία ημέρα της κρίσης των Ιμίων, ο Α/ΓΕΕΘΑ και το ΓΕΕΘΑ δεν εκτιμούν σωστά τον χρόνο σχετικά με την κορύφωση της κρίσης, εν αντιθέσει με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κωστή Στεφανόπουλο, που αντελήφθη την κρισιμότητα της κατάστασης και εκτίμησε σωστά τον χρόνο κορύφωση της κρίσης, καταλήγοντας ότι όλα θα κριθούν αυτή την νύχτα.

Δεύτερον, την λανθασμένη επιλογή του Α/ΓΕΕΘΑ να αναλάβουν την αποστολή φύλαξης των Ιμίων, άνδρες της Μονάδας Υποβρύχιων Καταστροφών του Ναυτικού, αντί οι προβλεπόμενοι άνδρες των ειδικών δυνάμεων του Στρατού και γενικά να αναθέσει την ευθύνη και την αποστολή στην ΑΣΔΕΝ, που είναι και η υπεύθυνη για την άμυνα των νήσων του  ανατολικού Αιγαίου, λειτουργώντας κλαδικά υπέρ του Ναυτικού και όχι διακλαδικά, ως όφειλε.

Τρίτον, το τυχαίο αλλά χαρακτηριστικό της εκπαίδευσης και της εν γένει νοοτροπίας του Πολεμικού Ναυτικού, δηλαδή της έλλειψης μπαταριών για τους ασυρμάτους της ομάδας των Μονάδων Υποβρυχίων Καταστροφών που θα επάνδρωνε τη δυτική Ίμια, με αποτέλεσμα να μην εκτελέσουν την αποστολή τους και οι  επακόλουθες συνέπειες από το γεγονός αυτό.

Επειδή θεωρώ ότι η υπόθεση των Ιμίων ακόμη προκαλεί συναισθηματικά τραύματα στην πλειοψηφία των Ελλήνων, πολύ δε περισσότερο στα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων και ιδιαίτερα σε  αυτούς που “συμμετείχαν” από τη θέση που υπηρετούσαν τότε και όπως είπε και ο εθνικός μας ποιητής “Εθνικόν το Αληθές”, 27 χρόνια μετά καταθέτω τις προσωπικές μου αναμνήσεις, ιδιαίτερες πληροφορίες και εκτιμήσεις για τα γεγονότα της εποχής εκείνης, ως ενημέρωση της ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων, με την ευχή και την ελπίδα ποτέ ξανά να μην συμβούν παρόμοια γεγονότα.