Κάνοντας απολογισμό της επίσκεψης Τσίπρα στην Τουρκία

Η τουρκική νοοτροπία του ανατολίτικου παζαριού φαίνεται ότι κυριάρχησε στις συνομιλίες που διεξήχθησαν κατά την τελευταία επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην Τουρκία. Η Άγκυρα, απόλυτα συνεπής ως προς τη διαχρονική στρατηγική περί δημιουργίας περισσοτέρων της μίας διαφορών με την Αθήνα που πρέπει να διευθετηθούν αποκλειστικά σε διμερές επίπεδο, προέβη σε δημοσιοποίηση της ατζέντας των συνομιλιών.

Σε αυτή περιλήφθηκαν ζητήματα που αφορούν στο Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο, την υφαλοκρηπίδα, τα ενεργειακά και τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη. Η τακτική του ανατολίτικου παζαριού υπήρξε πρόδηλη στην κοινή συνέντευξη τύπου του Έλληνα πρωθυπουργού με τον Τούρκο πρόεδρο, όταν ο τελευταίος συνέδεσε ανοιχτά την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και ζητημάτων που άπτονται του Οικουμενικού Πατριαρχείου με το θέμα των μουφτήδων και τη δήθεν «τουρκική» μειονότητα της Θράκης.

Αξίζει, βέβαια, να επισημανθεί ότι η Τουρκία παγίως επιδιώκει την ανωτέρω διασύνδεση την οποία, ωστόσο, η Ελλάδα οφείλει να ακυρώσει μεθοδικά σε όλα τα διεθνή fora και οποτεδήποτε τίθεται προς συζήτηση. Και τούτο διότι το συγκεκριμένο παζάρι που επιδιώκει η Τουρκία είναι προσχηματικό και σε κάθε περίπτωση προσομοιάζει με παίγνιο μηδενικού αθροίσματος προς αποκλειστικό όφελος της ίδιας.

Ένα ισχυρό Οικουμενικό Πατριαρχείο αναμφίβολα ωφελεί την Άγκυρα, καθώς η απόδοση περιουσιακών και άλλων δικαιωμάτων σε αυτό -οποτεδήποτε αυτό γίνει- θα συμβάλλει στην ενδυνάμωση της διεθνούς θέσης της, όσον αφορά τον σεβασμό των θρησκευτικών ελευθεριών. Η παραβίαση των ατομικών και θρησκευτικών ελευθεριών στη γειτονική χώρα αποτελεί ζήτημα, για το οποίο έχει επικριθεί έντονα, τόσο από την ΕΕ όσο και τις ΗΠΑ.

Ειδικά ως προς την Ουάσινγκτον, το Κογκρέσο έχει επιδείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, πρωταγωνιστώντας στην ψήφιση νόμων, ή την εισαγωγή σχεδίου νόμων που αποτυπώνουν τη διαχρονική αμερικανική θέση. Αυτή η θέση εστιάζει στην επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και στον σεβασμό των δικαιωμάτων και θρησκευτικών ελευθεριών του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης.

Αμερικανικοί νόμοι

Αντιπροσωπευτικός είναι ο Νόμος H.R. 838 που ψηφίστηκε στη Βουλή των Αντιπροσώπων (US House) τον Οκτώβριο 2009, ο οποίος αναγνωρίζει ρητά τη σπουδαιότητα που έχει για τις ΗΠΑ και τον κόσμο η ηγεσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, επί θεμάτων θρησκείας και ειρήνης. Ο συγκεκριμένος Νόμος ενθαρρύνει τους Αμερικανούς διαμορφωτές εξωτερικής πολιτικής να πείσουν την Τουρκία αφενός να αποδώσει θρησκευτικές ελευθερίες και δικαιώματα ιδιοκτησίας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, αφετέρου να επαναλειτουργήσει η Θεολογική Σχολή της Χάλκης.

Εξίσου σημαντικό είναι το σχέδιο νόμου H.R. 732 που εισήγαγε στην επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων στη Βουλή των Αντιπροσώπων (US House) η Δημοκρατική βουλευτής Κάρολαϊν Μαλόνεϋ τον Φεβρουάριο 2018, με τίτλο «Παροτρύνοντας την Τουρκία να σεβαστεί τα δικαιώματα και τις θρησκευτικές ελευθερίες του Οικουμενικού Πατριάρχη» (Urging Turkey to respect the rights and religious freedoms of the Ecumenical Patriarchate).

Στο ίδιο μήκος κύματος, επίσης ενδιαφέρον είναι το σχέδιο νόμου H.Res. 188 που εισήγαγε στην επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων ο Ρεπουμπλικάνος βουλευτής Γκας Μπιλιράκης τον Απρίλιο 2013, με τίτλο «Έκκληση προς την Κυβέρνηση της Τουρκίας να διευκολύνει την επανέναρξη της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης χωρίς προϋποθέσεις ή επιπλέον καθυστέρηση» (Calling upon the Government of Turkey to facilitate the reopening of the Ecumenical Patriarchate’s Theological School of Halki without condition or further delay).

Επαναλειτουργία της Χάλκης

Προδήλως, το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης και η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης αποτελούν ζητήματα που εκφεύγουν του στενού πλαισίου των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Στην πραγματικότητα, αποτελούν διεθνές ζήτημα ανθρωπίνων και θρησκευτικών δικαιωμάτων, το οποίο εστιάζει στην προστασία χριστιανικών πληθυσμών.

Η δημόσια διασύνδεση που επιχείρησε ο Τούρκος πρόεδρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου με τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη συνιστά μία διπλωματική παγίδα στημένη περίτεχνα. Στόχος της Άγκυρας, μέσα από ένα ελληνοτουρκικό συμψηφισμό των δύο ζητημάτων, να απαλλαγεί η ίδια από τις αυξανόμενες διεθνείς πιέσεις που τις ασκούνται για την προστασία των ατομικών και θρησκευτικών ελευθεριών.

Το γεγονός ότι η επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην Τουρκία πραγματοποιήθηκε εν μέσω της κλιμακούμενης τουρκικής προκλητικότητας σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο κατέστησε προφανή εξαρχής την αδυναμία δημιουργίας συνθηκών για ουσιαστική βελτίωση των διμερών σχέσεων. Αντίθετα, εκτιμάται ότι δημιουργήθηκε ένα πρώτης τάξεως άλλοθι για τη συνέχιση των επιθετικών ενεργειών της Άγκυρας.

Τούτο αποτυπώθηκε στο γεγονός ότι λίγο προτού φτάσει ο Έλληνας πρωθυπουργός, το καθεστώς Ερντογάν επικήρυξε τους οχτώ αξιωματικούς που ζήτησαν και πήραν άσυλο στην Ελλάδα, αγνοώντας προκλητικά τελεσίδικες αποφάσεις της ελληνικής Δικαιοσύνης. Την ίδια στιγμή οι παραβιάσεις του εθνικού εναερίου χώρου συνεχίζονται με αμείωτη ένταση, ενώ το σεισμογραφικό “Μπαρμπαρός” συνεχίζει να κινείται εντός της κυπριακής ΑΟΖ.

Η “γαλάζια πατρίδα”

Σε κάθε περίπτωση, τη δεδομένη χρονική περίοδο, εκτιμάται ότι δεν αποτελεί στόχο της Τουρκίας η διευθέτηση της μοναδικής ελληνοτουρκικής διαφοράς, η οποία συνίσταται στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Αντίθετα, στόχος είναι η συνέχιση του γκριζαρίσματος ελληνικών νησιών και νησίδων στο ανατολικό Αιγαίο και η αμφισβήτηση θαλάσσιων ζωνών πέριξ του Καστελόριζου που θα της επιτρέψουν την επέκταση στην Ανατολική Μεσόγειο και την συμμετοχή της στα εν εξελίξει ενεργειακά δρώμενα.

Το τουρκικό αφήγημα περί προάσπισης της «γαλάζιας πατρίδας» που προβάλλει η ηγεσία του τουρκικού υπουργείου Εθνικής Άμυνας προδήλως αποτελεί προτεραιότητα στους τουρκικούς σχεδιασμούς. Στόχος του είναι η de facto δημιουργία ενός ντόμινο διεκδικήσεων όπως χωρικά ύδατα, εναέριος χώρος και έλεγχος των θαλάσσιων οδών σε περιοχές που εκτείνονται έως και νότια της Κρήτης. Όλα αυτά κατά τρόπο που θα επιτρέψουν την τουρκική ιδιοποίηση υπό ανάπτυξη θαλάσσιων ενεργειακών πόρων κατ’ ελάχιστο εντός των ελληνικών θαλασσίων ζωνών.

Αποτιμώντας την επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην Τουρκία, θα μπορούσε κάποιος να συνάγει το συμπέρασμα ότι επρόκειτο για μια καθαρά ανταποδοτική επίσκεψη, στην οποία απλώς επιβεβαιώθηκαν οι γνωστές διαφορές μεταξύ των δύο χωρών, με τις όποιες λύσεις να παραπέμπονται στο μέλλον. Έως τότε, η τουρκική προκλητικότητα και οι αξιώσεις σε Αιγαίο και περιοχές έως και νότια της Κρήτης αναμένεται να κορυφωθούν, με προφανή στόχο της Τουρκίας να τις εντάξει σε ένα μελλοντικό ανατολίτικο παζάρι με την Ελλάδα.