Καστελλόριζο: Το ελληνικό ακριτονήσι στη μύτη της Τουρκίας

Στο ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας, σε απόσταση 72 ναυτικών μιλίων από τη Ρόδο, ευρίσκεται ο Δήμος Μεγίστης, το γνωστό μας Καστελλόριζο. Στα δημοτολόγια του είναι γραμμένα 1.853 άτομα, από τα οποία στις τελευταίες εθνικές εκλογές (2019) ψήφισαν τα 487. Από τις 14 νησίδες του δήμου οι τρεις μεγαλύτερες κατοικούνται. Έχουν δηλαδή οικονομική ζωή και το σπουδαιότερο, μπορούν να συντηρήσουν από μόνες τους ανθρώπινη διαβίωση.

Το μεγαλύτερο νησί, η Μεγίστη, πήρε το όνομα από τον πρώτο οικιστή Μεγιστέα, έχει έκταση 7,35 τ.χ. μήκος ακτών 20 χιλιομέτρων και φιλοξενεί την έδρα του ομώνυμου δήμου. Η συνολική έκταση του συμπλέγματος είναι περίπου 18 τ.χ. Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, το νησί κατοικείται από τα χρόνια της Νεολιθικής και της Μεσομινωικής εποχής και στο νησί άνθισε και ο Μυκηναϊκός πολιτισμός.

Κυριαρχήθηκε διαδοχικά από Ρωμαίους, Βυζαντινούς και μετά, το 1306, από τους Ιππότες του Αγίου Ιωάννη της Ρόδου που ανοικοδόμησαν το ψηλό κάστρο του νησιού (Καστέλο Ρόσο) στο οποίο οφείλει το όνομα του. Άλλοι λένε πως είναι από το “κάστρο στους πρόποδες”, στα ριζά. Αρχές του 19ου αιώνα, το Καστελλόριζο είχε 2.500 κατοίκους, 120 εμπορικά πλοία, 60 αλιευτικά και 30 σπογγαλιευτικά. Όταν κηρύχτηκε η επανάσταση του 1821, έλαβε μέρος και διέθεσε τα πλοία τους στον κοινό αγώνα. Όμως, μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, σύμφωνα με το πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830), το Καστελλόριζο μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, ξαναγύρισαν στη Τουρκία.

Ακμή και παρακμή

Τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα το Καστελλόριζο είχε την μεγαλύτερη του ακμή με πληθυσμό 15.000 άτομα και τέσσερα σχολεία με 1.100 μαθητές. Είχε 165 εμπορικά πλοία και πλήθος μικρότερων. Ευημερούσε τότε και οι Καστελλοριζιοί ήταν οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς ξυλείας. Είχαν τα εργοτάξια τους απέναντι στις μικρασιατικές ακτές, αλλά τα σπίτια τους για ασφάλεια και προστασία από τους ανατολίτες, ήταν στο νησί. Με την έναρξη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, η Γαλλία, προκειμένου να έχει μια προκεχωρημένη αεροναυτική βάση για τη Μέση Ανατολή, το κατέλαβε, αλλά μετά από έξι χρόνια, το νοίκιασε στην Ιταλία.

Η ιταλική κατοχή ήταν σκληρή. Η ναυτιλία, το εμπόριο και τα γράμματα μαράζωσαν ενώ οι κάτοικοί του νησιού ξενιτεύτηκαν στην Αυστραλία, Αίγυπτο, Αμερική, Αθήνα, Ρόδο και αλλού. Ο πληθυσμός μειώθηκε στις 2.000. Οι Ιταλοί και οι Γάλλοι χρησιμοποιούσαν το νησί όσο το είχαν, σαν σταθμό ανεφοδιασμού και επισκευής των επιβατηγών τους υδροπλάνων της AIR FRANCE και ALITALIA (Ala Littoria) για να μεταφέρουν εμπορεύματα και επιβάτες στην Ανατολή. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος βρήκε το Καστελλόριζο με 1.100 άτομα και υπό ιταλική κατοχή, αλλά στις 24 Φεβρουαρίου 1941 κατελήφθη από τους Άγγλους.

Τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 1943, το νησί βομβαρδίστηκε ανηλεώς από τα γερμανικά αεροπλάνα που γκρέμισαν όσα σπίτια είχανε μείνει όρθια. Αρκετοί από τους κατοίκους αναγκάστηκαν να ξανα-ξενιτευτούν. Με τη λήξη του πολέμου, το νησί παρέμεινε υπό τη διακυβέρνηση των Άγγλων μέχρι την 7η Μαρτίου του 1948 που τα Δωδεκάνησα ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα. Το 1949 το Εθνικό Ίδρυμα ενίσχυσε το νησί και έδωσε κίνητρα για να επιστρέψουν πάλι οι κάτοικοι του. Είχε τότε μόνο 675 άτομα πληθυσμό.

Σήμερα το Καστελλόριζο έχει λιμάνι και αεροδρόμιο ενώ απέκτησε παγκόσμια προβολή το 1991, όταν γυρίστηκε εκεί η βραβευμένη με Oscar ταινία “Mediterraneo”. Την άνοιξη του 2003, έγινε συμβολικά η σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ (ελληνική προεδρία) και στις 22 Απριλίου 2010 ο πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου απεύθυνε διάγγελμα για την ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης της ελληνικής οικονομίας από την ΕΕ και το ΔΝΤ.

Τουρκικές αξιώσεις για το Καστελλόριζο

Η Συνθήκη των Παρισίων του 1947 εκχώρησε στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, όπως αυτά ήταν οριοθετημένα από προηγούμενες συμφωνίες (συμφωνία Ιταλίας-Τουρκίας, συνθήκη Λωζάννης, συμφωνίες 4ης Ιανουαρίου και 28ης Δεκεμβρίου 1932). Συνεπώς, η ελληνική κυριαρχία είναι αδιαμφισβήτητη και απόλυτη. Βάσει δε της τελευταίας σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982), τα νησιά αυτά δικαιούνται και ΑΟΖ.

Η Σύμβαση αυτή, που δεν έχει υπογράψει η Τουρκία αλλά συχνά την επικαλείται, αναφέρει ρητά στο άρθρο 121, ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι αυτή καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές. Αυτή είναι και η σημαντική διαφορά της νέας σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας από την προηγουμένη. Μπήκε η ΑΟΖ που υπερκαλύπτει την έννοια της υφαλοκρηπίδας και αυτό είναι το πλεονέκτημα μας γιατί η Τουρκία δεν μπορεί να προβάλλει το ίδιο επιχείρημα ότι τα νησιά μας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα επειδή βρίσκονται πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας.

Η τουρκική διπλωματία επειδή “έτσι θέλει” διαδίδει και δηλώνει πως δεν είναι δυνατόν ένα τόσο μικρό νησί μπροστά στις τουρκικές ακτές, να έχει ένα τόσο μεγάλο κομμάτι υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ. Υποστηρίζει πως το σύμπλεγμα των νησιών διέπεται από “ειδικό καθεστώς”, των αποκομμένων νησίδων που επικάθονται επί της τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Άρα, τα νησιά αυτά δεν διαθέτουν ούτε ΑΟΖ, ούτε και έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα. Όμως στο σύμπλεγμα αυτό υπάρχουν τρία νησιά που είχαν, έχουν και μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση και συνεπώς δικαιούνται να έχουν ΑΟΖ.

Θυμηθείτε την “κυρά της Ρω”

Θυμηθείτε την “κυρά της Ρω”, την Δέσποινα Αχλαδιώτη που πάνω από 40 χρόνια, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ζούσε στη Ρω και κάθε πρωί ύψωνε την ελληνική σημαία. Όσον αφορά το άλλο, τη Στρογγύλη, υπάρχει από το 1910 στη νότια πλευρά του ένα φάρος με εμβέλεια 17 ν.μ. καθώς και ένα εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Παλιά, μέχρι το 2006, είχε τον φαροφύλακα Νίκο Σαμψάκο που επί 31 χρόνια τον φρόντιζε και μετά, επειδή ο φάρος έγινε αυτόματος, τη φροντίδα του ανέλαβε περιστασιακά το Πολεμικό Ναυτικό με μόνιμο υπαξιωματικό.

Στα νησιά υπάρχει μόνιμα ένα στρατιωτικό απόσπασμα, ελικοδρόμιο και μόλος για εξυπηρέτηση σκαφών και φυσικά χωμάτινοι δρόμοι. Η περίπτωση αυτή του συμπλέγματος των νησιών αποτελεί για μας μείζων εθνικό θέμα. Έπρεπε να προβλεφθούν και να προληφθούν συμφωνίες με φίλια κράτη για δημιουργία τετελεσμένων, όπως με τη Λιβύη. Έτσι θα είχε αποτραπεί η παράνομη τουρκο-λιβυκή συμφωνία.

Πώς είναι δυνατόν να μπορεί να εξασφαλίζει η Βρετανία την κυριαρχία της σε νησιά 8.000 μίλια μακριά και η Ελλάδα να διστάζει για νησιά δικά της μόλις 70 μίλια πιο πέρα; Επειδή το Καστελλόριζο βρίσκεται μπροστά στις ακτές της Τουρκίας της δημιουργεί πρόβλημα γιατί της αποστερεί –με βάση τη μέση γραμμή– να έχει θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο και μεγαλύτερο μερίδιο στον υποθαλάσσιο πλούτο της περιοχής. Είναι πλέον γνωστό ότι αυτός είναι τεράστιος (λεκάνη Ηροδότου) και πως άνοιξε την όρεξη και στην Τουρκία που ονειρεύεται “Γαλάζια Πατρίδα”. Τα νησιά αυτά είναι που αυξάνουν σημαντικά την ελληνική ΑΟΖ.

Τα ανατολικά μας όρια έχουν ήδη γίνει σεβαστά από Νορβηγία στις 14 Νοεμβρίου 2008 όταν το νορβηγικό ερευνητικό σκάφος επιχειρούσε για λογαριασμό της Τουρκίας κοντά στο Καστελλόριζο και αποχώρησε. Επίσης, από τις ΗΠΑ στις 17 Σεπτεμβρίου 2010 με την περίπτωση του ερευνητικού “Ναυτίλος”, έμμεσα από το Ισραήλ κατά την οριοθέτηση με την Κύπρο και τέλος με τη Κύπρο που από το 2003 μας περιμένει να το πράξουμε.

Η συμφωνία Κύπρου-Αιγύπτου αφήνει ένα θαλάσσιο τμήμα στη

δυτική πλευρά, χωρίς οριοθέτηση, γιατί αυτό απαιτεί συμφωνία Κύπρου, Αιγύπτου, Ελλάδας. Για τα δυτικά σύνορα, στις 9 Ιουνίου 2020 υπεγράφη συμφωνία μεταξύ Ελλάδας-Ιταλίας που αναγνωρίζει τα όρια της υφαλοκρηπίδας όπως αυτά τέθηκαν (24 Μαΐου 1977) ως όρια για όλες τις θαλάσσιες ζώνες που νομιμοποιούμαστε να έχουμε σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Η συμφωνία αυτή αφήνει ένα τμήμα στο Νότο που θα προσδιοριστεί αργότερα γιατί αφορά τριεθνές σημείο.